Azotning o’simliklar uchun ahamiyati. Azotning tuproqdagi miqdori va o’zgarishi. Dehqonchilikda azotning aylanishi

Tarkibida azot nitrat shaklda bo’lgan nitrat o’g’itlar, selitralar.

Tarkibdagn azot ammoniy yoki ammiak shaklda bo’lgan ammoniyli va ammiakli o’g’itlar.

Tarkibida azot ammoniy za nitrat shaklda bo’lgan ammiakli -nitrat o’g’itlar.

Tarkibida azot amid shaklda bo’lgan o’g’itlar.

Natriyli selitra-NaNO₃, tarkibida 15-16% azot bo’ladi. Natriyli selitra ammiakdan' nitrat kislota olishdagi qo’pshmcha mahsulot hisoblanadi. U oq yoki¹ sarg’ish-qo’ngir rangli mayda kristall tuz, suvda yaxshi eriydi, birmuncha gigroskopik, noqulay sharoitlarda mushtlashib, qotib qolish mumkin. To’g’ri saqlanganda mushtlashmaydi va yaxshi sochiluvchanligini saqlab qoladi.

Kalsiyli selitra - Ca(NO3)₂ tarkibida -13-15% azot bo’ladi. U nitrat kislotani bo’r yoki ohak bilan neytrallash orqaln olinadi.
2HNO₃ + CaCO₃ -» Ca (NO₃) ₂ +CO₂ + H₂O.
Bu o’g’it rangli kristall tuz, suvda yaxshi eriydi, nihoyatda gigroskotik, xatto normal sharoitda saqlanganda ham juda tez pamiqadi, suyuqlanadi va mushtlashib qoladi.
NaNO₃ va Ca(NO₃) fiziologik jihatdan ishqoriy o’gitlardir. O’simliklar Na+ yoki Ca²⁺ kationlariga qaraganda NO3" anionlarinya ko’proq o’zlashtiradi va bu kationlar tuproqda qolib uning muhitini ishqoriylashtiradi.
Kislotali, tuproqda asoslar kam oulsa kshxs yaxshi natija beradi. Bu o’g’it solinganda kislotalik kamayibgina qolmay, balki tuproqning fizik xossalari ham yaxshilanadi, chunki Sa^2Q tuproq kolloidlarini kaogulyasiyaga uchratadi.
Tuproqda selitralar tez eriydi va tuproqding singdiruvchi kompleksdagi (TSK) birikmalar bilan almapshnish reaksiyalarga kirishadi. Ca Na
(TSK) +2NaNO₃ → (TSK)Na +Ca(NO₃)₂

Ca «- a
H Ca

(TSK) H + Ca (N0₃) → (TSK) + 2NO₃

H ← H
;
Na⁺ va Ca² kationlar tuproqqa yutiladi, NO₃ anionlar tuproq eritmasida qoladi. Bu selitralarni kuzda solish tavsiya etilmaydi. Kuzgi va chopiq talab etadigan ekinlarni selitra bilan oziqlantirish juda yaxshi natija beradi. Natriyli selitra sho’rlangan tuproqlarda va sho’roq tuproqlarda uncha yaroqli emas.

Kislotali tuproqlarda Ca(NO₃)₂ ishlatish birinchi o’rinlarda turadi, chunki tuproqning fizik xossalarini yaxshilaydi, NaNO₃ qand lavlagi uchuy eng yaxshi o’gat hisoblanadi, chunki qand lavlagi Ma^Q ga talabchan bo’ladi.

Ammoniy sulfat -(NH₄)₂5O₄ tarkibida- 20,5 - 21% azot; bo’ladi. Konsentralangan sulfat kislotani g’azsimon ammiak bilan' to’yintirish orqali olinadi: H₂SO₄+2NH₃= (NH₄)₂SO₄
Kristall tuz, suvda yaxshi eriydi, gigroskopligi yuqori emas, shu sababli normal sharoitlarda saqlanganda kam mushtlashadi va yaxshi sochiluvchanligini saqlaydi.
O’g’it tarkibida 24% atrofida oltingugurt bo’ladi va o’simliklarning shu element bilan oziqlanipsh uchuy yaxshi manba hisoblanadi. Ammoniy sulfat bilan bir qatorda ozgina mikdorda ammoniy natriysulfat (NH₄)₂S0₄ x Na₂ SO₄ ishlatiladi, bu birikma kaprolaktam ishlab chiqarishning chiqindisi bo’lib tarkibida (16%); azot bo’ladi.
Ammoniy xlorid -NH₄C1 -24 25 % azot bo’ladi. Soda ishlab, chiqarishda qo’shimcha mahsulot sifatida ozroq miqdorda olinadi. Oq| rangli kristall tuz, suvda yaxshi eriydi, tarkibida 67% S1. bo’ladi.! Shuning uchun xlorga sezgir ekinlarga (tamaki, tok, kavop, grechixa va boshqalar) ga uncha to’g’ri kelmaydi.
Ammoniy sulfat va ammoniy xlorid fiziologik kislotalv o’g’itlar, chunki o’simliklar SO₄ ²- (yoki C1) anionlarga nisbatan NH₄ kationlarni tezroq o’zlashtiradi natijada anionlar tuproqda tuplanib, uning kislotaligiga sabab bo’ladi. Tuproqqa solingandan keyin ammoniyli o’g’itlar tuproq namida tez erib ketadi va tuproqnint singdirish kompleksidagi, birikmalar bilan almashinish reaksiyalariga kirishadi