Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62

7 

Bapbalaca,  o  qÿdÿr  balaca  ki,  ona  Simo÷ka  demÿmÿk 

mömkön  deyildi,  Serafima  Vitalyevna  –  ÿynindÿ  portaüal 

rÿn­gindÿ­bluzka­olan­DTN­leytenantû­–­isti­шаlûna­börö­nördö.

Bu binada iølÿyÿn azad ÿmÿkdaølarûn hamûsû DTN zabit-

lÿri idi.

Azad  ÿmÿkdaølarûn  konstitusiyaya  gþrÿ  ÿn  möxtÿlif 

höquqlarû,  o  cömlÿdÿn  dÿ  ÿmÿk  höququ  vardû.  Lakin  bu 

höquq göndÿ sÿkkiz saatla vÿ bir dÿ onunla mÿhdudlaømûødû 

ki, hÿmin adamlarûn iøi dÿyÿr yaratmaqdan yox, mÿhbuslara 

nÿzarÿt  etmÿkdÿn  ibarÿt  olsun.  Bötön  qalan  höquqlardan 

mÿhрum­ edilmiø­ mÿhbuslara­ isÿ­ daha­ geniø­ –­ göndÿ­ on­

iki saat – ÿmÿk höququ verilmiødi. Øam yemÿyi ö÷ön fasilÿ 

dÿ nÿzÿrÿ alûnmaqla bu artûq möddÿtdÿ – axøam saat altû-

dan  gecÿ  saat  on  birÿ  kimi  –  mÿhbuslarûn  iøini  nÿzarÿtdÿ 

saxlamaq  ö÷ön  bötön  laboratoriyalarûn  azad  ÿmÿkdaølarû 

nþvbÿ ÷ÿkmÿli olurdular.

Bu gön dÿ Simo÷kanûn nþvbÿsi idi. Bu balaca, quø cu-

üaza  oxøayan  qûz  indi  Akustika  laboratoriyasûnda  yeganÿ 

hakimiyyÿt vÿ yeganÿ mödiriyyÿt idi. 

Tÿlimata gþrÿ, o, nÿzarÿt etmÿli idi ki, mÿhbuslar iølÿ -

sin lÿr, boø-bikar durmasûnlar, iø÷i binalardan silah dözÿlt-

mÿk  vÿ  ya  laüûm  atmaq  ö÷ön  istifadÿ  etmÿsinlÿr,  radio 

detal larû nûn bolluüundan istifadÿ edib qûsadalüalû þtö rö cö-

lÿr quraø dûrmasûnlar. Saat on birÿ on beø dÿqiqÿ qalmûø isÿ 

nþv bÿt÷i dustaqlardan bötön mÿxfi sÿnÿdlÿri qÿbul etmÿli, 

yanma yan  økafa  yûümalû,  laboratoriyanûn  qapûsûnû  mþhör-

lÿ mÿli idi. 

He÷ yarûm il deyildi ki, rabitÿ möhÿndislÿri institutu nu 

bitirmiø Simo÷ka øöøÿ kimi tÿmiz anketinÿ gþrÿ mÿhbus la-

rûn þz aralarûnda øaraøka adlandûrdûqlarû möÿmmalû nþmrÿli  


68

elmi-tÿdqiqat institutuna tÿyinat almûødû. Èøÿ qÿbul edil miø 

azad  vÿtÿndaølara  burada  dÿrhal  zabit  rötbÿsi  veri lir,  adi 

möhÿn dislÿrlÿ möqayisÿdÿ iki dÿfÿ ÷ox (rötbÿyÿ gþrÿ, pal-

tar almaq ö÷ön) maaø tÿyin edilirdi, ÿvÿzindÿ isÿ onlar dan, 

ilk nþvbÿdÿ, sÿdaqÿtlilik vÿ ayûqlûq, bundan sonra isÿ savad 

vÿ bacarûq tÿlÿb olunurdu.

Simочкаya­bu­sÿrf­elÿyirdi.­Ènstitutda­tÿkcÿ­o­yox,­rÿfi-

qÿ lÿ ri nin ÷oxu he÷ bir bilik almamûødû. Bunun sÿbÿblÿri ÷ox 

idi. Qûzlar mÿktÿbdÿn, demÿk olar ki, nÿ riyaziyyatû, nÿ dÿ 

fizi kanû bilmÿdÿn gÿlmiødilÿr (hÿlÿ yuxarû siniflÿrdÿ oxu yar-

kÿn baøa döømöødölÿr ki, pedaqoji øurada direktor “iki” lÿ-

rÿ gþrÿ möÿllimlÿri danlayûr, istÿyirsÿn he÷ oxuma – sÿnÿ 

attes tat verÿcÿklÿr). Ènstitutda vaxt tapûb mÿøüul olmaq istÿ-

yÿndÿ dÿ, þzlÿri ö÷ön tamamilÿ yad olan bu anlaøûlmaz vÿ 

÷ûxûøû gþrönmÿyÿn riyaziyyat vÿ radiotexnika cÿngÿlliklÿrini 

yarûb ke÷ÿ bilmirdilÿr. ßksÿr hallarda isÿ bunu etmÿyÿ he÷ 

vaxtlarû da olmurdu. Hÿr payûz tÿlÿbÿlÿri bir aydan da ÷ox 

möddÿtÿ  kolxozlara  kartof  yûümaüa  aparûrdûlar  ki,  buna 

gþrÿ dÿ sonradan bötön il boyu göndÿ sÿkkiz-on saat möha-

zirÿlÿrÿ qulaq asmalû olurdular, konspektlÿrÿ baxmaüa isÿ 

vaxt qalmûrdû. Bazar ertÿsi gönlÿri isÿ siyasi dÿrslÿr olurdu; 

hÿftÿdÿ,  ÿn  azû,  bir  dÿfÿ  iclas  ke÷irilirdi;  ictimai  iøÿ,  divar 

qÿzetlÿrinin  buraxûlmasûna,  hamilik  konsertlÿrinÿ  dÿ  vaxt 

tapmalû  olurdular;  evdÿ  kþmÿk  etmÿk,  maüazaya  getmÿk, 

yuyunmaq, geyinmÿk dÿ lazûm gÿlirdi. Bÿs kino? Bÿs teatr? 

Bÿs klub? ßgÿr tÿlÿbÿlik dþvröndÿ gÿzmÿdinsÿ, atûlûb-döø-

mÿ dinsÿ,  bunu  baøqa  nÿ  vaxt  edÿ  bilÿrsÿn?  Gÿnclik  bizÿ  

ona  gþrÿ  verilmÿyib  ki,  þzömözö  hÿlak  edÿk!  Èmtahanlar 

ö÷ön Simo÷ka vÿ rÿfiqÿlÿri ÷oxlu øparqalka hazûrlayûr, onlarû 

qadûn  paltarûnûn  kiøilÿr  ö÷ön  ÿl÷atmaz  yerlÿrindÿ  giz lÿdir, 

imta han  vaxtû  isÿ  ÷ûxararaq  hamarlayûr  vÿ  cavab  vÿrÿ qÿsi 

kimi  tÿq dim  edirdilÿr.  Möÿllimlÿr,  ÿlbÿttÿ,  ÿlavÿ  sual  ver-

mÿklÿ tÿlÿbÿlÿ rin biliyinin kasadlûüûnû aøkar edÿ bilÿr dilÿr, 

ancaq onlarûn þzlÿ rini dÿ iclaslar, möøavirÿlÿr, ÷ox saylû plan-

lar vÿ dekan lûq, rektorluq qarøûsûnda hesabat formalarû ÿldÿn 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

69

salmûødû, ÿlavÿ imtahan ke÷irmÿk onlar ö÷ön hÿddÿn artûq 



aüûr idi, bundan da savayû, istehsalat÷ûlarûn zay mÿhsula gþrÿ 

danlanûldûqlarû  kimi,  onlarû  da,  sÿhv  etmirÿmsÿ,  Krup ska-

yanûn “Pis øagird olmur, yalnûz pis möÿllimlÿr olur” sþzlÿrini 

rÿhbÿr tutaraq uüursuzluüa gþrÿ danlayûrdûlar. Buna gþrÿ 

dÿ  imtahan  gþtörÿnlÿr  cavab  verÿnlÿri  karûxdûrmamaüa, 

imtahanû tez qÿbul etmÿyÿ ÷alûøûrdûlar. 

Yuxarû kurslara ÷atana kimi Simo÷ka vÿ rÿfiqÿlÿri tÿÿs-

söflÿ  baøa  döødölÿr  ki,  þz  ixtisaslarûnû  nÿinki  sevmirlÿr, 

hÿtta  bu  peøÿ  onlar  ö÷ön  darûxdûrûcûdûr.  Ancaq  artûq  gec 

idi.  Èsteh salatda  necÿ  olacaüûnû  döøönÿndÿ  isÿ  Simo÷kanû 

ÿsmÿcÿ tuturdu.

Budur,  o,  Marfinoya  döødö.  Burada  he÷  bir  möstÿqil 

iøin  tapøûrûlmamasû  ilk  göndÿn  onun  xoøuna  gÿldi.  Lakin 

Simo÷ka kimi bir kþrpÿ ö÷ön dÿ Moskva yaxûnlûüûnda yer-

lÿøÿn  bu  tÿnha,  se÷mÿ  möhafizÿ÷i  vÿ  nÿzarÿt÷i  heyÿtinin 

tanûnmûø dþvlÿti cinayÿtkarlarûn qarovulunu ÷ÿkdiklÿri qala-

÷anûn kandarûnû aømaq dÿhøÿtli gÿlirdi.

Onlarû,  Rabitÿ  Ènstitutunun  on  mÿzununu,  bir  dÿfÿyÿ 

tÿlimatlandûrdûlar. Èzah etdilÿr ki, möharibÿdÿn dÿ pis yerÿ 

döøöblÿr – elÿ bir ilan yuvasûna döøöblÿr ki, bircÿ ehtiyat-

sûz hÿrÿkÿtlÿri þlöm tÿhlökÿsi yarada bilÿr. Onlara dedilÿr 

ki,  burada  bÿøÿr  nÿslinin  tþr-tþköntölÿri  ilÿ,  danûødûqlarû 

rus dilinÿ layiq olmayan – tÿÿssöf ki, onlar bu dili bilirlÿr 

–  insanlarla  rastlaøacaqlar.  Onlarû  xÿbÿrdar  etdilÿr  ki,  bu 

insanlar bir dÿ ona gþrÿ daha tÿhlökÿlidirlÿr ki, þz canavar 

xislÿtlÿrini  a÷ûb  gþstÿrmirlÿr,  daim  yalan÷û  mÿdÿniyyÿt  vÿ 

yaxøû  tÿrbiyÿ  niqabû  gÿzdirirlÿr,  ÿgÿr  onlardan  tþrÿtdiklÿri 

cinayÿtlÿr haqqûnda soruømaq istÿsÿn (bunu etmÿk isÿ qÿti 

qadaüandûr!), hiylÿ vÿ yalanlarla þzlÿrini gönahsûz cÿfa keø 

kimi tÿqdim edÿcÿklÿr. Qûzlara tapøûrdûlar ki, bu ÿfi lÿ rÿ olan 

nifrÿtlÿrini qÿtiyyÿn böruzÿ vermÿsinlÿr, zahiri lötf kar lûq la-

rûnû qorusunlar – lakin he÷ bir halda onlarla qeyri-iøgözar 

danûøûqlar  aparmamalû,  onlardan  azadlûqda  olanlar  ö÷ön 

he÷ bir tapøûrûq qÿbul etmÿmÿlidirlÿr, ilk qayda pozuntusu 



70

möøahidÿ  olunan  kimi,  ya  da  qayda  pozuntusu  ilÿ  baülû 

øöbhÿ yaranan vÿ yaxud belÿ øöbhÿnin yarana bilÿcÿyinin 

mömkönlöyö hiss olunan kimi onlar tez ÿmÿliyyat mövÿkkili 

mayor Øikinin yanûna cummalûdûrlar.

Èri baøûnda kirpi iynÿlÿri kimi dik duran aü sa÷larû, ki÷i-

cik  ayaqlarûnda  isÿ  uøaq  þl÷ösöndÿ  ÷ÿkmÿ  olan  bÿstÿboy, 

qaraøûn mayor Øikin belÿ bir fikir dÿ sþylÿmiødi ki, ona vÿ 

baøqa  gþröb-gþtörmöø  adamlara  bu  insanlarûn  ilan  xislÿti 

tamamilÿ aydûn olsa da, yeni gÿlmiø tÿcröbÿsiz qûzlar ara-

sûnda bir nÿfÿr insanpÿrvÿr tapûla vÿ hÿmin bu qûz da han-

sûsa bir qayda pozuntusuna yol verÿ bilÿr; mÿsÿlÿn, dustaüa 

azad kitabxanadan oxumaüa kitab verÿ bilÿr (o demÿdi ki, 

mÿk tubu yeøiyÿ ata bilÿr, ÷önki hansû bir Marya Èvanovna ya 

önvan lan masûndan  asûlû  olmayaraq  hÿmin  mÿktub  mötlÿq 

Ame rika  casus  mÿrkÿzinÿ  gþndÿrilÿcÿkdi).  Mayor  Øikin 

qûz larûn hamû sûndan nÿsihÿtamiz tÿrzdÿ xahiø etdi ki, ÿgÿr 

kimsÿ  rÿfiqÿsinin  u÷uruma  yuvarlandûüûnû  gþrÿrsÿ,  ona 

yol daølûq kþmÿyi gþstÿrsin, yÿni baø vermiø hadisÿ ilÿ baülû 

mayor Øikinÿ a÷ûq øÿkildÿ mÿlumat versin. 

Sþhbÿtin sonunda mayor onu da gizlÿtmÿdi ki, mÿh bus-

larla ÿlaqÿ cinayÿt mÿcÿllÿsi ilÿ cÿzalandûrûlûr, cinayÿt mÿcÿl-

lÿsi isÿ, mÿlum olduüu kimi, dartdûqca uzana vÿ hÿtta iyirmi 

beø il katorqa cÿzasû da nÿzÿrdÿ tuta bilÿr.

Qarøûda  onlarû  gþzlÿyÿn  zölmÿt  gÿlÿcÿyi  sarsûntûsûz 

tÿsÿv vör etmÿk mömkön deyildi. Qûzlardan bÿzilÿrinin hÿtta 

gþz lÿri yaøla doldu. Lakin onlarûn arasûna artûq inamsûzlûq 

toxu mu  sÿpilmiødi.  Tÿlimatlanmadan  ÷ûxarkÿn  isÿ  onlar 

eøit dik lÿ rin dÿn deyil, kÿnar øeylÿrdÿn danûøûrdûlar.

Möhÿndis-mayor  Roytmanûn  arxasûnca  Akustika  labo-

rato ri ya sûna girÿn Simo÷ka ayaq östÿ þlmöødö vÿ ilk anda 

hÿtta gþz lÿ rini yummaq istÿdi.

O vaxtdan yarûm il ke÷miødi – Simo÷ka ilÿ nÿ isÿ qÿribÿ 

bir øey baø verirdi. Xeyr, onun imperializmin qara fitnÿlÿr 

tþrÿtmÿsinÿ  olan  ÿminliyi  sarsûlmamûødû.  Eyni  zaman da 

da  o,  bötön  qonøu  otaqlarda  iølÿyÿnlÿrin  qanlû  cina yÿt-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

71

kar  olmalarûnû  mömkön  sayûrdû.  Lakin  Akustika  labo ra to-



riya­sûn­da­ iølÿyÿn­ bir­ döjön­ дустагла­ hÿr­ gön­ gþröøÿrkÿn­ 

o, bura dakû qaraqabaq, azadlûqlarûna, talelÿrinÿ, on ilÿ vÿ ya 

dþrddÿbir ÿsrÿ bÿrabÿr möddÿtlÿrinÿ qarøû laqeyd, hÿr gön 

þzlÿri  ö÷ön  yad,  lazûmsûz,  bircÿ  qÿpik  ÿmÿkhaqqû,  zÿrrÿcÿ 

øþhrÿt  gÿtirmÿyÿn  iølÿ  mÿøüul  olan  elmlÿr  namizÿdlÿrinÿ, 

möhÿndislÿrÿ vÿ quraødûrûcûlara baxarkÿn onlarûn arasûnda 

tamaøa÷ûlarûn kinoda asanlûqla tanûya bildiklÿri vÿ ÿks-kÿø-

fiy ya tû mû zûn mÿharÿtlÿ iføa etdiyi tÿcröbÿli beynÿlxalq qul-

durlarû gþrÿ bilmirdi.

Simo÷ka bu adamlardan qorxmurdu. Þzöndÿ bu insan-

lara qarøû nifrÿt tapa bilmirdi. Onlar þz geniø bilgilÿri, baø 

verÿn fÿlakÿti dþzömlÿ yaøamalarû ilÿ qûzda ancaq hþrmÿt 

hissi doüururdular. Simo÷kanûn komsomol÷u borcu, vÿtÿnÿ 

mÿhÿbbÿti mÿhbuslarûn hÿr bir tÿqsiri vÿ hÿrÿkÿti haqqûnda 

ÿmÿliyyat mövÿkkilinÿ dÿqiqliklÿ mÿlumat vermÿsini tÿlÿb 

etsÿ dÿ, bunu etmÿk ona izaholunmaz sÿbÿblÿrdÿn øÿrÿfsiz 

vÿ mömkön olmayan kimi gþrönördö. 

Belÿ hÿrÿkÿti xösusÿn dÿ aralarûnda cÿmi iki masa olan 

vÿ onunla özbÿöz oturmuø ÿn yaxûn qonøusu vÿ ÿmÿkdaøû 

Qleb Nerjinÿ qarøû etmÿk mömkön deyildi.

Artikulyasiya sûnaqlarûnûn ke÷irilmÿsi ö÷ön bu adamûn 

rÿhbÿrliyi altûna verilmiø Simo÷ka þtÿn vaxt ÿrzindÿ Ner jinlÿ 

sûx ÿmÿkdaølûq edirdi. Marfino øaraøkasûnda tez-tez möx tÿ-

lif telefon traktlarûnda eøidilmÿnin keyfiyyÿtini dÿyÿrlÿndir-

mÿk tÿlÿb olunurdu. Cihazlar nÿ qÿdÿr mökÿmmÿl olsa da, 

hÿlÿ  elÿsi  icad  olunmamûødû  ki,  eøidilmÿnin  keyfiyyÿtini 

ÿqrÿblÿ gþstÿrÿ bilsin. Yalnûz ayrû-ayrû hecalarû, sþzlÿri, ya 

da ki ifadÿlÿri oxuyan diktorun sÿsi, sûnaqdan ke÷irilÿn trak-

tûn  sonunda  mÿtni  dinlÿyÿn  siqnaltutanûn  qulaqlarû,  xÿta 

faizi dÿ nÿzÿrÿ alûnmaqla, bu cör qiymÿt verÿ bilÿrdi. Belÿ 

sûnaq lara artikulyasiya sûnaqlarû deyirdilÿr. 

Nerjin bu sûnaqlarûn riyazi tÿøkili ilÿ mÿøüul olurdu – hÿr 

halda,  rÿislÿrin  planlarûna  gþrÿ,  bu  iølÿ  mÿøüul  olmalû  idi.  

Èø uüurla gedirdi vÿ Nerjin bu cör sûnaqlarûn metodikasû özrÿ 



72

ö÷cildlik  monoqrafiya  da  tÿrtib  etmiødi.  Simo÷ka  ilÿ  iølÿri 

÷ox yûüûlanda Nerjin tÿxirÿ salûna bilÿcÿk vÿ tÿxirÿsalûnmaz 

iølÿrin  dÿqiq  ardûcûllûüûnû  möÿyyÿn  edir,  ÿminliklÿ  qÿrar 

verirdi vÿ bu zaman onun sifÿti dÿ cavanlaøûrdû; möharibÿni 

kinolar vasitÿsilÿ tÿsÿvvör edÿn Simo÷ka belÿ anlarda Ner-

jini gþzlÿri qarøûsûnda kapitan mundirindÿ, töstö vÿ part la-

yûølar  i÷indÿ,  a÷ûq-øabalûdû  sa÷larû  kölÿkdÿ  yellÿnÿn  tÿrz dÿ 

batareyaya ÿmrlÿr verÿn kimi canlandûrûrdû: “Atÿø!” (Kino-

larda ÿn ÷ox bu mÿqamû gþstÿrirdilÿr.)

Lakin  belÿ  ÷eviklik  Nerjinÿ  yalnûz  iøin  zahiri  hissÿsini 

yerinÿ  yetirmÿk  vÿ  daha  ÷ox  möddÿtÿ  hÿrÿkÿtin  þzöndÿn 

ayrûlmaq  ö÷ön  lazûm  idi.  O,  Simo÷kaya  belÿ  dÿ  deyirdi: 

“Mÿn hÿrÿkÿtÿ nifrÿt etdiyim ö÷ön hÿrÿkÿtdÿyÿm”. 

–  Bÿs  siz  nÿyi  xoølayûrsûnûz?  –  Simo÷ka  utancaqlûqla 

soruø muødu. “Döøönmÿyi” – Nerjinin cavabû belÿ olmuødu. 

Doü ru dan da, iø tufan kimi baøûnûn östönö alanda o, vÿziy yÿ-

tini dÿyiømÿdÿn saatlarla otururdu, bu zaman özönön dÿrisi 

solüunlaøûr,  qocalûr,  øûrûm-øûrûm  olurdu.  Bÿs  þzönÿ inamû 

necÿ?  O,  lÿng  vÿ  qÿtiyyÿtsiz  hala  döøördö.  Yazû  masa sûnûn 

östön dÿki  texniki  mÿlumat  kitab÷alarû  vÿ  mÿqalÿlÿr  topasû 

ara sûn da Simo÷kanûn bu gön dÿ aydûn gþrdöyö iynÿylÿ yazûl-

mûø kimi xûrda qeydlÿrinÿ bir ne÷ÿ cömlÿ ÿlavÿ edÿnÿ kimi 

uzun-uzadû döøönördö. Simo÷ka fikir vermiødi ki, bu qeyd lÿ-

rini, sanki, he÷ yeøiyÿ qoymurmuø kimi, masasûnûn sol dolab-

÷a sûna dörtördö. Maraq Simo÷kanû özördö: bilmÿk istÿ yirdi 

ki, Nerjin nÿ yazûr vÿ kimin ö÷ön yazûr. Bu adam þzö dÿ bil-

mÿdÿn onun ö÷ön rÿübÿt vÿ heyranlûq obyektinÿ ÷evrilmiødi.

Bu vaxta kimi Simo÷kanûn qûzlûq hÿyatû uüursuz alûnûrdû. 

O,  gþzÿgÿlimli  deyildi:  hÿddÿn  artûq  uzun  burnu  özönön 

yara øûüûnû  pozurdu,  nÿ  ö÷önsÿ  seyrÿk  vÿ  pis  bitÿn  sa÷larû 

da  boynunun  ardûnda  balaca  topacûq  øÿklindÿ  yûüûlmûødû. 

Simo÷ ka nûn boyu da, sadÿcÿ, balaca deyildi, lap balaca idi, 

onun cizgilÿri dÿ yaølû qadûndan daha ÷ox, 7-ci sinifdÿ oxuyan 

qûzcûüazûn cizgilÿrinÿ bÿnzÿyirdi. Bundan baøqa, o hÿm dÿ 

ciddi idi, zarafata, mÿnasûz oyunlara meyilli deyildi – bu da 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

73

cavan oülanlarû cÿlb etmirdi. Èø belÿ gÿtirmiødi ki, iyirmi ö÷ 



yaøûna ÷atsa da, bircÿ nÿfÿr dÿ pÿrÿstiøkarû olmamûødû, onu 

he÷ kÿs qucaqlamamûødû vÿ þpmÿmiødi. 

Bu  yaxûnlarda,  cÿmi  bir  ay  ÿvvÿl,  budkada  mikrofon 

xarab  olmuødu  vÿ  Nerjin  onu  tÿmir  etmÿk  ö÷ön  Simanû 

÷aüûrdû.  O,  ÿlindÿ  vinta÷an  i÷ÿri  girdi;  iki  nÿfÿrin  göclÿ 

yerlÿøÿ bilÿcÿyi budkanûn boüucu sakitliyindÿ Nerjinin artûq 

gþzdÿn  ke÷irmÿyÿ  baøladûüû  mikrofona  tÿrÿf  ÿyildi  vÿ  bu 

zaman þzö dÿ istÿmÿdÿn yanaüû ilÿ onun yanaüûna toxundu. 

Vÿ toxunan kimi dÿ qorxusundan donub qaldû – indi necÿ 

olacaq? Geri ÷ÿkilmÿk lazûm idi, o isÿ mÿnasûz-mÿnasûz mik-

ro fona baxmaqda davam etdi. Hÿyatûn bu dÿhøÿtli dÿqiqÿsi 

olduqca uzun ÷ÿkdi – onlarûn bir-birinÿ bitiømiø yanaqlarû 

alû øûb-yanûrdû  –  Nerjin  hÿrÿkÿtsiz  dururdu!  Sonra  ÿllÿri  ilÿ  

qûzûn baøûnû tutdu vÿ dodaqlarûndan þpdö. Simo÷kanûn bÿdÿ-

nini xoø halsûzlûq börödö.

Bu  anda  o  nÿ  komsomol,  nÿ  vÿtÿn  haqqûnda  he÷  nÿ 

demÿdi, tÿkcÿ bunu deyÿ bildi:

– Qapû baülanmayûb!..

Nazik  gþy  pÿrdÿ  yellÿnÿrÿk  onlarû  sÿs-köylö  göndÿn, 

yeriyÿn,  sþhbÿt  edÿn,  i÷ÿri  girib  pÿrdÿni  qaldûra  bilÿcÿk 

adam lardan ayûrûrdû. Dustaq Nerjin on sutkalûq karserdÿn 

savayû he÷ nÿ ilÿ risk etmirdi, – qûz isÿ anketi, karyerasû, ola 

bilsin ki, azadlûüû ilÿ risk edirdi, – lakin baøûnû dala ÿymiø 

ÿllÿrdÿn qurtulmaüa göcö yox idi.

Hÿyatûnda ilk dÿfÿ idi ki, onu kiøi þpördö!..

Belÿcÿ, ilan mödrikliyi ilÿ toxunmuø polad zÿncir qadûn 

örÿyindÿn dözÿldilmiø halqada qûrûldû.

8 

– O arxadakû kimin ke÷ÿlidir? 

– Mÿnim balam, hÿr halda, mÿn lirik ÿhvaldayam. Gÿl 

laqqûrtû vuraq.

– Ömumiyyÿtlÿ gþtörsÿk, mÿn mÿøüulam.


74

–  Yaxøû  gþrÿk,  –  mÿøüulam!  Kefim  pozuldu,  Qlebka. 

Otur muødum þzöm ö÷ön tÿlÿsik hazûrlanmûø alman yol ka-

sû nûn yanûnda, nÿ ö÷önsÿ Pultuskdan øimaldakû blin dajûm-

dan  danûømaüa baøladûm,  budur,  bu  da  cÿbhÿ!  – xatirÿlÿr 

axûb gÿldi – elÿ hÿyÿcanlû, elÿ øirin... Qulaq as, hÿr halda, 

möharibÿdÿ yaxøû øey dÿ az deyilmiø, hÿ?

– Sÿndÿn qabaq mÿn bunu ÿsgÿrlÿr ö÷ön alman jur nal-

larûndan  oxumuøam,  hÿrdÿn  ÿlimizÿ  döøördö:  ruhun  pak-

lan masû, Soldatentreue...

– Yaramaz! Amma bilmÿk istÿsÿn, burada bir aülaba tan 

mÿqam da var...

– Bunu gÿrÿk þzönÿ rÿva gþrmÿyÿsÿn. Daosizm etika-

sûnda deyilir: “Silah bÿdbÿxtlik alÿtidir, alicÿnablûq alÿti deyil. 

Mödrik adam kþnölsöz qalib gÿlir”.

– Mÿn nÿlÿr eøidirÿm? Demÿli, skeptikdÿn

1

 dþnöb daos-



÷u oldun? 

– Hÿlÿ qÿrar vermÿmiøÿm.

– ßvvÿlcÿ ÿn yaxøû frislÿrimi – onlarla bir yerdÿ vÿrÿ qÿ-

lÿr ö÷ön necÿ mÿtnlÿr tÿrtib etmÿyimizi xatûrladûm: uøaqla-

rûnû  qucaqlamûø  ana,  sonra  aülayan  sarûøûn  Marqarita;  bu, 

bizim øah vÿrÿqÿmiz idi, øeir mÿtni ilÿ.

– Yadûmdadûr, onu mÿn se÷miødim.

– Vÿ xatirÿlÿr axûnû baølandû... Sÿnÿ Milkadan danûø mûø-

dûm?­O,­Xarici­Дillÿr­Иnstitutunun­tÿlÿbÿsi­idi,­qûrx­birinci­ildÿ­

bitirmiødi  vÿ  tÿrcömÿ÷i  kimi  bizim  øþbÿyÿ  gþndÿrilmiødi. 

Azca fûndûqburun idi, hÿrÿkÿtlÿri dÿ kÿskin.

–  Dayan,  bu,  sÿninlÿ  birgÿ  Qraudensin  kapitulyasiya-

sûnû qÿbul etmÿyÿ gedÿn qûz deyildi ki?

– Bÿli-bÿli! ×ox lovüa qûz idi, istÿyirdi ki, onu iøinÿ gþrÿ 

tÿriflÿsinlÿr (danlanûlmaqdan da ki Allah saxlasûn) vÿ orden-

lÿrÿ­ tÿqdim­ etsinlÿr.­ Øimal-гÿrbdÿki,­ bax­ burada,­ Lovat­dan­

sonra, ÿgÿr Raxlisdÿn Novo-Svinuxovoya tÿrÿf gþtör sÿk, Pod-

tsepo÷yedÿn bir az cÿnuba tÿrÿf, meøÿ yadûna gÿlir?

1

  Skeptiк – 



бурада: skeptisizm tÿrÿfdarû; сkeptisizm – obyektiv varlûьûn 

insan tÿrÿ findÿn dÿrk edilÿ bilmÿsini inkar edÿn idealist fÿlsÿfi cÿrÿyan



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

75

– Oralarda meøÿ ÷oxdur. Redyidÿn o tÿrÿfÿ idi, yoxsa 



bu tÿrÿfÿ?

– Bu tÿrÿfÿ.

– Hÿ, bildim.

–  Bax  hÿmin  o  meøÿdÿ  bötþv  bir  gön  onunla  gÿz dik. 

Yaz idi... Yox, yaz yox, mart ayû idi: ayaqlarûnla suyu øap-

pûldadûrsan,  uzunboüaz  kirza  ÷ÿkmÿlÿrinlÿ  gþlmÿ÷ÿlÿrÿ 

girir sÿn,  baø  da  ki  xÿz  papaq  altûnda  tÿrdÿn  islanûr,  bir 

dÿ  ki  bilir sÿn,  bu  ÿtir!  Hava!  Biz  ilk  dÿfÿ  vurulanlar  kimi, 

tÿzÿ  evlÿ nÿn lÿr  kimi  gÿzirdik.  Gþrÿsÿn,  qadûn  sÿnin  ö÷ön 

yeni olanda onunla hÿr øeyi niyÿ lap ÿvvÿldÿn baølayûrsan, 

yeni yetmÿ  kimi  øiøirsÿn  vÿ...  Hÿ?..  Ucsuz-bucaqsûz  meøÿ! 

Tÿkÿm-sey rÿk  blin dajdan  töstö  ÷ûxûr,  talada  yetmiøaltûlar 

bata re yasû durur. Biz onlardan uzaq qa÷ûrdûq. Rötubÿtli, ÷ÿh-

rayû axøama kimi gÿzib-dolandûq. O, bötön gönö mÿni ÿldÿn 

salmûødû.  Tÿrs lik dÿn  mþvqelÿrimizin  dÿ  östöndÿ  “rama”

1

 



dþvrÿ vur maüa baøladû. Milkanûn aülûna bir fikir gÿldi. Dedi: 

istÿ mi rÿm ki, onu vur sunlar. ßgÿr vursalar, – qoy belÿ dÿ 

olsun – meøÿdÿ qalûb gecÿlÿyÿrik.

– Yox, bu artûq tÿslim÷ilikdir! Harada gþrönöb ki, bizim 

zenit÷ilÿr “rama”nû vura bilsinlÿr!

– Hÿ... Lovatadÿk vÿ Lovatdan sonra nÿ qÿdÿr zenit topu 

vardûsa, hamûsû döz bir saat onu atÿøÿ tutdu vÿ vura bilmÿ-

dilÿr. Belÿ... Boø bir blindaj tapdûq...

– Yeröstö.

–  Yadûnda  qalûb?  Mÿhz  onu.  Bir  ildÿ  oralarda  vÿhøi 

heyvan  yuvasûna  oxøayan  belÿ  blindajlardan  ÷ox  tikmiø-

dilÿr.


– Oralarda axû torpaq yaødûr, qazûb i÷inÿ girÿ bilmÿzsÿn.

– Elÿdir. È÷ÿriyÿ iynÿyarpaq budaqlardan atmûødûlar, tir-

lÿr dÿn qatran, bir dÿ ki ÿvvÿlki tonqallardan qalan töstö iyi 

gÿlirdi – pe÷ olmadûüû ö÷ön tonqalla qûzdûrûrdûlar. Damdan isÿ 

deøik a÷ûl mûødû. ßlbÿttÿ, iøûq-zad da döømördö... Nÿ qÿdÿr ki 

1

 “Rama” – þзÿл эþрцнцøцнÿ эþрÿ алманларûн “Focke-Wulf 189” тактики 



kÿøfiyyat  tÿyyarÿsiнÿ  совет  ордусунда  “Рама”  (÷ÿр÷ивÿ)  дейилÿрди;  алман 

ордусунда исÿ ону “Uhu” (байгуø) вÿ “У÷ан эþз” адландûрмûøдûлар



76

tonqal yanûrdû, tirlÿrin östöndÿ kþlgÿlÿr oynayûrdû... Qlebka! 

Yaxøû hÿyat idi, hÿ?!

–  Mÿn  fikir  vermiøÿm:  ÿgÿr  hÿbsxana  hekayÿtlÿrindÿ 

qûz  iøtirak  edirsÿ,  bötön  dinlÿyicilÿr,  mÿn  dÿ  o  cömlÿdÿn, 

÷ox  istÿyirlÿr  ki,  sonda  qûz  artûq  qûz  qalmasûn.  Mÿhbuslar 

ö÷ön hekayÿtin ÿsas maraüû da bundadûr. Burada bir ömum-

dönya ÿdalÿtinin axtarûøû var, sÿnÿ belÿ gÿlmir ki? Kor adam 

gþrÿnlÿrdÿn  dÿqiqlÿødirmÿlidir  ki,  sÿma  mavi,  ot  isÿ  yaøûl 

olaraq  qalûr.  Dustaq  inanmalûdûr  ki,  nÿzÿri  cÿhÿtdÿn  dön-

yada gþzÿl vÿ canlû qadûnlar qalmaqda davam edir vÿ onlar 

þzlÿrini  bÿxti  gÿtirÿnlÿrin  ixtiyarûna  verirlÿr...  Sÿn  bir  bax 

gþr hansû axøamû xatûrladûn! – mÿøuqÿnlÿ birgÿ, þzö dÿ qat-

ranlû blindajda, þzö dÿ atÿøin a÷ûlmadûüû bir vaxtda. Yaxøûca 

möharibÿ tapmûsan!.. Sÿnin arvadûn isÿ hÿmin axøam øÿkÿr 

talonlarûna ÿzilib bir-birinÿ yapûømûø, kaüûza qarûømûø yastû 

konfetlÿr almûødû vÿ onu qûzlarûn arasûnda otuz gönÿ necÿ 

bþlÿcÿyini döøönördö...

– Hÿ, danla, danla... Qlebka, kiøi tÿk bir qadûnû tanû ma-

malûdûr, bu, onlarû he÷ tanûmamaq demÿk olardû. Bu, bizim 

ruhumuzu kasadlaødûrardû.

– Hÿtta ruhumuzu? Kimsÿ demiødi: ÿgÿr sÿn bir qadûnû 

yaxøû tanûya bilmisÿnsÿ...

– Boø øeydir.

– Bÿs ikisini tanûmûø olsan?

– Èkisi dÿ he÷ nÿ vermir. Ancaq ÷oxlu möqayisÿlÿrdÿn 

sonra nÿ isÿ dÿrk etmÿk olar. Bu, bizim qösurumuz vÿ göna-

hûmûz deyil – tÿbiÿtin istÿdiyidir.

– Hÿ, möharibÿ ilÿ baülû! Butûrkada, 73-cö kamerada...

– ... ikinci mÿrtÿbÿdÿ, dar dÿhlizdÿ...

– ... dÿqiq! – tÿzÿcÿ hÿbs olunmuø vÿ he÷ vaxt cÿbhÿ-

dÿ  olmamûø  gÿnc  moskvalû  tarix÷i  professor  Razvodovski 

aüûllû, qûzüûn, inandûrûcû tÿrzdÿ sosial, tarixi vÿ etik baxûm-

dan  söbut  edirdi  ki,  möharibÿnin  yaxøû  tÿrÿflÿri  dÿ  var. 

Kamerada  isÿ  on  nÿfÿrÿ  yaxûn  cÿbhÿ÷i  vardû  –  bizimkilÿr 

vÿ vlasov÷ular, hamûsû da dÿlisov, qo÷aq uøaqlar idi, hara-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

77

larda vuruømamûødûlar – hÿ, onlar bu professoru, az qala, 



didÿcÿkdilÿr,  yaman  qeyzlÿnmiødilÿr:  möharibÿdÿ  yaxøû 

he÷  nÿ  yoxdur!  Mÿn  qulaq  asûrdûm  vÿ  susurdum.  Razvo-

dov skinin göclö dÿlillÿri vardû; elÿ anlar olurdu ki, o, mÿnÿ 

haqlû gþrönördö, þz xatirÿlÿrim dÿ mÿnÿ bÿzÿn yaxøû øey lÿr 

deyirdi, – ancaq ÿsgÿrlÿrlÿ möbahisÿ a÷maüa cörÿt etmÿ-

dim: mölki professorla razûlaømaq istÿdiyim bÿzi mÿqamlar 

da ki iri toplarûn yanûnda olan artilleriya÷û kimi piyadalardan 

fÿrq lÿn mÿ yimlÿ baülû idi. Lev, sÿn bir baøa döø, sÿn axû cÿb-

hÿdÿ  olmusan,  ÿgÿr  bu  qalanû  almaqdan  savayû  –  baøûnû 

qurban vermÿklÿ dÿ olsa, geri ÷ÿkilmÿmÿli olduüun dþyöø 

niza mûn olmayûbsa, demÿli, tamamilÿ gicsÿn! Mÿn isÿ qis-

mÿn gicbÿsÿ rÿm: þzöm höcuma getmÿmiøÿm vÿ insanlarû 

da  höcuma  qal dûrmamûøam.  Amma  budur,  bizim  riyakar 

hafizÿmizdÿn qor xulu olan hÿr øey itib gedir...

– Mÿn demirÿm ki...

– ... xoø olan isÿ özÿ ÷ûxûr. Lakin Oryol yaxûnlûüûnda östö-

mözÿ  øûüûyan  “Yunkers”lÿrin  mÿni,  az  qala,  tikÿ-tikÿ  edÿ-

cÿk lÿri gönö he÷ vaxt mÿmnuniyyÿtlÿ yada sala bilmÿ rÿm. 

Yox, Lyovka, möharibÿ yalnûz daülarûn arxasûnda gedÿn dÿ 

yaxøûdûr!

– Demirÿm ki, yaxøûdûr, amma yaxøû xatûrlanûr.

–  Nÿ  vaxtsa  döøÿrgÿlÿri  dÿ  yaxøû  kimi  xatûrlayaca üûq. 

Yatablarû da.

– Yatablarû? Qorkidÿkini? Kirovdakûnû? Yo-ox...

– Ona gþrÿ ki, orada mödiriyyÿt ÷amadanûnû ÷ûrpûødû rûb 

vÿ sÿn dÿ obyektiv olmaq istÿmirsÿn. Kimsÿ orada bþyök 

adam olub – a÷ar÷û, ya da ki hamam÷û, þzö ö÷ön yaøayûb vÿ 

hamûya danûøacaq ki, yatab törmÿsindÿn yaxøû yer yox dur. 

Ömumiyyÿtlÿ isÿ xoøbÿxtlik anlayûøû øÿrtilikdir, uydur madûr.

– Mödrik etimoloji elÿ sþzön þzöndÿcÿ anlayûøûn þtÿri li-

yini, ger÷ÿksizliyini ÿks etdirib. Ona bir anilik verib – “xoø” 

vÿ “bÿxt”, yÿni bÿxtin xoø olan anû!

– Xeyr, magistr, baüûølayûn! Bir diqqÿt edin. “Xoøbÿxtlik” 

sþzö xoø olan bir tale demÿkdir, yÿni kimÿ necÿ bÿxt verilib, 



78

kimÿ hÿyatda necÿ pay döøöb. Mödrik etimoloji bizÿ xoø-

bÿxtliyin ÷ox dayaz izahûnû verir.

–  Hÿr  ikimiz  eyni  øeydÿn  danûøûrûq,  amma  möxtÿlif 

mþvqelÿrdÿn.

– Bu, doürudan da, belÿdir.

– Mÿsÿlÿni bötön dillÿr özrÿ tÿdqiq etmÿk lazûmdûr. Qoy 

bir yazûm!

– Manyak!

– Elÿ gicbÿsÿrdÿn dÿ eøidirÿm! Gÿl möqayisÿli dil÷iliklÿ 

mÿøüul olaq.

– Hÿr øey ÿldÿn yaranûb? Marr?

– Yaxøû, þzön bil, qulaq as, sÿn “Faust”un ikinci hissÿsini 

oxumusan?

– Sÿn ÿvvÿl bir soruø – birinci hissÿsini oxumuøammû? 

Hamû deyir ki, dahi ÿsÿrdir, amma he÷ kÿs oxumur. Ya da 

ki onu Gunoya gþrÿ þyrÿnirlÿr. 

– Yox, birinci hissÿ anlaøûlandûr, nÿ var ki orada!

Dцnyalar vÿ gцnÿølÿr haqda demÿyÿ sþzцm yoxdur, –

Mÿn yalnûz insan iztirablarû gþrцrÿm...

– Bax bu, mÿnÿ ÷atûr!

– Vÿ ya:


Bizÿ nÿ lazûmdûr – onu bilmirik,

Nÿyi biliriksÿ – o lazûm deyil.

– ßladûr!

–  Èkinci  hissÿ,  doürudur,  aüûrdûr.  Amma  gþr  nÿ  dÿrin 

ide yasû var! Sÿn ki Faustun Mefistofellÿ sþvdÿlÿømÿsi haqda 

bilir sÿn: Mefistofel Faustun ruhunu yalnûz onda alacaq ki, 

Faust  ucadan  demiø  olsun:  “Dayan,  ey  an,  sÿn  gþzÿlsÿn!” 

Lakin Mefistofelin Faustun qarøûsûna qoyduüu he÷ bir øÿrt 

– gÿncliyinin qaytarûlmasû, Marqaritanûn mÿhÿbbÿti, rÿqibi 

özÿrindÿ asan qÿlÿbÿ, sonsuz var-dþvlÿt, varlûüûn bötön sir lÿ-

rinÿ vaqiflik – he÷ nÿ Faustun dilindÿn bu ÿn dÿyÿrli nidanû 

qopara bilmir. Uzun illÿr þtör, Mefistofel þzö dÿ bu gþzö-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

79

doy maz mÿxluqun arxasûnca gÿzmÿkdÿn yorulur, gþrör ki, 



insanû xoøbÿxt etmÿk mömkön deyil vÿ bu faydasûz ÿmÿ-

lindÿn ÿl ÷ÿkmÿk istÿyir. Èkinci dÿfÿ qocalmûø, gþzlÿri tutul-

muø Faust minlÿrlÿ fÿhlÿ ÷aüûrmaüû vÿ bataqlûqlarû qurut-

maq  ö÷ön  kanallar  qazdûrmaüû  ÿmr  edir.  Onun  iki  dÿfÿ 

qocal mûø,  arsûz  Mefistofel  ö÷ön  dumanlû  vÿ  sÿrsÿm  kimi 

gþrö nÿn  beynin dÿ  bþyök  bir  ideya  parlayûr  –  bÿøÿriyyÿti 

xoø bÿxt etmÿk. Mefis to fe lin iøarÿsi ilÿ cÿhÿnnÿm nþkÿrlÿri 

– lemur lar peyda olur vÿ Fausta qÿbir qazmaüa baølayûr-

lar. Onun ruhunu ÿldÿ edÿ bilÿ cÿyinÿ olan ömidini itirmiø 

Mefis tofel  Faust dan  canûnû  qur tar maq  ö÷ön  onu,  sadÿcÿ, 

tor pa üa  gþm mÿk  istÿyir.  Faust  ÷oxlu  bel  sÿsi  eøidir.  “Bu 

nÿdir?” – o soruøur.

Mefistofel hÿlÿ istehza qabiliyyÿtini itirmÿyib. O, Faus-

tun  qarøûsûnda  bataqlûqlarûn  necÿ  qurudulduüu  ilÿ  baülû 

yalan÷û mÿnzÿrÿ yaradûr. Bizim tÿnqidimiz bu mÿqamû sosial-

optimist ruhda izah etmÿyÿ ÷alûøûr: guya, bÿøÿriyyÿtÿ fay da 

verÿ bildiyini gþrÿn vÿ bunda ÿn bþyök sevinc tapan Faust 

ucadan deyir:

“Dayan, ey an! Sÿn gþzÿlsÿn!”

Amma necÿ baø a÷malû – gþrÿsÿn, Gete insan xoø bÿxt-

liyini laüa qoyub gölmör ki? Axû ÿslindÿ he÷ bir bÿøÿriyyÿtÿ 

he÷ bir fayda yoxdur. ×oxdan gþzlÿnilÿn bu ifadÿni – alda-

dûl mûø, bÿlkÿ dÿ, doürudan da, aülûnû itirmiø? – Faust qÿb-

ri nin cÿmi bir addûmlûüûnda deyir – vÿ lemurlar onu dÿrhal 

itÿ lÿ yib ÷alaya salûrlar. Bu nÿ demÿkdir – xoøbÿxtliyÿ himn 

vÿ ya bu xoøbÿxtliyÿ edilÿn riøxÿnd?

–  Ah,  Lyovo÷ka,  bax  sÿn  indi  olduüun  kimi  olanda, 

örÿk dÿn fikir yörödÿndÿ, mödrik kimi danûøanda sÿni lap 

÷ox istÿ yirÿm, daha ona-buna tÿhqiramiz lÿqÿblÿr qoøan da 

yox. 


–  Pirronun  miskin  þvladû!  Mÿn  axû  bilirdim,  sÿnÿ  nÿ 

hÿzz verir. Arxasûna qulaq as. “Faust”un bu hissÿsi özÿrindÿ 

möharibÿdÿn ÿvvÿlki möhazirÿlÿrimdÿn birindÿ – uf, o vaxt 

necÿ cÿsarÿtli möhazirÿlÿr oxuyurdum! – mÿn belÿ bir höznlö  



80

ideya qurdum: xoøbÿxtlik yoxdur, o ya ÿl÷atmaz dûr, ya da ki 

xam xÿyaldûr... Vÿ birdÿn mÿnÿ xûrda damalû minia tör dÿf-

tÿr ÷ÿdÿn cûrûlmûø bir vÿrÿq uzatdûlar:

“Mÿn  isÿ  sevirÿm  vÿ  xoøbÿxtÿm!  Bÿs  buna  nÿ 

deyÿrsiniz!”

– Bÿs sÿn nÿ dedin?..

– Buna nÿ deyÿ bilÿrdim ki?..



Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin