85
Bizim rÿøadÿt gþstÿrmÿk, yÿni ayrûlûqda gþtörölmöø
tÿk bir adamûn göcö ö÷ön fþvqÿladÿ sayûla bilÿcÿk hÿrÿkÿt
etmÿk iqtidarûmûz qismÿn iradÿmizin hesabûna ger÷ÿklÿøir,
qismÿn dÿ, gþröndöyö kimi, bizÿ ya anadangÿlmÿ xas olur,
ya da ömumiyyÿtlÿ, he÷ olmur. Èradÿmizin sÿylÿri nÿti cÿ-
sindÿ hazûrlanmamûø rÿøadÿt bizim ö÷ön daha aüûr olur.
ßgÿr bu, uzun illÿr boyu davam edÿn mÿqsÿdyþnlö sÿy lÿ-
ri mizin nÿticÿsidirsÿ, ÿksinÿ, iø asanlaøûr. Bu cör rÿøa dÿtin
bizÿ anadangÿlmÿ xas olduüu hallarda isÿ, biz bunu lap
rahat, nÿfÿs aldûüûmûz kimi bir adiliklÿ edirik.
Ömumittifaq axtarûøû altûnda olanda Ruska Doronin
belÿ yaøayûrdû; sadÿ vÿ özöndÿ hÿmiøÿ kþrpÿ tÿbÿssömö ilÿ.
Sanki, anadan olan kimi damarlarûna risk dþyöntösö, macÿ-
ra ÷ûlûq atÿøi yeridilmiødi.
Tÿmizkar vÿ firavan yaøamûø Ènnokenti ö÷ön þzgÿ adû
altûnda gizlÿnmÿk, þlkÿ boyu sÿrgÿrdanlûq etmÿk ÿl÷atmaz
bir øey idi. ßgÿr onun hÿbsi qÿrara alûnûbsa, buna qarøû
han sûsa bir hÿrÿkÿt etmÿyin mömkönlöyö he÷ aülûna da
gÿlmirdi.
O, sÿfirliyÿ döøönmÿdÿn, hÿyÿcanûn tÿsiri altûnda zÿng
etmiødi. Mÿlumatû gþzlÿnilmÿdÿn almûødû vÿ mÿsÿlÿnin Nyu-
Yorka gedÿcÿyi möddÿtÿ, bir ne÷ÿ gönlöyÿ tÿxirÿ salûn masû
gec ola bilÿrdi. Telefonlara qulaq asûldûüûnû bilirdi, bilirdi ki,
nazirlikdÿ Georqi Kovalûn sirrindÿn xÿbÿrdar cÿmi bir ne÷ÿ
nÿfÿr adam var. Bununla belÿ zÿng etmiødi.
Sadÿcÿ, þzönö u÷uruma atmûødû, hesab edirdi ki, bom-
ba nûn bu cör hÿyasûzlûqla oüurlanmasû dþzölmÿzdir, ÷önki
bircÿ il sonra bu, dönyanûn hÿdÿlÿnmÿsinÿ gÿtirib ÷ûxa ra-
caq. Hisslÿrinÿ tabe olaraq, þzönö u÷uruma atdû, lakin bu
u÷u ru mun hÿr øeyi ÿzib mÿhv edÿn daø dibini yenÿ dÿ axûra
kimi tÿsÿv vör etmirdi. Mÿsuliyyÿtdÿn yaxa qurtara, aradan
÷ûxa, okea nûn o tayûna u÷a vÿ hÿr øeyi jurnalistlÿrÿ danûøa
bilÿ cÿ yinÿ az da olsa ömid edirdi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
795
Ancaq hÿlÿ dibÿ ÷atmamûødan ruh döøkönlöyönÿ,
mÿnÿvi boøalmaya möbtÿla oldu.
Onun qûsamöddÿtli qÿtiyyÿtinin zÿnciri qûrûldû: qorxu
i÷ÿridÿn onu yeyir, yandûrûrdû.
Bazar ertÿsi gönönön sÿhÿri, qövvÿsi xaricindÿ dÿ
olsa yenidÿn yaøamaüa baølamaq, iøÿ getmÿk, hÿyÿcanla
ÿtrafûndakû adamlarûn baxûølarûnûn vÿ sÿslÿrinin dÿyiøib-
dÿyiømÿdiyini izlÿmÿk, bu dÿyiøiklÿrdÿ hansûsa bir tÿhlö-
kÿ nin gizlÿnib-gizlÿnmÿdiyini þyrÿnmÿyÿ ÷alûømaq zÿrurÿti
yara nanda bu qorxu þzönö daha ÷ox gþstÿrmÿyÿ baøladû.
Ènnokenti bacardûüû qÿdÿr þzönö lÿyaqÿtlÿ aparûrdû,
ancaq daxilÿn daüûlmûødû, onun möqavimÿt gþstÿrmÿk, ÷ûxûø
yolu axtarmaq, xilas olmaüa cÿhd etmÿk iqtidarû tamam
yoxa ÷ûxmûødû.
Ènnokentini mödirinin yanûna buraxmayan katibÿ ona
deyÿndÿ ki, eøitdiyinÿ gþrÿ Volodinin tÿyinatû nazir möavini
tÿrÿfindÿn lÿngidilir, hÿlÿ saat on bir olmamûødû.
Yenilik axûra qÿdÿr yoxlanûlmamûø olsa da, Ènnokentini
elÿ sarsûtdû ki, hÿtta þzönön qÿbul edilmÿsinÿ nail olmaüa,
hÿqiqÿti þyrÿnmÿyÿ belÿ göcö qalmadû. Artûq icazÿsi veril-
miø gediøini baøqa he÷ bir øey lÿngidÿ bilmÿzdi! Onun
BMT-yÿ tÿyin edilmÿsi ilÿ baülû Vûøinskinin dÿrkÿnarû, Sovet
Èttifaqû ö÷ön saxlanûlmûø yer artûq mþvcud idi... Demÿli,
o iføa edilib...
Hÿr øeyi qaranlûq gþrÿrÿk vÿ þzönö ÷iyinlÿrindÿn su
dolu vedrÿlÿr asûlmûø kimi hiss edÿrÿk, otaüûna qayûtdû,
bircÿ øey edÿ bildi: qapûnû a÷arla baüladû vÿ a÷arû gþtördö
(elÿ bilsinlÿr ki, harasa ÷ûxûb). Bunu ona gþrÿ edÿ bilmiødi
ki, ikinci masa arxasûnda oturan qonøusu hÿlÿ ezamiyyÿt-
dÿn qayûtmamûødû.
Ènnokentinin daxilindÿ hÿr øey iyrÿnclik sÿviyyÿsindÿ
yumøalmûødû. O, qapûnûn dþyölmÿsini gþzlÿyirdi. Èndicÿ i÷ÿri
girib onu hÿbs edÿcÿklÿrini bilmÿk qorxunc, þlömcöl dÿrÿ-
cÿdÿ dÿhøÿtli idi. Hÿrdÿn döøönördö ki, qapûnû a÷mayacaq.
Qoy sûndûrsûnlar.
796
Ya da onlar i÷ÿri ke÷ÿnÿ kimi þzönö asacaq.
Ya da pÿncÿrÿdÿn tullanacaq. Ö÷öncö mÿrtÿbÿdÿn. Döz
kö÷ÿyÿ. Èki saniyÿlik u÷uø vÿ hÿr øey qûrûlacaq. Øöur da
sþnÿcÿk.
Masanûn östöndÿ qalûn ekspert hesabatû – Ènnokentinin
borcu dururdu. Getmÿzdÿn ÿvvÿl bu hesabatû yoxlamalû vÿ
tÿhvil vermÿli idi. Amma qovluüa baxanda örÿyi bulanûrdû.
Yaxøû qûzdûrûlmûø otaq ona soyuq gÿlirdi, o öøöyördö.
Èyrÿnc bir daxili göcsözlök! Þz mÿhvini belÿcÿ sakit vÿ
hÿrÿkÿtsiz durub gþzlÿmÿli olurdu...
Ènnokenti özö östÿ meøin divana uzandû. Yalnûz bu vÿziy-
yÿtdÿ, bötön bÿdÿni ilÿ divandan bir nþv dÿstÿk vÿ tÿs kin lik
aldû.
Fikirlÿr beynindÿ qarûøûrdû.
Yÿni o? O, sÿfirliyÿ zÿng vurmaüa cÿsarÿt etmiødi? Niyÿ?
Of–Kenedÿyÿ zÿng edir... Bÿs siz kimdir? Bÿs mÿn
hara dan bilir ki, siz döz danûøûr?.. Uf, bu þzön dÿn razû ame-
rikalûlar! Axûrda fermerlÿrin dÿ kötlÿvi kollek tiv lÿø di ril mÿ-
sinin øahidi olacaqlar! Buna layiqdirlÿr...
Gÿrÿk zÿng vurmayaydû. Þzönÿ yazûüû gÿlirdi. Otuz
yaøûnda hÿyatû baøa vurmaq. Bÿlkÿ dÿ, iøgÿncÿlÿr altûnda.
Yox, zÿng vurduüuna gþrÿ peøman deyildi. Aydûndûr ki,
belÿ lazûm idi. O vaxt, sanki, kimsÿ onu idarÿ edirdi, ona yol
gþstÿrirdi vÿ qorxmurdu.
Nÿinki peøman deyildi, sadÿcÿ, peøman olmaüa, ya da
olmamaüa göcö qalmamûødû.
Özöcö qorxu altûnda divana qûsûnaraq sÿssizcÿ uzan-
mûødû, istÿyirdi ki, bötön bunlar tezliklÿ baøa ÷atsûn, tezliklÿ
onu lap elÿ tutsunlar.
Amma xoøbÿxtlikdÿn qapûnû he÷ kÿs dþymördö, a÷maüa
cÿhd gþstÿrmirdi. Telefon da he÷ zÿng ÷almamûødû.
O yuxuladû. Yþndÿmsiz, özöcö yuxular bir-birinin dalûn-
ca gÿlirdi, i÷ÿridÿn baøûnû øiøirdirdi ki, ayûlsûn. Yorüun, ÿvvÿl-
kin dÿn dÿ ÿzgin vÿ qÿtiyyÿtsiz halda oyandû. Yuxuda onu
bir ne÷ÿ dÿfÿ hÿbs etmÿk istÿmiødilÿr, hÿbs etmiødilÿr. Lap
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
797
ÿldÿn döømöødö. Divandan durmaüa, dÿhøÿtlÿri silkÿlÿyib
atmaüa, hÿtta qûmûldanmaüa göcö qalmamûødû. Özöcö hal sûz-
lûq onu tÿzÿdÿn aüuøuna alûrdû. Yenÿ yuxuladû, nÿhayÿt ki, daø
kimi bÿrk. Oyananda artûq dÿhlizdÿ canlanma var idi. A÷ûq,
hissiyyatsûz aüzûndan divanûn östönÿ selik axdûüûnû gþrdö.
Ayaüa durdu. Qapûnû a÷dû. Yuyunmaüa getdi. ×ayla
buter brod paylayûrdûlar.
He÷ kÿs onu hÿbs etmÿyÿ gÿlmirdi. Dÿhlizdÿ, ömumi
dÿftÿrxanada iø yoldaølarû onu hÿmiøÿki kimi qarøûlayûrdûlar,
ona qarøû he÷ kÿs dÿyiøilmÿmiødi.
Ancaq bötön bunlar he÷ nÿyi söbut etmirdi. He÷ kÿsin
xÿbÿri ola da bilmÿzdi.
Baøqa adamlarûn adi nÿzÿrlÿri vÿ sÿslÿri onu bir az
gömrahlaødûrdû.
Qûzdan ona mömkön qÿdÿr qaynar vÿ tönd ÷ay gÿtir-
mÿyi xahiø etdi, lÿzzÿtlÿ iki stÿkan i÷di. Bununla da toxtaq-
lûq tapdû.
Mödirinin yanûna döømÿyÿ vÿ hÿr øeyi þyrÿnmÿyÿ isÿ
halû yox idi...
Þzönö þldörmÿk sadÿ vÿ adi þl÷ö ola bilÿrdi. Bu, adi
þzönömödafiÿ, þzönÿmÿrhÿmÿt hissi idi. Belÿ olacaqdûsa,
hÿbs edilÿcÿyini dÿqiq bilmÿli idi.
Bÿs etmÿzlÿrsÿ?
Birdÿn telefon zÿng ÷aldû. Ènnokenti diksindi, örÿyi
– dÿr hal yox, sonradan – daha ÷ox eøidilÿcÿk tÿrzdÿ vur ma-
üa baøladû.
Dotti idi – onun telefondan fösunkar musiqi kimi gÿlÿn
sÿsi. Dotti höququ bÿrpa edilmiø arvad kimi danûøûrdû. Èølÿ-
rini soruøurdu, axøam harasa getmÿyi tÿklif edirdi.
Ènnokenti yenidÿn ona qarøû mehribanlûq vÿ minnÿt-
darlûq hiss etdi. Arvadû, pis dÿ olsa, yaxøû da olsa, hÿr halda,
ÿn yaxûn adamûdûr!
Tÿyinatûnûn lÿüv edildiyi barÿdÿ demÿdi. Lakin axøam
teatrda tam tÿhlökÿsizlikdÿ olacaüûnû tÿsÿvvör etdi – hamûnûn
gþzö qabaüûnda tamaøa÷û zalûnda hÿbs etmÿyÿcÿkdilÿr ki!
798
– Øÿn bir tamaøaya al, – Ènnokenti tapøûrdû.
– Operettaya? – Dotti soruøurdu. “Akulina”nû verirlÿr.
Belÿdÿ he÷ nÿ yoxdur. Mÿrkÿzi Qûzûl Ordu Teatrûnda ki÷ik
sÿhnÿdÿ “Likurq qanunu” olacaq, premyera, bþyökdÿ isÿ
“Amerikanûn sÿsi”. MABT
1
-da isÿ “Unudulmaz”dûr.
– “Likurq qanunu” maraqlû sÿslÿnir. Hÿmiøÿ ÿn pis pyes-
lÿrÿ yaxøû ad qoyurlar. Yaxøû, “Akulina”ya al. Sonra da res-
to rana gedÿrik.
– Okey! Okey! – Dotti telefonda gölör vÿ sevinirdi.
(Bötön gecÿni restoranda olmaq lazûmdûr ki, evdÿ tapa
bilmÿsinlÿr! Onlar, axû gecÿ gÿlirlÿr!)
Èradÿ cÿrÿyanlarû tÿdricÿn geri qayûdûrdû. Yaxøû, tutaq ki,
ondan øöbhÿlÿnirlÿr. Axû Øevronok vÿ Zavarzin – bu ikisi
bötön tÿfÿrröatlarla birbaøa baülûdûrlar, onlar hamûdan tez
øöbhÿ altûna döømÿlidirlÿr. Øöbhÿ hÿlÿ söbut deyil!
Yaxøû, tutaq ki, hÿbs tÿhlökÿsi mþvcuddur. Buna mane
olmaüûn yolu yoxdur.
Gizlÿtmÿli? Gizlÿtmÿli bir øeyi dÿ yoxdur. Bÿs nÿyin
dÿrdini ÷ÿkmÿli idi?
O artûq gÿziømÿk vÿ fikirlÿømÿk iqtidarûnda idi.
Lap ÿgÿr hÿbs etsÿlÿr dÿ. Bÿlkÿ, bu gön yox vÿ hÿtta bu
hÿftÿ yox. Buna gþrÿ gÿrÿk yaøamayasan? Ya da ki ÿksinÿ,
son gönlÿrindir – bacardûüûn kimi kef ÷ÿk?
Niyÿ belÿ qorxdu? Lÿnÿtÿ gÿlÿsÿn, dönÿn Epikörö elÿ
щазыръаваблыглаmödafiÿedirdi–bÿsbundanindiniyÿþzö
ö÷ön isti fadÿ etmÿsin? Orada, ÿlbÿttÿ, aüûllû fikirlÿr dÿ yox
deyildi.
Eyni zamanda da qeyd kitab÷alarûnû da nÿzÿrdÿn ke÷ir-
mÿli, qeydlÿrinin arasûnda mÿhv edilmÿli mÿlumatlarûn
olub-olmadûüûnû yoxlamalû idi, kþhnÿ kitab÷asûnda nÿ vaxtsa
Epi kör dÿn qeydlÿr etdiyini xatûrladû, ekspertlÿrin hesa bat-
la rûnû bir kÿnara qoyaraq, onu vÿrÿqlÿmÿyÿ baøladû. Axtar-
dû üûnû tapdû: “Daxili mÿmnunluq vÿ qeyri-mÿmnunluq hissi
xeyir vÿ øÿrin ali meyarlarûdûr”.
1
MAБT – Moskva Akademik Bÿdaye Teatrû
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
799
Ènnokentinin yayüûn aülû bu fikri qavraya bilmÿdi. Oxu-
ma üûna davam etdi: “Bilmÿk lazûmdûr ki, þlömsözlök yox-
dur. Þlömsözlök yoxdur – buna gþrÿ dÿ þlöm bizim ö÷ön
øÿr deyil, o, sadÿcÿ, bizÿ aid olmur: nÿ qÿdÿr ki biz varûq
– þlöm yoxdur, þlöm gÿlÿndÿ isÿ – biz yoxuq”.
Bu ÷ox yaxøûdûr, – Ènnokenti kreslosuna sþykÿndi. Lap
bu yaxûnlarda kimsÿ bunu demiødi, kim idi o? Hÿ, dönÿnki
cÿbhÿ÷i, dönÿn axøamkû mÿrasimdÿ.
Ènnokenti Afinadakû baüû, ÿyninÿ tunika geymiø yetmiø
yaølû, mÿrmÿr pillÿlÿrin östöndÿn moizÿ edÿn qarabÿniz Epi-
körö gþrdö – þzönö isÿ onun qarøûsûnda möasir kos tyumda,
tumbanûn östöndÿ amerikasayaüû saymazyana oturmuø
tÿsÿvvör etdi.
“Þlömsözlök ehtirasû tÿbiÿtin bizÿ bÿxø etdiyi zaman-
dan aüûlsûzcasûna istifadÿ edÿn tamahkar insanlarûn acgþz lö-
yön dÿn doümuødur. Aqil insan bu zamanû bötön mömkön
lÿz zÿtlÿr ÷evrÿsini baøa vurmaq, þlöm vaxtû gÿlib ÷atanda isÿ
yerini baøqa qonaqlara vermÿk, hÿyat masasûndan ÷ÿkilmÿk
ö÷ön yetÿrli sayûr. Aqilÿ bir insan hÿyatû da yetÿrlidir, nadan
isÿ ÿbÿdiyyÿtlÿ dÿ nÿ etmÿli olduüunu bilmÿyÿcÿk”.
ßla deyilib! Amma bÿdbÿxtlik nÿdÿdir: tÿbiÿt sÿni bu
masanûn dalûndan yetmiø yaøûnda kÿnarlaødûrûr, DTN isÿ
otuz yaøûnda söpöröb atûr?..
“Cismani ÿzablardan qorxmaq lazûm deyil. Kim ki ÿza bûn
hÿddini bilir, o, qorxudan qorunmuø olur. Davamlû qor xu
hÿmi øÿ ÿhÿmiyyÿtsiz, göclö qorxu isÿ davamsûz olur. Aqil
hÿt ta iøgÿncÿ vaxtû belÿ ruhi sakitliyini itirmir. Bugön kö cis-
mani ÿzab larûna baxmayaraq, yaddaøû ona ÿvvÿlki hissi vÿ
mÿnÿvi hÿz lÿri qaytaracaq, ruhunun tarazlûüûnû bÿr pa edÿcÿk”.
Ènnokenti qaøqabaqlû halda kabinetdÿ gÿziømÿyÿ baøladû.
Qorxduüu øey þlöm deyildi. Qorxurdu ki, hÿbs edÿrlÿr,
ona cismani iøgÿncÿ verÿrlÿr.
Epikör isÿ deyir ki, iøgÿncÿyÿ qalib gÿlmÿk olar? Kaø
belÿ mþhkÿm olaydû!
Lakin þzöndÿ mþhkÿmlik tapmûrdû.
800
Bÿs þlöm? ßgÿr insanlar bilsÿydilÿr ki, belÿ bir dönya
vÿtÿn daøû olub vÿ onlarû atom möharibÿsindÿn xilas edib,
þlömÿdÿheyиfsilÿnmÿmÿkolardû.
Atom bombasû kommunistlÿrin ÿlinÿ döøsÿ planet mÿhv
olacaq.
Zirzÿmidÿ iti göllÿlÿyÿn kimi göllÿlÿyÿcÿklÿr, “iø”ini isÿ
min qûfûl arxasûnda gizlÿdÿcÿklÿr.
Ènnokenti su i÷ÿn quø kimi baøûnû arxaya atdû.
Yox, ÿgÿr barÿsindÿ elan etsÿydilÿr, iøi yöngöl yox, daha
da qorxunc olardû: biz artûq elÿ bir zölmÿtdÿyik ki, dost la rû-
mûzû döømÿnlÿrimizdÿn ayûra bilmirik. Knyaz Kurbski kim
olub? Xÿyanÿtkar! Qroznû kim olub? Doüma ata.
Ancaq Kurbski þz Qroznûsûndan qa÷a bilmiødi, Ènno-
kenti isÿ ÷atdûra bilmÿdi.
ßgÿr elan etsÿydilÿr, hÿmvÿtÿnlÿri onu hÿvÿslÿ daøa
basardûlar! Kim idi onu baøa döøÿn? Èki yöz milyondan min
nÿfÿri baøa döøsÿydi, bu hÿlÿ yaxøû olardû. Kimin yadûnda
qalûb ki, Barux planûnû rÿdd etdilÿr: atom bombasûndan
imtina etmÿli idilÿr – onda amerikan bombalarû da beynÿl-
milÿl qûfûl altûna salûnacaqdû? ßn ÿsasû: o, necÿ cörÿt edib
vÿtÿ ni nin ÿvÿzinÿ qÿrar qÿbul etmiødi, bir halda ki, bu
höquq ancaq ali kresloya mÿnsubdur, baøqa he÷ kÿsÿ yox?
Sÿn Dönyanû Dÿyiødirÿn insanû, Sÿadÿtimizin Memarûnû
bombanû oüurlamaüa qoymadûn? Demÿli, sÿn bombanû
Vÿtÿ nÿ vermÿk istÿmÿdin!
Vÿtÿnin nÿyinÿ lazûm idi bomba? Rojdestvo kÿndinin
nÿyinÿ gÿrÿk idi o? Hÿmin o yarûkor cûrtdan arvad onu
ney lÿyÿcÿkdi? Ya da ÿlindÿ boüulmuø cöcÿ tutmuø o qarû?
Paltarû yamaqlû ayaüûkÿsik kiøi?
Bötþv kÿnddÿ bu telefon zÿnginÿ gþrÿ onu kim qûna ya-
caqdû? He÷ kÿs baøa da döømÿyÿcÿk, ayrû-ayrûlûqda. Ancaq
ömumi iclasa yûüacaqlar, yekdilliklÿ pislÿyÿcÿklÿr...
Onlara yollar, par÷a, taxta, øöøÿ lazûmdûr, onlarûn söd-
lÿ rini, ÷þrÿklÿrini, bÿlkÿ dÿ, zÿng sÿslÿrini qaytarûn – atom
bombasû nÿlÿrinÿ gÿrÿkdir?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
801
ßn aürûdûcû hal o idi ki, þz telefon zÿngi ilÿ Ènnokenti,
ola bilÿr, oüurluüa mane ola bilmÿmiødi.
Börönc saatûn bÿzÿkli ÿqrÿblÿri dþrdÿ beø dÿqiqÿ qaldû-
üûnû gþstÿrirdi.
Qaranlûq döøördö.
86
Axøamûn ala-toranlûüûnda qara uzun “ZÈM” vaxtanûn
a÷ûq darvazasûndan sörÿtlÿ i÷ÿri ke÷ÿrÿk Morfino øaraøka-
sû nûn Spiridonun enli körÿyi ilÿ tÿmizlÿnmiø vÿ qarû ÿrimiø
hÿyÿ tinÿ girdi, Yakonovun divarûn yanûnda dayanmûø
“Pobe da”sûnûn yanûndan ke÷di vÿ daø pillÿkÿnin qarøûsûnda
yerÿ mûxlandû.
General-mayorun yavÿri qabaq qapûdan ÷þlÿ atûldû vÿ
tez arxa qapûnû a÷dû. Øiøman Foma Oskolupov ÿyninÿ dar
gÿlÿn tönd-gþy øinelindÿ vÿ qaragöldÿn tikilmiø general
papaüûnda maøûndan döødö, belini dözÿltdi. Yavÿri onun
ö÷ön binanûn birinci, sonra da ikinci qapûsûnû a÷dû. General
qayüûlû halda ikinci mÿrtÿbÿyÿ qalxdû. Elÿ ilk meydan÷ada,
qÿdimi qÿndillÿrin arxasûnda, paltarasan dözÿldilmiødi. Qul-
luq÷u generalûn øinelini qÿbul etmÿk ö÷ön cÿld onun qaba-
üûna qa÷dû (generalûn øinelini tÿhvil vermÿyÿcÿyini bilmirdi.)
General øineli tÿhvil vermÿdi, papaüûnû soyunmadû, ha÷alaø-
mûø pillÿkÿnin bir tÿrÿfi ilÿ qalxmaüûna davam etdi. Bu
zaman pillÿkÿnin möxtÿlif hissÿlÿrindÿn ke÷ÿn bir ne÷ÿ dus-
taq vÿ xûrda azad ÿmÿkdaø aradan ÷ûxmaüa tÿlÿsdi. Baøûnda
qaragöl papaüû olan general vöqarla, amma vÿziyyÿtin tÿlÿb
etdiyi kimi tez yerimÿyÿ ÷alûøaraq, yuxarû qalxûrdû. Paltar-
asan da soyunmuø yavÿri gÿlib ona ÷atdû.
– Get, Roytmanû tap, – Oskolupov ÷iyni östöndÿn ona
dedi, – xÿbÿrdar et – yarûm saatdan sonra nÿticÿlÿrin dalûnca
yeni qrupa gÿlÿcÿyÿm.
Ö÷öncö mÿrtÿbÿnin meydan÷asûndan Yakonovun kabi-
netinÿ tÿrÿf dþnmÿdi, ÿks tÿrÿfÿ – Yeddinciyÿ tÿrÿf getdi.
802
Onu arxadan gþrÿn obyekt özrÿ nþvbÿt÷i telefondan “asûldû”
ki, Yakonovu tapûb mÿlumat versin.
Yeddincidÿ vÿziyyÿt biabûr÷û idi. Bötön sistemlÿrin uzun
aylar ÷ÿkmiø sazlamadan sonra sþköldöyönö, sûndûrûldûüûnû
gþrmÿk ö÷ön mötÿxÿssis olmaq lazûm deyildi. (Oskolupov
isÿ mötÿxÿssis deyildi.) Klipperin vokoderlÿ nikahû onunla
baøladû ki, hÿr iki qurüunu panellÿrÿ vÿ bloklara, az qala,
kondensatorlara qÿdÿr sþköb ayûrdûlar. Ordan-buradan
kani fol, papiros töstösö qalxûrdû, ÿl burüusunun uüultusu,
iøgö zar sþyöømÿ vÿ Mamurinin ÿsÿbi halda telefona qûøqûr-
masû eøidilirdi.
Bu töstö vÿ uüultunun i÷indÿ dÿ iki nÿfÿr – Lyubimi-
÷ev vÿ Siromaxa – i÷ÿri girmiø general-mayoru dÿrhal gþr-
dölÿr (giriø qapûsû hÿmiøÿ onlarûn ehtiyatlû nÿzÿrlÿri altûnda
olurdu). Onlar iki möxtÿlif adam deyildilÿr, bu yorul maq
bilmÿyÿncötлökdaimisÿdaqÿt,÷eviklik,göndÿiyirmidþrd
saat iølÿmÿyÿ vÿ rÿislÿrinin bötön mölahi zÿ lÿrini dinlÿmÿyÿ
hazûr lûq demÿk idi. Yeddincinin möhÿn dis lÿri möøavirÿ
ke÷i rÿrkÿn Lyubimi÷ev vÿ Siromaxa bÿra bÿr hö quqlu adam-
lar kimi bu möøavirÿlÿrdÿ iøtirak edirdilÿr. Labo rato ri ya nûn
qar maqarûøûqlûüûnda ÷ox øey þyrÿnÿ bilmiødilÿr.
Oskolupovu gþrÿn kimi hÿr ikisi lehimlÿyicilÿrini
altlûqlarûn östönÿ atdû, Siromaxa telefona qûøqûran Mamurini
xÿbÿrdar etmÿk ö÷ön irÿli atûldû, Lyubimi÷ev isÿ tez yarû-
yumøaq kreslonu gþtördö vÿ gþzlÿri ilÿ hara qoyulmasû
haqqûnda gþstÿriø gþzlÿyÿrÿk, barmaqlarû östÿ generala
tÿrÿf apardû. Baøqa adam bunu etsÿydi, yaltaqlûq kimi
gþrö nÿrdi, lakin enlikörÿk, höndörboy, a÷ûq vÿ cazibÿdar
sifÿtli Lyubimi÷evin bu hÿrÿkÿti cavan oülanûn yaølû adama
qarøû ehtiramû tÿsiri baüûøladû. Kreslonu yerÿ qoyub, onu
Oskolupovdan baøqa hamûdan gizlÿdirmiø kimi dayanan
Lyubimi÷ev he÷ kÿsin, hÿtta generalûn þzönön dÿ gþrÿ
bilmÿyÿcÿyi bir tÿrzdÿ ÿli ilÿ oturacaüûn gþzlÿ gþrönmÿyÿn
tozunu ÷ûrpdû, kÿnara atûldû vÿ Siromaxa ilÿ birgÿ sevinclÿ
sual vÿ ya gþstÿriø gþzlÿmÿyÿ baøladû.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
803
Foma Quryanovi÷ papaüûnû ÷ûxartmadan oturdu, yalnûz
øinelinin döymÿlÿrini a÷dû.
Laboratoriyada hÿr øey susdu, burüu daha deøik a÷mûrdû,
papiroslar sþnmöødö, sÿslÿr kÿsilmiødi, tÿkcÿ Bobûnin þz
kön cöndÿn ÷ûxmamûødû vÿ qalûn sÿsi ilÿ quraødûrûcûlara gþs-
tÿ riølÿr vermÿyinÿ davam edirdi, bir dÿ ki Pryan÷ikov ÿlindÿ
qaynar lehimlÿyici sþkölmöø vokoderin dayaüû ÿtrafûnda
fûrlanûrdû. Qalanlarû mödiriyyÿtin nÿ deyÿcÿyini gþzlÿyÿrÿk
susurdu.
×ÿtin telefon sþhbÿtindÿn sonra tÿrini silÿn (o, karkas
panellÿrini xarab etmiø mexaniki emalatxananûn rÿisi ilÿ
möbahisÿ edirdi) Mamurin yaxûnlaødû, yorüun halda sabiq
iø yoldaøûnû, indi isÿ ÿl÷atmaz olmuø rÿisini salamladû (Foma
ona ö÷ barmaüûnû uzatdû). Mamurin solüunluüun vÿ þlgön-
lö yön o hÿddinÿ ÷atmûødû ki, bu adama yorüan-dþøÿkdÿn
durmaüa icazÿ vermÿk artûq cinayÿt kimi gþrönördö. Bötön
mÿmur hÿmkarlarûnûn hamûsûndan daha ÷ox xÿstÿ olan bu
adam þtÿn gönön bötön zÿrbÿlÿrinÿ – nazirin hiddÿtinÿ,
klipperin sûndûrûlmasûna tab gÿtirmÿli olmuødu. Onun dÿrisi
altûndakû ÿzÿlÿ döyönlÿri incÿlÿøÿ bilÿcÿklÿrindÿn dÿ ÷ox
incÿlmiødi. Ènsan sömöklÿri ÷ÿkisini nÿ qÿdÿr itirÿ bilÿrdisÿ,
Mamurinin sömöklÿri onu itirmiødi. Bir ildÿn artûq idi ki,
Mamurin klipperlÿ yaøayûrdû, inanûrdû ki, klipper onu qozbel
at kimi bÿdbÿxtlikdÿn ÷ûxaracaq. Pryan÷ikovun vokoderlÿ
birlikdÿ Yeddinciyÿ gÿliøindÿn sonra he÷ kÿs baø vermiø
fÿlakÿti ondan gizlÿdÿ bilmÿzdi.
Foma Quryanovi÷ rÿhbÿrlik etdiyi iølÿ baülû he÷ bir bil-
gisi olmadan rÿhbÿrlik etmÿyi bacarûrdû. ×oxdan baøa döø-
möø dö ki, sadÿcÿ, iødÿn baøû ÷ûxan ÿmÿkdaølarûn fikir lÿrini
toq quø dur maq vÿ bunun kþmÿyi ilÿ rÿhbÿrlik etmÿk kifa yÿt
edir. Èndi dÿ belÿ idi. O, qaøqabaqlû halda baxdû vÿ soruødu:
– Hÿ, nÿ tÿhÿrdir? Èølÿr necÿ gedir?
Bununla da tabe÷iliyindÿ olanlarû danûømaüa mÿcbur etdi.
He÷ kÿsÿ lazûm olmayan, darûxdûrûcû, adamlarû ancaq iødÿn
ayûran sþhbÿt baølandû.
804
Hÿvÿssiz, nÿfÿslÿrini dÿrÿ-dÿrÿ danûøûrdûlar, iki nÿfÿr bir-
dÿn danûømaüa baølayanda isÿ hÿr ikisi susurdu.
Bu sþhbÿtin iki ÷alarû vardû: “lazûmdûr” vÿ “÷ÿtindir”.
“Lazûm dûr”û Lyubimi÷ev-Siromaxa cötlöyö tÿrÿfindÿn dÿs-
tÿk lÿnÿn coøqun Markuøev irÿli sörördö. Balacaboy, özö
sûzanaqlû Markuøev gecÿli-göndözlö øþhrÿtlÿnmÿk vÿ
vaxtûn dan tez azad olmaq yollarû icad edirdi. Klipperlÿ voko-
derin birlÿødirilmÿsi tÿklifini dÿ bu iøin uüurlu alûnacaüûna
möhÿndis kimi ÿmin olduüu ö÷ön etmÿmiødi, ona gþrÿ
etmiødi ki, belÿ olan halda Bobûninlÿ Pryan÷ikovun ayrû-
ayrû lûqda ÿhÿmiyyÿtlÿri azalûr, Markuøevin ÿhÿmiyyÿti isÿ
artûrdû. Bilavasitÿ þzö bÿhrÿsini gþrÿ bilÿcÿyinÿ ÿmin
olma dûüû hallarda “ÿmi” ö÷ön iølÿmÿyi xoølamasa da, indi
Yed dinci özrÿ iø yoldaølarûnûn ruhdan döømÿsi onu qeyz-
lÿn di rirdi. Oskolupovun yanûnda isÿ dolayûsû ilÿ dÿ olsa
möhÿn dis lÿrin iøÿ can yandûrmamalarûndan øikayÿtlÿnirdi.
O insan idi, yÿni þzö kimilÿri ö÷ön zalimlÿrin dözÿldildiyi
mÿxluqlardan idi.
Lyubimi÷evin vÿ Siromaxanûn sifÿtlÿrinÿ isÿ ÿzab vÿ
inam yazûlmûødû.
Øÿffaf-limon rÿngli özönö ÿllÿri ilÿ þrtmöø Mamurin
Yeddinciyÿ rÿhbÿrlik etdiyi bötön möddÿt ÿrzindÿ ilk dÿfÿ
idi ki, susurdu.
Xorobrov gþzlÿrindÿki bÿdxah parûltûnû göclÿ gizlÿ dirdi.
Dþvlÿt Tÿhlökÿsizliyi Nazirliyinin ikiillik sÿylÿrinin pu÷a ÷ûxa-
rûlmasûnû gþrmÿk onun ö÷ön bþyök sevinc idi. O, hamû dan
÷ox Markuøevÿ etiraz edir vÿ ÷ÿtinliklÿri vurüulayûrdû.
Oskolupov isÿ nÿ ö÷önsÿ Dûrsini xösusi olaraq tÿqsirlÿn-
dirir, onu ruh yöksÿkliyinin olmamasûnda gönahlandûrûrdû.
Dûrsin hÿyÿcanlananda, ya da ki ÿdalÿtsizlikdÿn ÿziyyÿt
÷ÿkÿn dÿ sÿsi tutulurdu. Bu zÿrÿrli xasiyyÿtinÿ gþrÿ dÿ hÿmi-
øÿ gönahkar olurdu.
Sþhbÿtin ortasûna yaxûn Yakonov gÿlib ÷ûxdû vÿ Osko lu-
po vun yanûnda aparûlmasû mÿnasûz olan bu sþhbÿti nÿzakÿt
xatirinÿ dÿstÿklÿdi. Sonra Markuøevi yanûna ÷aüûrdû vÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
805
kaüûzû dizlÿri östönÿ qoyaraq onunla sxem variantlarû ÷ÿk-
mÿyÿ baøladû.
Foma Quryanovi÷ hÿvÿslÿ yaxøû bÿlÿd olduüu vÿ rÿislik
etdiyi illÿr ÿrzindÿ intonasiya ÷alarlarûna qÿdÿr cilaladûüû
sþyöb-qovma yoluna qÿdÿm basardû. Bu iøi hÿr øeydÿn
yaxøû bacarûrdû. Ancaq gþrördö ki, indi sþyöb danlamaqla
he÷ nÿyÿ nail olmaq mömkön deyil.
Foma Quryanovi÷ sþhbÿtin iøin xeyrinÿ olmadûüûnû baøa
döødöyöndÿnmi, biraylûq gözÿøt möddÿti bitmÿmiø tÿmiz
hava ilÿ nÿfÿs almaq istÿdiyindÿnmi sþhbÿtin orta sûnda,
Bulatovu axûra kimi dinlÿmÿdÿn, yerindÿn durdu vÿ Yed-
din ci nin bötön tÿrkibini ÷aøqûn vÿziyyÿtdÿ qoyaraq (onla rûn
mÿsu liy yÿt sizliyi Xösusi Texnika Øþbÿsinin rÿisini pis vÿziy-
yÿtÿ salmûødû), tutqun halda ÷ûxûøa tÿrÿf getdi.
Qaydaya tabe olan Yakonov da ayaüa durmalû vÿ aüûr
bÿdÿ nini ÷iyinlÿrinÿ kimi gÿlÿn papaüûn dalûnca sörömÿli
oldu.
Sÿssiz, artûq yan-yana, dÿhlizi ke÷dilÿr. Baø möhÿndisin
yanûnca gÿlmÿsindÿn øþbÿ rÿisinin xoøu gÿlmirdi: Yakonov
ondan bir baø, þzö dÿ uzunsov vÿ yekÿ bir baø höndör idi.
Yakonova øifrlÿyici ilÿ baülû gþzlÿnilmÿz uüuru haq-
qûn da mÿhz indi danûømaq nÿinki lazûm, hÿm dÿ sÿrfÿli idi.
Bununla Abakumovun yanûnda gecÿ qÿbulundan sonra
Foma nûn ona yþnlÿndirdiyi þköz baxûøû kimi baxûølarûnû bir-
dÿ fÿlik dÿf edÿ bilÿrdi.
Lakin onun ÿlindÿ ÷ertyoj yox idi, Soloqdinin þzönö
idarÿ etmÿk bacarûüû, nömayiø etdirdiyi þlömÿ getmÿyÿ,
amma ÷ertyoju havayû vermÿmÿyÿ hazûrlûq Yakonovu ver-
diyi vÿdÿ ÿmÿl etmÿyÿ vÿ Fomadan yan ke÷mÿklÿ, bu gecÿ
Seli vanovskiyÿ mÿruzÿ etmÿyÿ inandûrmûødû. ßlbÿttÿ, bu,
Fomanû dÿli edÿcÿkdi, amma sonradan o da yumøalmaüa
mÿcbur olacaqdû.
Þzö dÿ tÿkcÿ bu yox. Yakonov gþrördö ki, Foma qaøqa-
baq lûdûr, taleyinÿ gþrÿ qorxuya döøöb vÿ mÿmnuniyyÿtlÿ onu
bir ne÷ÿ gön dÿ ÿzab i÷ÿrisindÿ saxlayardû. Anton Nikolayevi÷,
806
layihÿni þzö tÿrtib edibmiø kimi, möhÿndislik qöru runu tÿh-
qir olunmuø sayûrdû. Soloqdinin þncÿdÿn gþr döyö kimi, Foma
mötlÿq hÿmmöÿllif olmaq istÿyÿcÿkdi. Èndi isÿ mÿsÿ lÿ dÿn
xÿbÿr tutan kimi, hÿtta baø qovøaüûn ÷ertyo juna da bax ma-
dan, dÿrhal Soloqdini ayrûca bir otaqda otur dul masûnû, ona
kþmÿk etmÿli olan adamlarûn yanûna ke÷mÿ lÿ rinin mÿh-
dud laø dûrûlmasûnû tapøûracaq, Soloqdini yanûna ÷aüûrt dûrûb
onu qorxu dacaq, sÿrt möddÿtlÿr tÿyin edÿ cÿk, sonra dÿ
hÿr iki saat dan bir nazirlikdÿn zÿng edib Yako novu tÿlÿs -
dirÿcÿk, nÿha yÿtdÿ isÿ þyönÿcÿkdi ki, mÿhz onun rÿh bÿr liyi
sayÿsindÿ øifr lÿyiciyÿ dözgön istiqamÿt verilmiødir.
Belÿliklÿ, bötön bunlarûn aydûn vÿ örÿkbulandûrûcû olmasû
sÿbÿbindÿn Yakonov mÿmnuniyyÿtlÿ susurdu. Lakin kabi-
ne tinÿ girdikdÿn sonra kÿnar adamlarûn yanûnda he÷ vaxt
etmÿyÿcÿyi bir hÿrÿkÿt etdi – Oskolupova øinelini soyun ma-
üa kþmÿk etdi.
– Sÿndÿ Gerasimovi÷ nÿylÿ mÿøüuldur? – Foma Qur ya-
no vi÷ soruødu vÿ papaüûnû ÷ûxartmadan Antonun kreslosuna
oturdu.
Yakonov yan stullardan birinÿ ÷þkdö.
– Gerasimovi÷?.. Spiridonovkadan o nÿ vaxt gÿtiril-
miødi? Deyÿsÿn, oktyabrda. O vaxtdan da yoldaø Stalin
ö÷ön televizor dözÿldirdi.
Hÿmin onu, börönc lþvhÿlini “Bþyök Stalinÿ – ÷ekist-
lÿrdÿn”.
– Bir ÷aüûr onu.
Yakonov zÿng etdi.
Spiridonovka Moskva øaraøkalarûndan biri idi. Son
vaxt lar möhÿndis Bobyorun rÿhbÿrliyi altûnda Spirido nov-
kada olduqca aüûllû vÿ faydalû alÿt – adi øÿhÿr telefonuna
artûr ma dözÿldilmiødi. Qurüunun ÿn maraqlû xösusiyyÿti
bu idi ki, hÿtta telefon iølÿmÿyÿndÿ, dÿstÿyi rahatca yerinÿ
qoyul muø olanda da iøini davam etdirirdi: bu zaman otaqda
nÿ danû øûlûr dûsa, hamûsû dþvlÿt tÿhlökÿsizliyinin nÿzarÿt
mÿn tÿqÿsindÿ eøidilirdi. Artûrma bÿyÿnilmiø vÿ istehsala
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
807
bura xûl mûødû. Lazûmi abonent peyda olan kimi onun xÿttini
pozur dular, qurbanûn þzö montyorun gþndÿrilmÿsini xahiø
edirdivÿmontyordаgÿlibtelefonutÿmiretmÿkadûaltûnda
dinlÿyici qurüunu xÿttÿ qoøub gedirdi.
Rÿhbÿrliyin þnlÿyici fikirlÿri (rÿhbÿrliyin fikirlÿri hÿmiøÿ
þnlÿyici olmalû idi) indi baøqa qurüularla baülû idi.
Nþvbÿt÷i qapûdan boylandû:
– Mÿhbus Gerasimovi÷.
– Qoy gÿlsin, Yakonov baøû ilÿ iøarÿ elÿdi. O, þz masa-
sûndan kÿnarda, balaca stulda oturmuødu, bÿdÿnini boø
tutduüundan saüa-sola aøûrdû.
Gerasimovi÷ i÷ÿri girdi, burnunun östöndÿki pensneni
dözÿltdi, ayaüû xal÷a payÿndaza iliødi. Bu iki yoüun mÿmurla
möqayisÿdÿ onun ÷iyinlÿri ÷ox dar, þzö isÿ hÿddindÿn artûq
cûlûz gþrönördö.
– Sizin ÷aüûrûøûnûza gþrÿ – quru tÿrzdÿ dedi vÿ Yako-
novla Oskolupovun arasûndakû divara baxa-baxa yaxûnlaødû.
– Hm-m, – Oskolupov mûzûldandû. – ßylÿøin.
Gerasimovi÷ ÿylÿødi. Oturacaüûn yarûsûnû tutmuødu.
– Siz... – Foma Quryanovi÷ yadûna salûrdû. – Siz optik-
siniz, Gerasimovi÷? Qûsasû, qulaq yox, gþz özrÿ, elÿ deyildi?
– Bÿli.
– Sizi... e-e.. – Foma diølÿrini silirmiø kimi dilini oynatdû.
– Sizi tÿriflÿyirlÿr. Bÿli.
O susdu. Bir gþzönö qûydû, o biri gþzö ilÿ Gerasimovi÷ÿ
baxmaüa baøladû:
– Siz Bobyorun sonuncu iøi ilÿ tanûøsûnûz?
– Eøitmiøÿm.
– Hm-m. Bobyoru vaxtûndan tez azad edilmÿsi ö÷ön
tÿqdim etdiyimizi necÿ?
– Bilmirdim.
– Bilin. Siz hÿlÿ ne÷ÿ il oturmalûsûnûz?
– Ö÷ il.
– ×ox-dur! – Oskolupov tÿÿccöblÿndi, sanki, o birilÿrin
hamûsûbirne÷ÿayoturacaqdû.–×ox-dur!(Бuyaxûnlardatÿzÿ
808
gÿlmiø bir dustaüa örÿk-dirÿk verÿrkÿn isÿ demiødi: “On il?
Boø øeydir! Elÿlÿri var, iyirmi il oturur!”) Sizin dÿ vax tûn dan
tez azad olunmaq höququ qazanmaüûnûz pis olmazdû, hÿ?
Bu, Nataøanûn dönÿnki yalvarûølarû ilÿ necÿ dÿ öst-östÿ
döøördö!..
Þzönÿ göc gÿlÿrÿk (rÿislÿrlÿ mönasibÿtdÿ þzönÿ he÷ bir
tÿbÿssöm vÿ yumøaqlûüû rÿva gþrmördö), Gerasimovi÷ qûy-
qacû gölömsöndö:
– Haradan alasan onu? Dÿhlizdÿ tapmaq olmur.
Foma Quryanovi÷ hÿrÿkÿtÿ gÿldi:
– Hm! Televizorlarla, ÿlbÿttÿ, vaxtûndan tez buraxûla
bilmÿzsiniz! Mÿn sizi bu gönlÿrdÿ Spiridonovkaya ke÷irÿ-
rÿm vÿ layihÿnin rÿhbÿri tÿyin edÿrÿm. Altû aya edÿrsiniz,
payûza kimi dÿ evdÿ olarsûnûz!
– Nÿ iødir, soruømaq olar?
Orada ÷ox iølÿr nÿzÿrdÿ tutulub, bacar, birindÿn yapûø.
Mÿsÿlÿn, belÿ bir ideya var: baü skamyalarûna mikrofonlar
qoymaq, parklarda a÷ûq-a÷ûüûna danûøûrlar, onlara qulaq asa
bilmirsÿn. Gÿrÿk ki, bu sizin ixtisasûnûz deyil?
– Yox, mÿnim ixtisasûm deyil.
– Yÿqin, sizÿ dÿ iø tapûlar. Èki iø, bu da tÿlÿsikdir. O birisi
da gþzlÿmÿk istÿmir. Hÿr ikisi dÿ sizin ixtisasûnûz özrÿdir, elÿ
deyilmi, Anton Nikolayevi÷? – (Yakonov baøû ilÿ tÿsdiqlÿdi.)
– Biri gecÿ fotoaparatûdûr, e-e, nÿ idi onlarûn adû... ultra-
qûrmûzû øöalarla. Yÿni gecÿ kö÷ÿdÿ insanûn getdiyi adamla
bir yerdÿ øÿklini ÷ÿkmÿk ö÷ön. Þzö dÿ elÿ ÷ÿkmÿk ö÷ön
ki, þzönön þlÿnÿ kimi bundan xÿbÿri olmasûn. Xaricdÿ artûq
bÿzi øeylÿr var, burada, sadÿcÿ... yaradûcû øÿkildÿ gþtörmÿk,
etmÿk qalûr. Bir dÿ ki aparatû iølÿtmÿk asan olsun. Bizim
agentlÿrimiz sizin kimi aüûllû deyillÿr. Èkincisi gþrön nÿdir.
Èkincisi sizin ö÷ön, yÿqin, su i÷mÿk kimi øeydir, bizÿ isÿ ÷ox
lazûmdûr. Adi fotoaparatdûr, amma ÷ox ki÷ik, onu qapûnûn
÷ÿr÷ivÿlÿrinÿ qoymaq mömkön olsun. O isÿ avtomatik,
qapû a÷ûlan kimi, kim qapûdan ke÷sÿ, ÷ÿksin. He÷ olmasa,
göndöz, bir dÿ elektrik iøûüûnda. Qaranlûqda he÷ lazûm deyil,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
809
eybi yoxdur. Belÿ aparatû da seriya ilÿ istehsala buraxmaq
istÿrdik. Hÿ, necÿdir? Razûsûnûz?
Gerasimovi÷ arûq özönö pÿncÿrÿlÿrÿ tÿrÿf ÷evirmiødi vÿ
general-mayora baxmûrdû.
Foma Quryanovi÷in löüÿtindÿ “kÿdÿr” sþzö yox idi. Ona
gþrÿ dÿ Gerasimovi÷in özöndÿki ifadÿnin nÿ olduüunu deyÿ
bilmirdi.
He÷ demÿyÿ dÿ hazûrlaømûrdû. Cavab gþzlÿyirdi.
Bu, Nataøanûn duasûnûn eøidilmÿsi demÿk idi!..
Arvadûnûn øöøÿ kimi gþz yaølarûnûn donub-qaldûüû quru-
muø özö Èllarionun gþzlÿri qabaüûnda durmuødu.
Uzun illÿr boyu ilk dÿfÿ olaraq evÿ qayûtmaq imkanû þz
yaxûnlûüû ilÿ, ÿl÷atanlûüû ilÿ onun örÿyini qûzdûrûrdû.
Þzö dÿ ÷ox øey etmÿk lazûm gÿlmirdi, ancaq Bobyo run
etdiklÿrini: þz ÿvÿzinÿ bir-iki yöz sadÿlþvh, pÿlÿqulaq azad
insanû barmaqlûq arxasûna salmaq tÿlÿb olunurdu.
Gerasimovi÷ ÷ÿtinliklÿ, dili dolaøa-dolaøa soruødu:
– Televiziyada... qalmaq olmazdûmû?
– Èmtina edirsiniz?! – Oskolupov tÿÿccöblÿndi vÿ qûzardû.
Onun özö hiddÿt ifadÿsinÿ xösusilÿ asan ke÷irdi. – Sÿbÿbi?
Dustaqlar dönyasûnûn bötön qÿddar qanunlarû Gerasi-
mo vi÷ÿ deyirdi ki, firavan yaøayan, burnunun ucundan
uzaüû gþr mÿyÿn, bÿrkÿ-boøa döømÿmiø, dþyölmÿmiø azad
insan lara qarøû rÿhmdil olmaq piy ö÷ön kÿsilÿn donuza
yazûüû gÿl mÿk kimi bir øeydir. Azad insanlarûn dustaqlarûn
sonu gþrön mÿyÿn möddÿtlÿr hesabûna sahib olduqlarû
þlöm söz ruhlarû olmur, onlar paylarûna döøÿn azadlûqdan
acgþzlöklÿ vÿ bacarûqsûz øÿkildÿ istifadÿ edirlÿr, xûrda fikir-
lÿrin, mÿnasûz vurnuxmanûn ÿlindÿ aciz qalûblar.
Nataøa isÿ bötön hÿyatûnûn rÿfiqÿsi idi. Nataøa ikinci
möd dÿt idi ki, onu gþzlÿyirdi.
Kþmÿksiz bir yumaq kimi sþnmÿk özrÿ idi, onunla bir-
gÿ isÿ Èllarionun da hÿyatû sþnÿcÿkdi.
– Sÿbÿb niyÿ? Edÿ bilmÿrÿm. Þhdÿsindÿn gÿlmÿrÿm.
– Gera simovi÷ sakitcÿ, olduqca zÿif sÿslÿ cavab verdi.
810
Bu vaxta kimi fikri daüûnûq olan Yakonov maraq vÿ diq-
qÿtlÿ Gerasimovi÷ÿ baxdû. Bu, irrasionallûüa iddia edÿn daha
bir hadisÿ idi. Axû “þz canûm hamûdan øirindir” ömumdönya
qanunu bu dÿfÿ dÿ iølÿmÿyÿ bilmÿzdi.
– Siz, sadÿcÿ, ciddi iølÿrdÿn yadûrüamûsûnûz, ona gþrÿ dÿ
÷ÿkinirsiniz, – Oskolupov inandûrmaüa ÷alûøûrdû. – Sizdÿn
baøqa bunu kim edÿ bilÿr? Yaxøû, sizÿ fikirlÿømÿyÿ vaxt
verÿrÿm.
Gerasimovi÷ alnûnû ki÷icik ÿlinÿ dayayûb susurdu.
ßlbÿttÿ, bu, atom bombasû deyildi. Bu, dinc hÿyatla baülû
idi, nÿzÿrÿ ÷arpmaz bir xûrdalûq idi.
– Hÿ, nÿ fikirlÿøirsiniz? Bu, birbaøa sizin ixtisasûnûz özrÿdir!
Ah, susmaq, vaxtû uzatmaq olardû. Dustaqlar arasûnda
qÿbul olunduüu kimi, tapøûrûüû qÿbul etmÿk, sonra da onu
saqqûz edib ÷eynÿmÿk, yerinÿ yetirmÿmÿk dÿ olardû. Lakin
Gerasimovi÷ ayaüa durdu, baøûna general papaüû geyinmiø
yekÿqarûn, sallaqyanaq, donuzsifÿt bÿdzata hÿqarÿtlÿ baxdû,
belÿlÿri, xalqûn bÿdbÿxtliyindÿn, Rusiyanûn enli yollarû ilÿ
ke÷ib hÿlÿ dÿ rÿdd olmamûødûlar.
– Yox! Bu mÿnim ixtisasûm özrÿ deyil! Mÿn insan ov÷u-
su deyilÿm!
Bizi ovladûüûnûz yetÿr...
Dostları ilə paylaş: |