Xocali soyqirimi

Səadət Yusifova
 
“Bizim yol”.-2010.-27 fevral.- .-№28.-S.11. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
111 
 
Soyqırımlar arasında nə fərq var? 
 
Soyqırım - müasir dünyamızda qəbul edilmiĢ mənasına görə bir millətin dil, din, məzhəb və milli fərqləri 
ilə əlaqədar olaraq məqsədli Ģəkildə yox edilməsi prosesidir. Ən qorxulusu odur ki, bu cinayət insanlar birliyinin 
müxtəlifliyinin  itirilməsinə  və  beynəlxalq  nizamlama  qanunauyğunlarının  əsaslarının  sarsılması  təhlükəsi 
yaradır.  Soyqırım-  beynəlxalq  hüququn  qəbul  edilmiĢ  ümumi  prinsip  və  normalarının,  habelə  insan  hüquq  və 
azadlıqlarının kobud sürətdə pozulmasıdır.  
BəĢər  tarixində  elə  hərbi  cinayətlər  olub  ki,  onlar  xarakter  etibarilə  soyqırım  kimi  xarakterizə  edilib, 
elələri də olub ki, beynəlxalq cinayət kateqoriyasına uyğun tövsih olunub, elələri də olub ki, bütün kateqoriyalar 
üzrə  həm  soyqırım,  həm  beynəlxalq  cinayət  kimi  xarakterizə  olunsa  da  layiqli  qiymətini  almayıb.  Kateqoriya 
deyiləndə  cinayətlərin  mahiyyətinin  Ġkinci  Dünya  müharibəsindən  sonra  yaradılmıĢ  beynəlxalq  hərbi 
tribunalların  (Nürnberq,  Tokio)  nizamnaməsində  istifadə  olunmuĢ,  sonradan  həmin  cinayət  tərkibləri 
Yuqoslaviya  və  Ruanda  beynəlxalq  cinayət  tribunallarının  nizamnamələrində,  habelə  Beynəlxalq  Cinayət 
Məhkəməsinin Statusunda təkmilləĢdirilməsindən sonra yekun çərçivəyə salınmıĢ müddəalar nəzarətdə tutulur.  
Bu yazıda dünyanın siyasətdə olduğu kimi, insan məhvinə, tələfatına, uĢaqların göz yaĢlarına, milyonlarla 
insanın yurdsuz-yuvasız qalmasına, o insanların öz torpaqlarına qayıda bilmək qədər sadə istəklərinə belə ikili 
yanaĢmasına diqqət yönəldilir. Soyqırımlar arasında fərq qoymaq müasir dünyanın əsl simasıdır. Beləliklə,  
 
Zaman: mart-aprel 1918-ci il.  
Məkan: Azərbaycan  
Fakt: Azərbaycanlıların soyqırımı  
Hadisə: 1918-ci ilin mart ayının son üç günündə təkcə Bakıda otuz mindən çox əhalini erməni vəhĢiləri 
xüsusi  amansızlıqla  qətlə  yetirmiĢlər.  1918-ci  ildə  erməni  quldur  dəstələri  insanlara  qarĢı  vəhĢi  amansızlıq 
etdikləri kimi,  mədəniyyət abidələrini  və tarixi abidələri də  vəhĢicəsinə  dağıdır, məscidləri  yandırır, memarlıq 
incisi sayılan binaları yerlə-yeksan edirdilər. Mart qırğını haqqında olan mənbələrdə göstərilir ki, ermənilər bir 
çox  qədim  binaları,  o  cümlədən  Cümə  məscidini,  Ġsmailiyyə  binasını  top  atəĢinə  tutaraq  dağıtmıĢlar.  2007-ci 
ildə  Qubada  aĢkar  olunan  ―Quba  kütləvi  məzarlığı‖nda  1918  ildə  ermənilər  və  bolĢeviklər  tərəfindən 
vəhĢicəsinə  öldürülmüĢ    azərbaycanlılar  və  Yahudilər  basdırılıb.  Ġndiyənədək  burada  min  nəfərdən  çox  insan 
qalığı tapılıb  
Səbəb: Azərbaycanlı olmaları  
Nəticə: Ġstintaq bu cinayətdə əli olan Stepan Lalayevin, Qavril Qaraoğlanovu, ArĢak Gülbəndovu, Mixail 
Arzumanovun,  Sedrak  Vlasovu,  Samvel  Doliyevi,  Petrosyançı  və  ―bərbər‖  Ovanesin  günahını  tam  sübuta 
yetirən  faktlara  malik  olsa  da  onlar  cəzadan  yaxa  qurtara  bilmiĢlər.  DaĢnak  dəstələrinin  komandiri  Hamazasp 
uzun müddət xaricdə yaĢayıb. DaĢnaksutyun ideoloqlarından biri Simon Vraçyan (o, Naxçıvan, Zəngəzurda 10 
mindən çox azərbaycanlının qatili kimi tarixdə tanınır) 1921-ci ilin yanvarında Sovet Ermənistanın rəhbəri təyin 
olunur.  1936-cı  ildə  ABġ-a  qaçır  və  uzun  müddət  ABġ  prezidentinin  Yaxın  ġərq  məsələləri  üzrə  məsləhətçisi 
iĢləyir.  Digər  erməni  faĢisti,  azərbaycanlılara  qarĢı  ən  qəddar  cinayətlərə  imza  atan  quldur,  Qaregin  Njde 
sonradan Hitler Almaniyasında general olub.  
Siyasi  qiymət:  Azərbaycan  xalqına  qarĢı  törədilmiĢ  bütün  soyqırım  faciələrini  qeyd  etmək  məqsədilə 
azərbaycanlıların ümummilli  lideri Heydər Əliyevin 27  mart 1998-ci  il  «31  mart Azərbaycanlıların Soyqırımı 
haqqında» fərmanı ilə 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırım günü elan edilib. 
 
Vaxt: 1933-1945  
Məkan: Avropa  
Fakt: yəhudi soyqırımı (holokost) 
Hadisə:  Holokost-  günahsız  insanların  alman  millətçiləri  və  kollaborasionistlər  tərəfindən  sistematik 
olaraq  təqib  edilməsi  və  məhvi.  Yəhudi  xalqının  1/3-i  bu  dəhĢətli  faciələrin  qurbanı  olub.  Avropada  yaĢayan 
yəhudilərin  60%-i,  qaraçıların  isə  ¾-ü  soyqırım  qurbanları  olublar.  Əsirlər  üzərində  insanlıqdankənar  tibbi 
sınaqların aparılması da holokost cinayətləri sırasına aid edilib. Ümumilikdə 6 milyon yəhudi məhv edilib.  
Səbəb: antisemitizm  
Nəticə:  Oktyabr  1945-  noyabr  1946-cı  illər.  Nyurnberq  prosesi.  FaĢist  Almaniyasının  25  yüksək  çinli 
məmurunun  məhkəməsi  keçirilmiĢ,  onlardan  Herinq,  Ribbentrop,  Keytel,  Kaltenbrunner,  Rozenberq,  Franka, 
Frika,  ġtrayxer,  Zaykel,  Zeys-Ġnkvarta,  Borman(qiyabi),  Yodl  ölüm  cəzasına,  Hessa,  Funka,  Reder  ömürlük 
həbsə, ġirax və ġpyera 20 illik həbs cəzasına məhkum olunublar.  

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
112 
Siyasi qiymət: bir neçə ölkəni çıxmaqla bütün dünya ―xolokost‖u bəĢəriyyətə qarĢı cinayət kimi tanıyıb. 
Almaniya  təzminat  ödəyir.  Bəzi  ölkələrin  qanunlarında ―Xolokost‖u  tanınmaqdan  imtinaya  görə  ciddi  cəzalar 
nəzərdə tutub. 
 
Zaman: 10 iyun 1942.  
Məkan: Lidiçe, Çexiya.  
Fakt: Lidiçenin yer üzündən silinməsi  
Hadisə:  Bohemiya  və  Moraviyanın  Protektoru  Raynhard  Heydrixin  27  may  1942-ci  ildə  qətlə 
yetirilməsində  almanlar  bu  kəndin  əhalisini  günahkar  biliblər.  10  iyunda  ―Prins  Yevgeni‖  diviziyası  kəndi 
mühasirəyə alaraq, dəhĢətli cinayət törədirlər. 16 yaĢdan yuxarı 172 kiĢi qətlə yetirilir, 172 qadın Ravensbryuk 
konslagerinə göndərilir. Onlardan 60 nəfəri orada dünyasını dəyiĢib. 105 uĢaq almanlaĢdırılıb, qalan 82-si qətlə 
yetirilib. Bütün kənd yandırılıb. Hadisənin səhərisi günü kənddən yalnız dağıntılar qalıb.  
Səbəb: alman məmurun ölümü  
Nəticə: hərbi cinayəti törətmiĢ bütün canilər məhkəmə qarĢında dayanıblar.  
Siyasi qiymət: 60 ildən çoxdur ki, Lidiçe faciəsi soyqırım kimi qeyd olunur.  
 
Zaman: 22 mart 1943-cü il  
Məkan: Xatın kəndi, Belorus  
Fakt: Kəndin yer üzündən silinməsi, əhalinin qırılması  
Hadisə: Xatın kəndindin 6 km aralıda partizanlar alman qərargah maĢınını partladaraq aradan çıxmıĢlar. 
Partlayan  maĢının içərisində 118-ci  mühafizə polisinin zabitləri  olub. Onlardan  hauptman Hans  Völke  yüngül 
atletika üzrə olimpiya çempionu olmuĢ ilk almandır. Almanların qənaətinə görə hadisəni törədənlər Xatın kənd 
sakinləri  və  ya bu  kənddə  gizlənən partizanlar ola bilər. Qoca, uĢaq, qadın  hamı  məhv  edilib. 149  nəfər taxta 
binaya yığılaraq yandırılıb. Onlardan 75-i uĢaq olub.  
Səbəb: alman zabitinin qətli  
Nəticə: Müharibə bitəndən sonra həmin batalyonun qərargah rəisi Qırmızı Ordunun leytenantı Vasyura və 
MeleĢko güllələnmə cəzasına məhkum ediliblər.  
Siyasi qiymət: Xatın bəĢəriyyətə qarĢı cinayət kimi tanınıb. 
 
Zaman: 10 iyun 1944-cü il.  
Məkan: Oradur-sür-Qlan, Fransa  
Fakt: 2600 nəfərlik qəsəbə tarixdən silinib  
Hadisə:  10  iyun  1944-cü  ildə  hauptĢturmfürer  Kanın  rəhbərliyi  altında  kənd  mühasirəyə  alınır. 
Almanların  qənaətinə  görə  kənd  yaxınlığında  partladılaraq,  qarət  edilən  alman  kolonuna  hücumu  fransız 
partizanlar (maklar) təĢkil ediblər və onlar Oradurda gizləniblər. KiĢilər güllələnəndən sonra, yandırılıblar. 197 
nəfər qətlə yetirilib. 240 qadın və 205 uĢaq kilsədə yandırılıb.  
Səbəb: talanmıĢ 6 milyon franklıq qızılın axtarıĢı  
Nəticə:  1953-cü  ildə  Bordoda  28  nəfər  məhkəmə  qarĢısına  çıxıb:  7  alman,  21  elzaslı.  1958-ci  ilə  qədər 
amnistiya aktı ilə bütün almanlar azad olunublar.  
Siyasi  qiymət:  Prezident  ġarl  de  Qoll  Oradur-sür-Qlanı  ―Memorial  mərkəz‖  elan  edib.  Genosid  kimi 
qiymətləndirilib.  
 
Zaman: 1948-1952  
Məkan: Ermənistan.  
Fakt: Azərbaycanlıların deportasiyası  
Hadisə:  Azərbaycanlıların  Ermənistandan  kütləvi  deportasiyası  əsasən  1948-1953-cü  illərdə  Stalinin 
göstəriĢi  ilə  həyata  keçirilmiĢdir.  1947-ci  il  dekabrın  23-də  Ġ.  Stalin  "Ermənistan  SSR-dən  kolxozçuların  və 
digər  azərbaycanlı  əhalinin  Azərbaycan  SSR-in  Kür-Araz  ovalığına  köçürülməsi  haqqında"  SSRĠ  Nazirlər 
Sovetinin 4083  nömrəli  qərarını  imzalayıb. 1948-ci  ildə 10  min, 1949-cu  ildə 40  min  və 1950-ci  ildə 50  min 
nəfərin köçürülməsi nəzərdə tutulurdu.  
Səbəb: azərbaycanlı olmaları, etnik təmizləmə  
Nəticə:  Bu  proseslər  zamanı  ermənilər  Qərbi  Azərbaycanda  yaĢayan  azərbaycanlıların  yüzlərlə  yaĢayıĢ 
məntəqəsini yerlə-yeksan edib, 30 minə yaxın evi dağıdıb və yandırıb, qoca, uĢaq və qadınların da daxil olduğu 
140  min  insanı  vəhĢicəsinə qətlə  yetirib, 750  mindən  artıq azərbaycanlı  didərgin salınıb. Bu cinayətin  memarı 
SSRĠ-nin erməni Mikoyan, Stalin, Ermənistan KP MK-nın birinci katibi Q. Harutyunov, SSRĠ Xarici iĢlər naziri 
Molotov və digərləri heç bir cəza almayıblar  

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
113 
Siyasi  qiymət:  Ümummilli  lider  Heydər  Əliyev  18  dekabr  1997-ci  ildə  ―1948-1953-cü  illərdə 
azərbaycanlıların  Ermənistan  SSR  ərazisindəki  tarixi  etnik  torpaqlarından  kütləvi  surətdə  deportasiyası 
haqqında‖ fərman imzalayıb.  
 
Zaman: 16 mart 1968  
Məkan: Sonqmi vilayəti, Vyetnam  
Fakt: 500 vyetnamlının qətli, qadınların kütləvi zorlanması  
Hadisə: DöyüĢlərdən birində əsgərlərin sevimli serjantı Corc Koks  həlak  olur. Kapitan Medina and  içir 
ki, serjantın qisası alınacaq. Sonqmi bölgəsinə üç istiqamətli hücum təĢkil olunur. Kənddə heç bir silahlı aĢkar 
etməyən əsgərlərə dinc sakinlərə atəĢ açmaq əmr edilir (əmri leytenant Uilyam Kelli verilir). Kənd bombardman 
olunur. Qaçanlar yerindəcə güllələnir. Ümumilikdə, 173 uĢaq, 182 qadın, 149 kiĢi qətlə yetirlib.  
Səbəb: Əsgər yoldaĢının qisası  
Nəticə: Hərbi tribunal qarĢısında 6 nəfər dayanıb, yalnız Uilyam Kelli cəzalanıb. O da ki, 3 il yarım....  
Siyasi qiymət: Sonqmi soyqrımı bəzi ölkələr tərəfindən tanınıb. 
 
Zaman: 25-26 fevral 1992-ci il.  
Məkan: Xocalı, Azərbaycan  
Akt: azərbycanlıların soyqırımı  
Hadisə:  1992  –  ci  ilin  fevral  ayının  25  –  dən  26  –  a  keçən  gecə  erməni  silahlı  dəstələri  Xankəndi 
Ģəhərində  yerləĢdirilmiĢ  keçmiĢ  SSRĠ  –  nin  366  –  cı  motoatıcı  hərbi  alayının  bilavasitə  iĢtirakı  ilə  Xocalı 
Ģəhərinə  hücum  etmiĢlər. Fevral ayının 26  –ı səhər saat 5 – ə qədər Ģəhər zəbt  edilmiĢdir. ġəhəri tərk  etməyə 
məcbur  olan  əhali  dağlara,  meĢələrə,  kimi  isə  yaxınlıqda  azərilərin  yaĢadığı  Ağdam  Ģəhərinə  üz  tutmuĢ,  bu 
zaman  əvvəlcədən  qurulmuĢ  pusquya  düĢərək  güllə-baran  edilmiĢlər.  Cinayətkar  erməni  hərbi  birləĢmələrinin 
vəhĢiliyi nəticəsində 613 nəfər Ģəhid, 487 nəfər Ģikəst olmuĢ, 1275 nəfər dinc sakin – qocalar, uĢaqlar, qadınlar 
əsir götürülərək, ağlasığmaz erməni zülmünə, təhqirlərə və həqarətlərə məruz qalmıĢlar. 150 nəfərin taleyi hələ 
də məlum deyildir. ġəhid olanların 106 nəfəri qadın, 63 nəfəri isə azyaĢlı uĢaqlardır. Bu cinayət nəticəsində 8 
ailə bütövlükdə  məhv  edilmiĢ, 24 uĢaq hər iki  valideynini  itirmiĢ, 130 azyaĢlı uĢaq isə  valideynlərindən birini 
itirmiĢdir.  
Səbəb: azərbaycanlı olmaları  
Nəticə:  Xocalı  faciəsini  törədənlərdən  biri  Robert  Köçəryan  və  Serj  Sarksyan  Ermənistan  prezidenti 
seçiliblər. Batalyon komandiri Seyran Ohanyan isə hazırda iĢğalçı dövlətin müdafiə naziridir. Bundan baĢqa 366 
alayın komandir müavini B. Baymukov, birinci batalyonun komandiri Ġ. Moiseyev, ikinci batalyonun komandiri 
S.  Ohanyan,  üçüncü  batalyonu  komandiri  E    Naboknik,  birinci  batalyonun  qərargah  rəisi  Çitçiyan,  alayın 
kəĢfiyyat  rəisi  mayor  Hayriyan,  rota  komandiri  O.  Mirzoyan,  kəĢfiyyat  bölmə  rəisi  Xrinxua,  tank  rotasının 
komandiri QarmaĢ, rota komandiri baĢ leytenant Hakonyan, batareya komadir Əzizyan, kəĢfiyyat komandirinin 
müavini Bondarev hələ də azadlıqdadırlar və Xocalının iĢğalı zamanı qazandıqlarını xərcləyirlər. 
 
Zaman: 6 -25 iyul 1995-ci il.  
Məkan: Srebrenniça, Bosniya-Hersoqovina  
Fakt: Müsəlman boĢnakların məhvi  
Hadisə:  1992-ci  ildən  baĢlayan  etnik  təmizləmənin  məntiqi  yekunu.  1993-cü  ildə  bağlanan  atəĢkəs 
saziĢini Bosniya serbləri pozurlar. Serblər iki ildən sonra tank və ağır artilleriyanın dəstəyi ilə hücuma keçdilər. 
BMT sülhməramlıları müqavimət göstərə bilmirlər. Təkcə 2500 kiĢi və uĢaq meyidi yalnız bir qəbirstanlıqdan 
tapıldı. Ümumi say 8 min nəfər olub.  
Səbəb: etnik təmizləmə, boĢnakların hücumlarına cavab.  
Nəticə:  Srebrenniça  etnik  təmizləndi.  Serb  respublikasının  prezidenti  Radovan  Karacic,  Radko  Mladiç, 
Radislav  Krstiç  (ömürlük  həbs),  Milorad  PelemiĢ,  Drajen  Erdemoviç  (1996-cı  ildə  5  il  müddətinə  azadlıqdan 
məhrum edilib), Mladiç həbs olunublar.  
Siyasi  Qiymət:  2007-ci  ildə  Beynəlxalq  Tribunal  serblərin  bu  hərəkətini  soyqırım  kimi  qiymətləndirib. 
2009-cu ildə Avropa Parlamenti 11 iyulu ―Srebreniça soyqırımının anım günü kimi‖ tanıyıb 
Belə.  Ġndiyə  qədər  yazdıqlarımızı,  dediklərimizi  müqayisəli,  lakin  təhlilsiz  verdik.  Bəlli  oldu  ki,  bu 
hadisələri  törədənlər  ən  azı  3  il  yarımlığa  da  olsa  belə  cəzaya  məruz  qalıblar.  Təkcə  ermənilərdən  baĢqa. 
Baxmayaraq  ki,  1918-ci  ildən  bu  günə  kimi  ermənilərin  təkcə  azərbaycanlılara  qarĢı  törədikləri  soyqırım 
siyasətinin nəticəsi ötən əsrdə törədilən digər hərbi cinayət və soyqırımların nəticəsindən ağırdır. Amma nəticə 
yoxdur.  Bəli,  Hitler  və  Stalin,  Mussoloni,  Pol  Pot  qaniçən  cəlladlar  olublar.  Onların  ayrı-ayrı  səngərlərdə 
yazdıqları ssenarilərə görə 50 milyon insanın həyatına son qoyub. Bəs, Köçəryan, Sarksyan, Ohanyan, Mikoyan, 
Qaregin,  Njde,  Hamazaps?  Bunlar  kimlərdir?  Oradurda,  Lidiçedə,  Xatında  cəmi  5  min  adam  qətlə  yetirilib, 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
114 
onlara siyasi qiymət soyqırım adı altında verilib. Bəs, 1918-ci ildə Bakıda, ġamaxıda, Qubada baĢ verənlərə kim 
qiymət  verəcək?  Yalnız  Ġslam  Konfransı  TəĢkilatımı?  Yalnız  prezidentimizmi?  Axı,  yuxarıda  sadalanan 
kriteriyalardan hansı soyqırım kriteriyalarına uyğunlaĢmır? Hanı dünya ictimaiyyəti, hanı sülhpərvər qüvvələr, 
hanı haqq-ədalət? Yenədəmi ikili standartlar?  
 
Sənan Nəcəfov 
 
“Kaspi”.-2010.-27 fevral-1 mart.-N.37.-S.6. 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
115 
 
Xocalı faciəsi beynəlxalq hüquqda soyqırımı kimi tövsih olunur 
 
Ermənilərin törətdikləri vəhĢiliklər birbaĢa olaraq beynəlxalq hüquqa ziddir 
 
Son  20  ilin  ən  dəhĢətli  hərbi  cinayətlərindən  biri  1992-ci  ilin  fevral  ayının  25-dən  26-na  keçən  gecə 
Ermənistanın və Dağlıq Qarabağ bölgəsinin erməni silahlı dəstələri və Xankəndində yerləĢən keçmiĢ SSRĠ-nin 
366-cı motoatıcı alayının mayor Seyran Ohanyanın baĢçılığı altında Xocalıya hücumu zamanı qeydə alınıb. Bu, 
dinc əhaliyə qarĢı soyqırımı aktı idi. 
Xocalıda  baĢ  verən  hadisələri  bütün  dünya  ictimaiyyəti  ermənilərin  azərbaycanlılara  qarĢı  törətdiyi 
soyqırımı  kimi  tanımalıdır.  Çünki  soyqırımının  beynəlxalq  hüquqda  tövsihi  Xocalıda  faciəsində  əks  olunur. 
Soyqırımı hər hansı bir milli, etnik, irqi və ya dini qrupun tam və qismən məhv edilməsi məqsədilə hərəkətlərdə 
ifadə olunan və aĢağıdakı yollarla həyata keçirilən beynəlxalq cinayətdir: 
• Bu qrupların üzvlərinin öldürülməsi; 
• Onların sağlamlığına ağır zərər yetirilməsi; 
• UĢaqların doğulmasına zorakı əngəllər yaradılması; 
• Bir qrupa mənsub olan uĢaqların zorla baĢqa qrupa keçirilməsi; 
• Zorla köçürmə; 
• Qrupun məhv edilməsinə yönələn Ģəraitin yaradılması. 
Soyqırımı  cinayəti  ilk  dəfə  olaraq  1948-ci  il  9  dekabr  BMT  BaĢ  Assambleyasının  260  A  (III)  saylı 
qətnaməsi ilə beynəlxalq hüquqi status alıb. Bununla yanaĢı, Xocalı hadisələrinə soyqırımı kimi qiymət verməyə 
istinad ediləcək bir çox beynəlxalq hüquq norması və müqavilə mövcuddur. Bunlardan: 
- Nürnberq Hərbi Tribunalının Nizamnaməsi (burada soyqırımı təĢkil  edən hərəkətlər bəĢəriyyətə qarĢı 
cinayətlər və hərbi cinayətlər kimi tövsih olunur). 
- Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Yuqoslaviya üzrə Nizamnaməsinin 4-cü maddəsi. 
- Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Ruanda üzrə Nizamnaməsinin 1-ci maddəsi. 
- Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin statusunun 6-cı maddəsi. 
- Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 103-cü maddəsi. 
-  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  "Azərbaycanlıların  soyqırımı  haqqında"  26  mart  1998-ci  il 
tarixli fərmanı. 
Bütün  bunları  nəzərə  alaraq  "Soyqırımı"  hüquqi  norması  cinayət  kimi  beynəlxalq  hüquqa  əsasən 
aĢağıdakı hüquqi nəticələri doğurur: 
a) Soyqırımı cinayəti törətmiĢ Ģəxslərin cinayət təqibi və cəzalandırılması qaçılmazdır. 
b) Cinayət tərkibi təkcə soyqırımı aktının törədilməsi  deyil, həm  də soyqırımı törədilməsi  məqsədi  ilə 
sui-qəsd,  soyqırımı  törədilməsinə  birbaĢa  və  açıq  Ģəkildə  təhrikçilik,  soyqırımı  törədilməsinə  qəsd  və 
soyqırımında iĢtirakdır. 
c) Soyqırımı törətmiĢ Ģəxslərə universal yurisdiksiyanın prinsipləri tətbiq edilməlidir. 
d) Soyqırımı cinayəti törədilərkən əmrin icrasına istinad etmək məsuliyyətdən azad etmir. 
e)  Rəhbərlər  soyqırımı  cinayətinin  qarĢısının  alınması  üzrə  hərəkətləri  həyata  keçirmədiklərinə  görə 
məsuliyyət daĢıyırlar. 
f) Soyqırımı cinayətlərinə cinayət məsuliyyətinin tətbiqinə cəlbetmə müddəti tətbiq edilmir. 
g) Soyqırımı cinayətinə münasibətdə qanunun retroatik tətbiqinə yol verilir. 
h)  Soyqırımı  cinayəti  törətmiĢ  Ģəxslər  cinayət  məsuliyyətinə  cəlb  edilmələri  üçün  tələb  edən  ölkəyə 
verilməlidir. 
Tarixin  bu  səhifəsində  beynəlxalq  hüququn  ümum  tanınmıĢ  normaları  ilə  qorunan  insan  hüquq  və 
azadlıqları  kobudcasına  pozulub.  Ermənilərin  Xocalıda  azərbaycanlılara  qarĢı  törətdikləri  vəhĢiliklər  birbaĢa 
olaraq  beynəlxalq  hüquqa  ziddir.  Birincisi,  Xocalıda  baĢ  verən  hadisələrdə  azərbaycanlıların  təbii  hüquqları  - 
xüsusilə  yaĢamaq,  azadlıq,  Ģəxsi  toxunulmazlıq,  mülkiyyət  hüquqları  kəskin  Ģəkildə  pozulub  və  tapdanılıb. 
Ġkincisi,  ermənilərin  Azərbaycan  xalqına  qarĢı  törətdiyi  bu  soyqırımında  Ġnsan  hüquq  və  azadlıqlarını  özündə 
əks  etdirən  Cenevrə  konvensiyası,  BMT-nin  BaĢ  Məclisinin  10  dekabr  1948  -ci  ildə  elan  olunan  Ġnsan 
hüquqlarının  Ümumi Bəyannaməsinin, "insan hüquqlarının ümumi  və əsas azadlıqlarının  müdafiəsi  haqqında" 
Avropa Konvensiyasının, BMT-nin Mülki  və Siyasi  hüquqlar haqqında Paktın  maddələri  ermənilər tərəfindən 
ciddi Ģəkildə pozulub. 
Üçüncüsü,  1948-ci  il  10  dekabrda  elan  olunan  BMT  BaĢ  Məclisinin  Ġnsan  hüquqlarının  Ümumi 
Bəyannaməsinin aĢağıdakı maddələri pozulub: 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
116 
a)  maddə  2:  Hər  bir  Ģəxs  dilindən,  dinindən,  milliyyətindən  və  digər  səbəbdən,  fərq  qoyulmadan  bu 
Bəyannamədə təsbit olunmuĢ bütün hüquq və azadlıqlara malik olmalıdır. 
b) maddə 3: Hər kəsin yaĢamaq, azadlıq və Ģəxsi toxunulmazlıq hüququ var. 
c) maddə 5: Ġnsan ləyaqətini alçaldan, insaniyyətlikdən kənar və qəddar hərəkətlər qadağandır. 
d) maddə 9: ÖzbaĢına həbslər, saxlanılmalar və ya qovulmalar qadağandır. 
e) maddə 17: Hər bir insanın əmlaka malik olma hüququ vardır və insanın əmlakdan özbaĢına məhrum 
edilməsi qadağandır. 
Xocalıda  baĢ  verən  soyqırımı  aktında  "Ġnsan  hüquqlarının  ümumi  və  əsas  azadlıqlarının  müdafiəsi 
haqqında" Avropa Konvensiyasının da maddələri pozulub: 
a) maddə 2: Hər bir insanın həyat hüququ qanunla mühafizə olunur. Cəzalandırılması qanunla nəzərdə 
tutulmuĢ cinayətin törədilməsinə görə məhkəmə tərəfindən çıxarılan ölüm hökmünün icrasından baĢqa, heç kəs 
qəsdən həyatdan məhrum edilə bilməz. 
b)  maddə  3:  Heç  kəs  iĢgəncələrə,  qeyri-insani  rəftara  və  ya  ləyaqətini  alçaldan  cəzaya  məruz 
qalmamalıdır. 
c) maddə 4: Heç kəs köləlikdə və ya məcburi vəziyyətdə saxlanılmamalıdır. 
d) maddə 5: Hər bir insan azadlıq və Ģəxsi toxunulmazlıq hüququna malikdir. 
e)  maddə  8:  Hər  bir  insan  onun  Ģəxsi  və  ailə  həyatına  hörmət  edilməsi,  mənzil  toxunulmazlığı  və 
yazıĢma sirri hüququna malikdir. 
Rusiyanın  "Memorial"  hüquq  müdafiə  mərkəzi  təsdiq  edir  ki,  Xocalıya  hücum  zamanı  erməni  silahlı 
dəstələrinin  dinc  əhaliyə  qarĢı  hərəkətləri  Cenevrə  konvensiyasına,  həmçinin  Ümumdünya  Ġnsan  Haqları 
Bəyannaməsinin (BMT-nin BaĢ Assambleyası 10.12.1948-ci ildə qəbul etmiĢdir) aĢağıdakı maddələrinə kobud 
qaydada ziddir. 
Silahlı  dəstələrin  hərəkətləri  Fövqəladə  vəziyyətlərdə  və  hərbi  münaqiĢələr  zamanı  qadınların  və 
uĢaqların müdafiəsi Bəyannaməsinin kobud surətdə pozulması deməkdir (BMT BaĢ Assambleyası 14.12.1948-
ci ildə qəbul etmiĢdir). 
Soyqırımı  cinayəti  üçün  xüsusi  niyyətin  olması  zəruri  element  sayılır.  Bu  obyektiv  cizgi  soyqırımı 
cinayətini  digər  analoji  beynəlxalq  cinayətlərdən  fərqləndirir.  Soyqırımı  cinayətini  təĢkil  edən  əməllərdən  hər 
biri  Ģüurlu  və  əvvəlcədən  düĢünülmüĢ  olur.  Bu  əməllər  heç  bir  halda  təsadüf  və  ya  ehtiyatsızlıq  nəticəsində 
törədilə bilməz. Eyni zamanda, belə bir  hərəkətin törədilmə  niyyətinin  vaxtı  və  onların  mümkün  nəticələrinin 
ümumi  dərki onların soyqırımı kimi tövsih  olunması  üçün  kifayət  deyil.  Burada hərəkətin  mənfi  nəticələri  ilə 
bağlı cinayətkar qərəzin və ya konkret niyyətin xüsusi istiqamətini üzə çıxarmaq tələb olunur. Xilas olmağa can 
atan  Azərbaycan  mülki  əhalisinin  əvvəlcədən  xüsusi  olaraq  hazırlanmıĢ  pusqu  yerlərindən  avtomatlardan, 
pulemyotlardan  və  digər  silah  növlərindən  atəĢə  tutulması  soyqırımı  niyyətini  sübut  edir.  Bu  cinayətin  məhz 
azərbaycanlı milli qrupuna qarĢı yönəlmiĢ olduğu göz önündədir. 
Soyqırımı cinayətinin təhlili zamanı onun 3 əsas hissəsi üzə çıxarılır: 
- məlum, milli, etnik, irqi və ya dini qrupun varlığı; 
- belə bir qrupun tamamilə və ya qismən məhv edilməsi niyyətinin olması (mens rea); 
-  məlum  qrupa  münasibətdə  soyqırımı  kimi  təfsir  olunan  hərəkətlərdən  hansısa  birinin  törədilməsi 
(actus reus). 
Deməli, soyqırımı aktı mütləq milli, etnik, irqi və ya dini qrupa qarĢı yönəlmiĢ olmalıdır. Digər qrupa 
qarĢı, məsələn, siyasi və sosial qrupa qarĢı yönəlmiĢ belə hərəkətlər soyqırımı kimi tövsih oluna bilməz. 
Soyqırımı  anlayıĢı  qadağan  olunmuĢ  hərəkətin  ümumi  nəticələri  üzrə  konkret  niyyətin  olmasını  tələb 
edir.  Soyqırımı  cinayətinin  tövsih  olunmuĢ  əlaməti  olaraq  niyyət  özündə  bir  neçə  fərqli  tərkib  hissələrini 
birləĢdirir: 
-  niyyət  bu  və  ya  digər  konkret  qrupa  mənsub  Ģəxslərin  təsadüfi  olaraq  bir  nəfərinin  və  ya  bir  neçə 
nəfərinin  məhv  edilməsindən  ibarət  olmamalı,  bütövlükdə  qrupun  məhv  edilməsindən  ibarət  olmalıdır. 
Soyqırımı  qurbanlarının  müəyyən  edilməsinin  həlledici  əlaməti  onların  fərdiliyi  deyil,  məhz  onların  qrupa 
mənsubluğudur; 
-  niyyət  qrupun  məhv  edilməsindən  ibarət  olmalıdır.  Soyqırımı  bütöv  bir  insan  qrupunun  mövcudluğu 
hüququnu  tanımaqdan  imtina  etməkdir.  Ayrıca  bir  insanın  qətlə  yetirilməsi  (soyqırımı)  ayrıca  bir  fərdin 
yaĢamaq  hüququnu  tanımaqdan  imtina  kimi  xarakterizə  olunur.  Müvafiq  olaraq,  actus  reus  (qadağan  edilmiĢ 
hərəkət) bir adamla məhdudlaĢa bilər, lakin mens rea (niyyət) qrupun mövcudluğuna qarĢı yönəlmiĢ olmalıdır; 
- niyyət qrupun məhz tamamilə və ya qismən məhvindən ibarət olmalıdır; 
- niyyət məhz milli, etnik, irqi və ya dini qruplardan birinin məhv edilməsindən ibarət olmalıdır. 
Soyqırımı  cinayətinə  görə  məsuliyyətin  tövsih  olunması  üçün  bütöv  qrupun  məhv  edilməsi  kimi  son 
nəticəyə nail olunma tələb edilmir. Bunun üçün etnik qrupun tamamilə və ya qismən məhv edilməsi niyyəti ilə 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi  
PREZĠDENT  KĠTABXANASI 
─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
117 
cinayətin obyektiv tərəfini təĢkil edən hərəkətlərdən birini törətmək yetərlidir. Soyqırımının obyektiv tərəfi olan 
"məhv etmək" anlayıĢı fiziki və ya bioloji təsir yolu ilə həyatdan məhrum etmək mənasına gəlir. 
BMT-nin  beynəlxalq  məhkəməsi  "Barselona  Traction"  iĢi  üzrə  qərarında  soyqırımı  aktının  qadağan 
edilməsi  üzrə  öhdəliyi  "erga  omnes"  öhdəlikləri  adlandırıb.  Beynəlxalq  məhkəmə  "Soyqırımı  cinayətlərinin 
qarĢısının  alınması  və  ona  görə  cəzalar"  Konvensiyasının  əsasında  duran  prinsipləri  bütün  dövlətlər  üçün 
məcburi xarakterli normalar kimi tanıyıb.