Yosh fiziologiyasi va gigienasi

X BOB. NAFAS OLISHNING YOSHGA OID XUSUSIYATLARI


10.1. Nafas olish va chiqarishning ahamiyati

Nafas olish – odam organizmi bilan uni o’rab turuvchi tashqi muhit orasidagi hayot uchun zarur bo’lgan doimiy gazlar almashinuvi jarayonidir.

Organizmdagi moddalarning oksidlanishi va qaytarilishi bo’yicha barcha murakkab reaksiyalar albatta kislorod ishtirokida kechadi.
Oksidlanish jarayonlari paytida parchalanish mahsulotlari hosil bo’ladi, shu jumladan karbonat angidrid gazi ham organizmdan ajratib chiqariladi.
Nafas olish va chiqarish paytida organizm bilan uni o’rab turuvchi tashqi muhit orasida gazlar almashinuvi kechadi, ya’ni organizmga doimiy ravishda kislorodning tushishini va undan karbonat angidridning chiqarilishini ta’min etadi. Bu jarayon o’pkalarda kechadi. O’pkadan to’qimalarga kislorodni va to’qimalardan o’pkaga karbonat angidridni tashuvchi bo’lib qon hisoblanadi.
Nafas organlarning tuzilishi. Burun bo’shlig’i. Nafas organlarida nafasga olinayotgan va chiqarilayotgan havolar o’tuvchi –havo yo’llari, hamda atmosfera havosi bilan qon orasida gazlar almashinuvi bajariladigan –o’pka farqlanadi. Nafas yo’li og’iz bo’shlig’idan to’siqlar bilan ajralib turuvchi burun bo’shlig’idan boshlanadi: oldindan – qattiq tanglay, ortdan esa yumshoq tanglay bilan ajralib turadi. Burun bo’shlig’iga havo burun teshiklari orqali kiradi, uning tashqi chekkalarida burunni chang zarrachalari kirishidan himoya qiluvchi tukchalar joylashgan.
Burun bo’shlig’i to’siqlar bilan o’ng va chap bo’limlarga bo’lingan, ularning har biri burun supralari bilan qo’yi, o’rta va yuqorigi burun yo’llariga bo’linadi. Bolalar hayotining birinchi kunlarida burun bilan nafas olishi biroz qiyinroq. Bolalarning burun yo’llari voyaga yetgan odamlarniki singari holatga 14-15 yoshga kelib to’liq shakllanib bo’ladi.
Burun bo’shlig’ining shilliq qavati qalin qon tomirlari bilan ta’minlangan va ko’p qavatli hilpildoq epiteliy bilan qoplangan. Epiteliylarda esa shilliq ajratuvchi bezchalar joylashgan. Shilliq esa nafasga olinayotgan havo bilan kirgan chang zarrachalari bilan birgalikda kiprikchalarning hilpillovchi harakatlari bilan chiqarib tashlanadi.
Burun bo’shlig’ida nafasga olinayotgan havo isitiladi, qisman chang zarrachalaridan tozalanadi va namlanadi.
Burun bo’shlig’i orqa tomondan teshik orqali – xaonlar –hiqildoq bilan tutashgan bo’ladi.