34
Bazar gönö he÷ kÿs, o cömlÿdÿn dÿ azad ÿmÿkdaølar iølÿ-
mÿk istÿmirdi. Onlar hÿvÿssiz, adi gönlÿrdÿ olduüu kimi avto-
bus lar da itÿlÿømÿdÿn iøÿ gÿlmiødilÿr vÿ indi dÿ otu rub axøam
saat altûya kimi vaxtû necÿ ke÷irmÿk barÿdÿ döøö nördölÿr.
Lakin bu bazar gönö adi iø gönlÿrindÿn daha hÿyÿcanlû
alûndû. Sÿhÿr saat ona yaxûn darvazaya ö÷ uzunsov minik
avtomobili yaxûnlaødû. Vaxtada duran qarovul÷ular gÿlÿnlÿri
salamlayaraq hÿrbi tÿzim etdilÿr. È÷ÿri girÿndÿn sonra ÿlindÿ
söpörgÿ gþzlÿrini qûyûb onlara baxan dalandar Spiridonun
yanûndan ke÷ÿn avtomobillÿr institutun alaqapûsûna yan aldû.
Maøûnlarûn ö÷öndÿn dÿ qûzûlû poqonlarû parûldayan yöksÿk-
röt bÿli zabitlÿr döødölÿr vÿ dÿrhal – qarøûlanmalarûnû belÿ
gþz lÿ mÿdÿn – ö÷öncö mÿrtÿbÿyÿ, Yakonovun kabinetinÿ
qalx dû lar. Onlarûn kim olduqlarû bilinmÿdi. Laboratoriyaya
sÿs yayûldû ki, nazir Abakumovun þzö vÿ onunla sÿkkiz
gene ral gÿlib. Baøqa laboratoriyalarda isÿ qarøûdan gÿlÿn
tÿhlö kÿ dÿn xÿbÿrsiz sakitcÿ oturmuødular.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
319
Deyilÿnlÿr yarûyacan doüru ÷ûxdû, gÿlÿn nazir möavini
Selivanovski vÿ daha dþrd general idi.
Ancaq gþrönmÿmiø iø baø verdi – möhÿndis-polkovnik
Yakonov hÿlÿ iøÿ gÿlmÿmiødi. Qorxuya döømöø obyekt
özrÿ nþvbÿt÷i (o, xÿlvÿtÿ salûb detektiv oxuyurdu vÿ gene-
rallarû gþrÿn kimi tez masanûn yeøiyini baüladû) Yako no-
vun mÿnzilinÿ zÿng etdi vÿ nazir möavininÿ mÿruzÿ etdi
ki, Yakonov örÿktutmasû ilÿ evdÿ yatûrdû vÿ indi geyi nib
÷ûxûr, – Yakonovun möavini, mayor Roytman, arûq, belini
mþhkÿm ÷ÿkib baülamûø, ÿyninÿ sÿliqÿsiz otur muø aøûrma
qayûøû dözÿldÿ-dözÿldÿ, ayaqlarû xal÷a payÿn daz lara iliøÿ-
iliøÿ (gþzlÿri uzaüû yaxøû gþrmördö) Akustika laborato riya-
sûndan gÿlib ÷ûxdû vÿ þzönö rÿislÿrÿ tÿqdim etdi. Royt man
tÿkcÿ nizamnamÿnin tÿlÿbinÿ gþrÿ tÿlÿsmirdi, hÿm dÿ ona
gþrÿ tÿlÿsirdi ki, hÿr dÿfÿ Yakonov onu bþyök rÿis lÿrlÿ
sþhbÿtlÿrdÿn kÿnarlaødûrûrdû. Pryan÷ikovun gecÿ ÷aüûrûl ma-
sûnûn tÿfÿrröatlarûndan artûq xÿbÿrdar olan Roytman vÿziy-
yÿti dözÿltmÿyÿ vÿ yöksÿk komissiyanû vokoderlÿ baülû iøin,
deyÿk ki, klipper qÿdÿr ömidsiz olmadûüûna inandûrmaüa
tÿlÿsirdi. Otuz yaøû olsa da, Roytman artûq Stalin mökafatû
laureatû idi – þz laboratoriyasûnû da cÿsarÿtlÿ dþvlÿti ehtiyac-
lar tufanûnûn aüuøuna atûrdû.
Marfinoya gÿlmiø on nÿfÿrÿ qÿdÿr adam onu dinlÿyirdi.
Cÿmi iki nÿfÿrin mÿsÿlÿnin texniki mahiyyÿtindÿn baøû
÷ûxûrdû, qalanlarû isÿ þzlÿrini dartûb sakit oturmuødular.
Osko lu po vun ÷aüûrûøû ilÿ gÿlib ÷ûxmûø sarûmtûl, hirsindÿn dili
topuqчалanMamurin,Roytmandanazcasonraþzönö÷at-
dûrdû vÿ klipperi mödafiÿ etmÿyÿ, onun buraxûlûøa artûq hazûr
olduüunusöbutayetirmÿyÿbaøladû.BirazdanYakonovdа
gÿlib ÷ûxdû vÿ divarûn yanûndakû stula oturdu. Onun gþz lÿri
bat mûø, bÿnizi gþyömtöl ÷alara qÿdÿr aüarmûødû. Sþh bÿt
ha÷a landû, dolaøûüa döødö vÿ he÷ kÿsÿ artûq batûb gedÿn iøi
necÿ xilas etmÿyin yolu aydûn olmadû.
Tÿrslikdÿn belÿ alûnmûødû ki, institutun örÿyi vÿ vicdanû
– ÿmÿliyyat mövÿkkili yoldaø Øikin vÿ partiya tÿøkilat÷ûsû
320
yol daø Stepanov mÿhz bu bazar gönö tamamilÿ tÿbii bir
zÿif liyi – xidmÿt yerlÿrinÿ gÿlmÿmÿyi vÿ adi gönlÿrdÿ rÿh-
bÿr lik etdiklÿri kollektivin baøûnda durmamaüû þzlÿrinÿ
rÿva bilmiødilÿr. Onlarûn bu hÿrÿkÿti baøa döøölÿn idi, ÷önki
mÿlum olduüu kimi, izahat vÿ tÿøkilati-kötlÿvi iølÿrin döz-
gön qurul duüu halda rÿhbÿrlÿrin ÿmÿk prosesindÿ bila va sitÿ
iøti rakû vacib deyildi. Ènstitut özrÿ nþvbÿt÷ini tÿlaø vÿ gþz lÿ-
nil mÿz mÿsu liy yÿt hissi börömöødö. O, risk edÿ rÿk tele fo-
nu sahib siz qoymuø, laboratoriyalara qa÷mûø, labo ra to riya
mödir lÿ rinÿ pû÷ûltû ilÿ fþvqÿladÿ qonaqlarûn gÿldi yini demiødi
ki, iki qat diqqÿtli olsunlar. Þzö dÿ elÿ hÿyÿcan lan mûødû vÿ
telefon la rû nûn yanûna qayûtmaüa elÿ tÿlÿsirdi ki, kon s truk tor
böro su nun qapûsûnûn baülû olduüuna ÿhÿmiy yÿt vermÿdi,
Klara Makarû qi nanûn nþvbÿt÷ilik etdiyi vÿ bu gön baøqa
azad ÿmÿkdaølardan he÷ birinin olmadûüû Vakuum labora-
to riyasûna dÿymÿyÿ isÿ onun vaxtû ÷atmadû, ÷önki iø÷ilÿrdÿn
mödiriyyÿtin gÿlmÿyi mönasibÿtilÿ iøgözar gþrkÿm almaüû
xahiø etmÿk olmazdû. Buna gþrÿ dÿ onlar bötön masalara baø
÷ÿkdilÿr vÿ utancaqlûqla hÿr kÿsi ayrû lûqda xÿbÿrdar etdilÿr.
Belÿcÿ, bötön institut oturub rÿislÿri gþzlÿyirdi. Rÿislÿ-
rin isÿ bir hissÿsi mÿslÿhÿtlÿømÿlÿrdÿn sonra Yakonovun
kabinetindÿ qaldû, bir hissÿsi dÿ Yeddinciyÿ yollandû, tÿkcÿ
Selivanovski vÿ mayor Roytman Akustika laboratoriyasûna
döødölÿr: Ryuminin tapøûrûüûnûn yerinÿ yetirilmÿsi ilÿ baülû
daha bir qayüûdan canûnû qurtarmaq ö÷ön Yakonov Akustika
laboratoriyasûnû tþvsiyÿ etdi.
Yolda Selivanovski Roytmandan soruødu:
– Siz bu adamû necÿ möÿyyÿn etmÿk fikrindÿsiniz?
Roytman he÷ nÿ fikirlÿøÿ bilmÿzdi, ÷önki þzö dÿ tapøû rûq
haqqûnda cÿmi beø dÿqiqÿ ÿvvÿl bilmiødi: onun ÿvÿzinÿ þtÿn
gecÿ fikirlÿømÿdÿn bu iøi boynuna gþtörmöø Oskolupov
döøönmöødö. Lakin bu beø dÿqiqÿdÿ Roytman bÿzi øeylÿri
gþtör-qoy edÿ bilmiødi.
– Bilirsiniz, – o, nazir möavininÿ adû vÿ atasûnûn adû ilÿ
möraciÿt edÿrÿk vÿ he÷ bir yarûnmaq istÿyi olmadan dedi,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
321
– bizdÿ gþrönÿn nitq cihazû – VÈR
1
– var. Bu maøûn, necÿ
deyÿrlÿr, sÿs nþvlÿrini ÷ap edir, bu sÿs nþvlÿrini oxuya bilÿn
adam da var, Rubin adûnda bir nÿfÿr.
– Mÿhbusdur?
– Bÿli. Dosent-filoloqdur. Son vaxtlar sÿs nþvlÿrindÿ
fÿrdi xösusiyyÿtlÿr axtarmaqla mÿøüuldur. Ömid edirÿm
ki, telefon danûøûüûnû sÿs nþvlÿri øÿklindÿ a÷araq vÿ øöbhÿli
øÿxslÿrin sÿs nþvlÿri ilÿ tutuøduraraq...
– Hm... Bu filoloqu Abakumovla da razûlaødûrmaq lazûm
gÿlÿcÿk, – Selivanovski baøûnû buladû.
– Mÿxfilik baxûmûndan?
– Bÿli.
Akustika laboratoriyasûnda isÿ rÿislÿrin gÿliøindÿn
xÿbÿr dar olsalar da, özöcö fÿaliyyÿtsizlik ÿtalÿtini he÷ cör
dÿf edÿ bilmirdilÿr, buna gþrÿ dÿ can ÷ÿkir, tÿnbÿl-tÿnbÿl
radio lampalarû ilÿ dolu yeøiklÿrdÿ qurdalanûr, jurnallardakû
sxemlÿri nÿzÿrdÿn ke÷irir, pÿncÿrÿyÿ baxûb ÿsnÿyirdilÿr.
Roytmanûn kþmÿk÷isi isÿ azad ÿmÿkdaø qismindÿ iølÿyÿn vÿ
bir yerÿ toplaøûb dedi-qodu ilÿ mÿøüul olan qûzlarû þz masa-
larûna tÿrÿf qovurdu. Xoøbÿxtliкdÿn, Simo÷ka iødÿ deyildi
– o, artûq iølÿdiyi bir gön ÿvÿzinÿ istirahÿt gþtörmöødö
vÿ geyinib-kecinmiø, ona Simo÷kadan daha ÷ox höququ
÷atan qadûnla gþröøqabaüû sevincindÿn parûldayan Nerjini
gþrmÿk ÿzabûndan qurtulmuødu.
Nerjin þzönö tÿzÿbÿy kimi hiss edirdi, ö÷öncö dÿfÿ idi
ki, Akustika laboratoriyasûna gÿlirdi. Buralûq bir iøi dÿ yox
idi, sadÿcÿ, hÿbsxana maøûnûnûn gecikmÿsi onu ÿsÿbilÿødi-
rirdi. O, stuluna yox, pÿncÿrÿnin altlûüûna oturdu, lÿzzÿtlÿ
papi rosundan bir qullab vurdu vÿ Rubinÿ qulaq asmaüa
baøladû. Professor ×elnovun simasûnda Musa haqqûnda
balladasûna layiqli dinlÿyici tapmayan Rubin isÿ indi ÿsÿrini
Qlebÿ oxuyurdu. Rubin øair deyildi, amma bÿzÿn sÿmimi,
aüûllû øeirlÿr yazmaüû da vardû. Bir az ÿvvÿl Qleb onu Alyoøa
Karamazov haqqûnda etöddÿ – baxûølarûnûn geniøliyinÿ gþrÿ
1
VÈR – vidimaya re÷ (rus. – gþrцnÿn nitq)
322
tÿriflÿmiødi – onun Karamazovu yunker øinelindÿ Pere ko-
pu mödafiÿ edÿnlÿrin vÿ eyni zamanda da qûzûl ÿsgÿr øine-
lin dÿ Perekopu alanlarûn sûrasûnda idi. Èndi isÿ istÿyirdi
ki, Qleb Musa haqqûnda balladasûna qiymÿt versin vÿ þzö
ö÷ön dÿ nÿticÿ ÷ûxartsûn ki, qûrx il gþzlÿmÿk vÿ inanmaq
mömköndör, lazûmdûr, zÿruridir.
Rubin dostlarsûz qala bilmirdi, onlarsûz boüulurdu. Tÿk li-
yÿ o dÿrÿcÿdÿ dþzömö yox idi ki, hÿtta fikirlÿrinÿ belÿ bey nin-
dÿ tÿkbaøûna yetiømÿyÿ imkan vermir, þzöndÿ yarûm ÷ûq fikir
aøkar edÿn kimi onu baøqalarû ilÿ bþlöømÿyÿ tÿlÿ sirdi. Þmrö
boyu dostlarû ÷ox olmuødu, amma hÿbsxanada elÿ alûnmûødû
ki, dostlarû onunla hÿmfikir, hÿmfikirlÿri isÿ dost deyildilÿr.
Belÿliklÿ, Akustika laboratoriyasûnda he÷ kÿs hÿlÿ iøÿ
baølamamûødû, yalnûz hÿmiøÿ øÿn vÿ iøgözar, artûq gecÿ
Mos kvasû vÿ gþzlÿnilmÿz sÿfÿri ilÿ baülû tÿÿssöratlarûndan
ayûl mûø Pryan÷ikov sxemin tÿkmillÿødirilmÿsi özÿrindÿ
döøö nör vÿ dodaqaltû zömzömÿ edirdi:
Bendzi-bendzi-bendzi-ba-ar,
Bendzi-bendzi-bendzi-ba-ar...
Elÿ bu zaman Selivanovski vÿ Roytman i÷ÿri girdilÿr.
Roytman danûømaqda davam edirdi:
– Bu sÿs gþröntölÿrindÿ nitq eyni zamanda ö÷ þl÷ödÿ
a÷ûqlanûr: tezliyÿ gþrÿ – lentin eninÿ, zamana gþrÿ – lentin
uzununa, amplitudaya gþrÿ – tÿsvirin töndlöyönÿ gþrÿ. Bu
zaman hÿr bir sÿs elÿ orijinal, elÿ tÿkrarolunmaz tÿrzdÿ ÿks
olunur ki, ÷ox asan tanûnûr, hÿtta lentÿ baxûb deyilÿnlÿri
oxumaq da mömkön olur.
– Budur... – o, Selivanovskini laboratoriyanûn i÷ÿrilÿ rinÿ
dÿvÿt etdi, – VÈR cihazû, bizim laboratoriyada quraødûrûb lar
(onun amerikan jurnallarûnûn birindÿn oüurladûqlarûnû Royt-
manûn þzö dÿ unutmuødu), bu isÿ, – ehtiyatla nazir möa-
vinini pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf yþnÿltdi, – filologiya elmlÿri namizÿdi
Rubin, Sovet Èttifaqûnda gþrönÿn nitqi oxuya bilÿn yeganÿ
adamdûr. (Rubin ayaüa durdu vÿ sakitcÿ tÿzim etdi.)
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
323
Hÿlÿ qapûnûn aüzûnda, Roytmanûn “sÿs nþvö” kÿlmÿsini
eøidÿn kimi Rubin vÿ Nerjin hÿrÿkÿtÿ gÿldilÿr: onlarûn bu
vaxta kimi hamûnûn göldöyö iølÿri özÿ ÷ûxûrdû. Roytmanûn
Selivanovskini Rubinlÿ Nerjinin yanûna gÿtirÿnÿ kimi ke÷-
diyi qûrx beø saniyÿ ÿrzindÿ onlar yalnûz dustaqlara xas itilik
vÿ ÷evikliklÿ baøa döødölÿr ki, indi iøÿ baxûø olacaq. Rubi-
nin sÿs nþvlÿrini necÿ oxuduüuna baxacaqlar, mikrofon qar-
øûsûnda cömlÿni isÿ “etalon diktorlar”dan yalnûz biri oxuya
bilÿr vÿ hÿmin diktorlardan otaqda olanû tÿkcÿ Nerjin idi.
Onlar dÿrk edirdilÿr ki, Rubinin sÿs nþvlÿrini, doürudan da,
oxuya bilmÿsinÿ baxmayaraq, imtahanda sÿhv dÿ edÿ bilÿrdi,
amma indiki halda sÿhv etmÿk olmazdû – bu, øaraøkadan
birbaøa döøÿrgÿ cÿhÿnnÿminÿ yuvarlanmaq demÿk olardû.
Vÿ bötön bunlarla baülû bircÿ kÿlmÿ dÿ olsun deyilmÿdi.
Onlar bir-birini baxûølarûndan baøa döøördölÿr.
Rubin pû÷ûldadû:
– ßgÿr sÿn olsan vÿ cömlÿ dÿ sÿninki olsa, deyÿrsÿn:
“
Звуковиды разрешают глухим говорить по телефону” (“Sÿs
nþv lÿri kar adamlara telefonla danûømaq imkanû verir”).
Nerjin dÿ pû÷ûltû ilÿ cavab verdi:
– ßgÿr cömlÿ onunku olsa – sÿslÿr özrÿ tap. Sa÷ûmû
sûüal layûram – dözdör, qalstukumu dözÿldirÿm – döz deyil.
Vÿ elÿ bu yerdÿ Rubin ayaüa durub salam verdi.
Roytman ÿvvÿlki kimi qûrûq-qûrûq vÿ özr istÿyirmiø kimi
danûømaqda davam edirdi, ÿgÿr ona özönÿ baxûlmadan
qulaq asûlsaydû belÿ, bu cör sÿsi ancaq ziyalû adama mÿxsus
say maq olardû:
– Èndi Lev Qriqori÷ bizÿ þz bacarûüûnû gþstÿrÿcÿk. Dik-
torlardan biri... deyÿk ki, Qleb Vikenti÷... akustik budkada
mikrofona bir cömlÿ deyÿcÿk, VÈR onu yazacaq, Lev Qri-
qori÷ isÿ onu tapmaüa ÷alûøacaq.
Nazir möavininin bir addûmlûüûnda dayanmûø Nerjin
sûrtûq döøÿrgÿ baxûøû ilÿ gþzlÿrini ona zillÿmiødi:
– Cömlÿni – siz fikirlÿøÿcÿksiniz? – deyÿ ciddi tÿrzdÿ
soruødu.
324
– Yox, yox, – Selivanovski baxûølarûnû ÷ÿkÿrÿk nÿzakÿtlÿ
cavab verdi. – Þzönöz orada bir øey fikirlÿøÿrsiniz.
Nerjin razûlaødû, vÿrÿq gþtöröb bir anlûüa fikrÿ getdi,
sonra qeyri-øöuri olaraq yazdû vÿ yaranmûø sakitlikdÿ vÿrÿqi
Selivanovskiyÿ elÿ uzatdû ki, baøqa he÷ kÿs, hÿtta Roytman
da oxuya bilmÿsin.
“
Звуковиды разрешают глухим говорить по телефону”.
– Bu, doürudan, belÿdir? – Selivanovski tÿÿccöblÿndi.
– Bÿli.
– Buyurun, oxuyun.
VÈR uüuldamaüa baøladû. Nerjin budkaya girdi (onu
böröyÿn giø indi necÿ dÿ biabûr÷û gþrönördö!.. Аnbarda
hÿmi øÿ material ÷atûømûr!), qapûnû mþhkÿm baüladû. Mexa-
nizm iøÿ döødö, özÿrindÿ ÷oxsaylû mörÿkkÿb zolaqlarû vÿ
sör töl möø lÿkÿlÿr olan ikimetrlik yaø lent Rubinin masasûnûn
östö nÿ qoyuldu.
Bötön laboratoriya iøi dayandûrmûødû vÿ gÿrginlik i÷rÿ
baø verÿnlÿri izlÿyirdi. Roytman hiss olunacaq dÿrÿcÿdÿ
hÿyÿcanlanmûødû. Nerjin budkadan ÷ûxaraq hÿr øeyÿ laqeyd
halda kÿnarda durmuødu. Hamû ayaq östÿ idi, tÿkcÿ daz baøû
iøûldayan Rubin oturmuødu. Otaqdakûlarûn sÿbirsizliyini
nÿzÿ rÿ alaraq o, kahin hikmÿtlÿrini gizli saxlamaq istÿmÿdi
vÿ dÿrhal hÿmiøÿki kimi pis yonulmuø qûrmûzû-gþy karan-
daøla yaø lent özÿrindÿ bþlgölÿr aparmaüa baøladû.
– Gþrörsönöz, bÿzi sÿslÿrin tapûlmasû he÷ bir ÷ÿtinlik
yaratmûr, mÿsÿlÿn, vurüu altûnda olan saitlÿr vÿ ya sonor
samitlÿr. Èkinci sþzdÿ iki “r” aydûn gþrönör. Birinci sþzdÿ
vurüu altûnda “i” sÿsidir vÿ ondan ÿvvÿl yumøaq “v” gÿlir –
burada qalûn samit ola da bilmÿz. Daha ÿvvÿl – “a” formantû
durur, amma yadda saxlamaq lazûmdûr ki, vurüudan ÿvvÿlki
birinci hecada “o” da “a” kimi tÿlÿfföz olunur. ßvÿzindÿ isÿ
“u” hÿtta vurüudan uzaqda belÿ þzönÿmÿxsusluüunu saxla-
yûr, burada, gþrdöyönöz kimi, hÿmin sÿs ö÷ön sÿciyyÿvi olan
aøaüû tezlik xÿtti ke÷ir. Dalûnca isÿ kar partlayan samit gÿlir,
yÿqin ki, “k”. Belÿliklÿ, nÿ alûnûr? – “ukovi” vÿ ya “ukavi”.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
325
Bu da qalûn “v”, yumøaq variantûndan nÿzÿrÿ÷arpacaq dÿrÿ-
cÿdÿ fÿrqlÿnir, onda iki min ö÷ yöz hersdÿn yuxarû xÿtt
olmur. “vukovi...” Sonra yeni cingiltili qalûn sÿslÿnÿn, sonda
isÿ incÿlmiø sait, bunu mÿn “dû” kimi qÿbul edÿ bilÿrÿm.
Belÿliklÿ, “vukovidû”. Birinci sÿsi tapmaq qalûr, o pozulub,
mÿn onu “s” kimi dÿ qÿbul edÿ bilÿrdim, amma mÿna
burada “z” sÿsinin olduüunu deyir. Belÿliklÿ, birinci sþz –
“zvukovidû”! Davam edÿk. Èkinci sþzdÿ, dediyim kimi, iki “r”
vÿ yÿqin, “ayet” standart fel øÿkil÷isi var, bir halda ki bu,
cÿm formasûdûr, onda “ayut” olacaq. Èndi dÿqiqlÿødirÿrÿm...
Antonina Valeryevna. Lupamû siz gþtörmöødönöz? Bircÿ
dÿqi qÿliyÿ verÿ bilÿrsinizmi?
Ona lupa, ömumiyyÿtlÿ, lazûm deyildi, belÿ ki, VÈR
olduq ca daüûnûq tÿsvirlÿr verirdi. Bu, sadÿcÿ, döøÿrgÿdÿ
deyil diyi kimi, þzönö gþstÿrmÿk ö÷ön lazûm olmuødu. Ner-
jin i÷indÿ gölör, onsuz da, hamar sa÷larûnû bir az da hamar-
layûrdû. Rubin gþzucu ona baxdû vÿ lupanû gþtördö. Ömumi
gÿrginlik artûrdû, he÷ kÿs bilmirdi ki, Rubin döz tapûr, yoxsa
yox. Selivanovski heyrÿtlÿ pû÷ûldayûrdû:
– Bu, tÿÿccöblödör... bu, tÿÿccöblödör...
Baø leytenant Øustermanûn pÿncÿlÿri östÿ otaüa nÿ vaxt
girdiyini duyan olmadû.
Bu adamûn laboratoriyaya girmÿyÿ icazÿsi yox idi, buna
gþrÿ dÿ aralûda durmuødu. Nerjinÿ tez yanûna gÿlmÿk iøa-
rÿsi verÿn Øusterman onunla birgÿ ÷þlÿ ÷ûxmadû, Rubini
÷aüûrmaq ö÷ön imkan axtarmaüa baøladû. Rubin gedib ÷ar-
payûsûnû yenidÿn, lazûmi qaydada yûüûødûrmalû idi. Onun bu
cör tÿlÿblÿ Rubini bezdirdiyi birinci dÿfÿ deyildi.
Bu arada Rubin “qluxim” sþzönö artûq tapmûø vÿ dþr-
döncö sþzö tapmaüa ÷alûøûrdû.
Roytmanûn sifÿti iøûq sa÷ûrdû – tÿkcÿ ona gþrÿ yox ki,
mövÿffÿqiyyÿtÿ sevinirdi: iødÿ qazanûlan uüurlara o, örÿk-
dÿn fÿrÿhlÿnirdi.
Elÿ bu zaman tÿsadöfÿn baøûnû qaldûran Rubin Øus ter-
manûnacыглы,яйриbaxûølarûilÿrastlaødû.Vÿonunotaüaniyÿ
326
gÿldiyini baøa döøÿrÿk rÿqibini “Þzön yûüûødûrarsan!” baxûøû
ilÿ mökafatlandûrdû.
– Sonuncu sþz – “po telefonu”, – bu birlÿømÿ ilÿ o qÿdÿr
tez-tez rastlaøûrûq ki, mÿn ona þyrÿømiøÿm, dÿrhal gþrörÿm.
Bununla bitdi.
– ×ox tÿÿccöblödör! – Selivanovski tÿkrarlayûrdû.
– Baüûø layûn, adûnûz necÿ oldu?
– Lev Qriqori÷.
– Belÿ, Lev Qriqori÷, bÿs sÿs nþvlÿrindÿ sÿslÿrin fÿrdi
xösusiyyÿtlÿrini fÿrqlÿndirÿ bilÿrsinizmi?
– Biz buna fÿrdi sÿs ahÿngi deyirik. Bÿli! Èndi tÿdqi qa tû-
mûzûn predmeti mÿhz bu mÿsÿlÿdir.
– ×ox yaxøû oldu! Mÿncÿ, sizin ö÷ön ma-raq-lû bir tapøû-
rûq olacaq.
Øusterman pÿncÿlÿri östÿ ÷þlÿ ÷ûxdû.
35
Dustaqlarû gþröøÿ aparmaq ö÷ön naryad almûø maøûnûn
möhÿrriki xarab oldu, zÿng edilib mÿsÿlÿ aydûnlaødûrûlana
kimi lÿngimÿ baø verdi. Tÿxminÿn, saat on birdÿ, Akustika
labo ra toriyasûndan ÷aüûrûlmûø Nerjin ømona gÿlib ÷ûxanda,
gþröøÿ gedÿn digÿr altû nÿfÿr artûq orada idi. Bÿzilÿrinin
ømonu baøa ÷atmaq özrÿ idi, baøqalarû isÿ bu prosedurdan
artûq ke÷ miø dilÿr vÿ möxtÿlif vÿziyyÿtlÿrdÿ – kimisi sinÿsi ilÿ
iri masaya sþykÿnÿrÿk, kimisi dÿ ømon xÿttindÿn kÿnarda
gÿzi øÿ rÿk – gþzlÿyirdilÿr. Xÿttin döz östöndÿ, divarûn yanûn-
da, baø dan-ayaüa kimi parûldadûlmûø, øax, parada gedÿcÿk
peøÿ kar hÿrb ÷ini xatûrladan polkovnik-leytenant Klimentyev
dayanmûødû.
Onun sûx qara bûülarûndan vÿ baøûnûn qara sa÷larûndan
bÿrk odekolon iyi gÿlirdi.
ßllÿrini belinÿ qoyub durmuø rÿis ilk baxûødan hÿr øeyÿ
biganÿ gþrönördö, ÿslindÿ isÿ burada durmaüû ilÿ o, nÿza-
rÿt÷ilÿri daha vicdanla axtarmaüa sþvq edirdi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
327
Axtarûø xÿttindÿ Nerjini ÿn ÷ox baøaparan nÿzarÿt÷ilÿr-
dÿn biri sayûlan Krasnoqubenki qarøûladû, ÿllÿrini irÿli uza-
daraq dÿrhal soruødu:
– Ciblÿrindÿ nÿ var?
Nerjin tÿzÿ dustaqlara xas olan nÿzarÿt÷ilÿr vÿ möhafi-
zÿ ÷ilÿr qarøûsûnda tÿlaøa döømÿk vÿ onlarûn xoøuna gÿlmÿ yÿ
÷alûømaq mÿrhÿlÿsini artûq ÷oxdan ke÷miødi. O, þzönÿ ÿziy yÿt
verib nÿzarÿt÷inin sualûna cavab vermÿdi vÿ þzö ö÷ön qeyri-
adi olan øeviot kostyumun ciblÿrini ÷evirmÿyÿ tÿlÿs mÿdi.
Krosnoqubenkiyÿ baxarkÿn gþzlÿrinÿ yuxulu ifadÿ verdi vÿ
ÿlini azca yana a÷dû ki, nÿzarÿt÷inin þzö onun cib lÿ rini eøÿ-
lÿ sin. Beøillik mÿhbÿs hÿyatûndan vÿ ÷oxsaylû belÿ hazûr lûq-
lardan sonra Nerjinÿ daha ÿvvÿllÿr olduüu kimi elÿ gÿl mirdi
ki, bu, kobud zorakûlûqdûr vÿ nÿzarÿt÷inin kirli bar maq larû
onun yaralû örÿyini qurdalayûr, – yox, bÿdÿni ilÿ baø verÿn
he÷ nÿ onun yöksÿliødÿ olan iøûqlû ÿhvalûnû poza bil mÿzdi.
Krasnoqubenki Potapovun bu gön Nerjinÿ baüûøladûüû
portsiqarû a÷dû, bötön papiroslarûn möøtöklÿrini yoxladû,
onla rûn i÷indÿ, elÿcÿ dÿ qutudakû kibrit ÷þplÿrinin altûnda he÷
nÿ gizlÿdilmÿdiyinÿ ÿmin oldu; cib dÿsmalûnûn tikiølÿ rini yox-
ladû – ciblÿrdÿ baøqa he÷ nÿ yox idi. Bundan sonra ÿllÿ rini
alt kþynÿklÿ yaxasûa÷ûq pencÿyin arasûndan salûb Nerji nin
östönö axtardû. Kþynÿyin altûnda, kþynÿklÿ yaxalûüûn ara-
sûn da he÷ nÿyin gizlÿdilmÿdiyinÿ ÿmin oldu. Sonra ÷þm bÿ lib
oturdu vÿ iki ovcu ilÿ Nerjinin ÿvvÿl bir, sonra da o biri ayaüûnû
yuxa rû dan-aøaüû yoxladû. Krasnoqubenki aøaüû otu ran da Ner-
jin ÿsÿbi øÿkildÿ gÿziøÿn oyma÷ûnû daha aydûn gþr dö – onun
niyÿ belÿ hÿyÿcanlandûüûnû baøa döødö: hÿbs xa na ya döøÿn-
dÿn sonra oyma÷û þzöndÿ novellalar yazmaq qabi liy yÿti kÿøf
etmiødi vÿ bu novellalarûnû alman ÿsirliyinÿ, kame ra lar dakû
gþröø lÿrinÿ, tribunallara hÿsr etmÿyÿ baøla mûødû. Bir-iki
belÿ novellasûnû arvadû vasitÿsilÿ azadlûüa da þtö rÿ bil miødi,
amma orada belÿ øeylÿri kimÿ gþstÿrmÿk olardû ki? Yazû larû
gizlÿt mÿk lazûm idi. Onlarû burada qoya bil mÿzdi. Þzö ilÿ
bircÿ par÷a da olsa kaüûz apara bilmÿzdi. Lakin bir qoca kiøi,
328
onlarûn ailÿvi dostu, novellalarû oxuyan dan sonra arvadûyla
ona xÿbÿr gþndÿrmiødi ki, hÿtta ×exov da belÿ bitkin vÿ ifa-
dÿli sÿnÿtkarlûq nömunÿlÿrinÿ ÷ox az rast gÿlinir.
Belÿcÿ, bugönkö gþröø ö÷ön dÿ novella, þzö dÿ, möÿlli-
fin hesab etdiyi kimi, olduqca gþzÿl bir ÿsÿr yazûlmûødû. Lakin
son anda o, Krasnoqubenkidÿn qorxmuø vÿ mikroskopik
xÿtlÿ yazûlmûø kalka topasûnû udmuødu. Èndi isÿ novellanû
yediyi ö÷ön heyifsilÿnirdi – bÿlkÿ dÿ, ke÷irÿ bilÿrdi?
Krasnoqubenki Nerjinÿ ÿmr etdi:
– ×ÿkmÿlÿrinizi ÷ûxardûn.
Nerjin ayaüûnû taburetin östönÿ qoydu, ÷ÿkmÿnin baüûnû
a÷dû vÿ øûllaq atûrmûø kimi bir hÿrÿkÿtlÿ ayaüûndakû ÷ÿkmÿni
hara u÷duüuna baxmadan qûraüa tulladû, sþkölmöø corabûnû
a÷ûüa ÷ûxartdû. Krasnoqubenki ÷ÿkmÿni gþtördö, ÿli ilÿ onun
i÷ini yoxladû, altûnû ÿydi. Nerjin vÿziyyÿtini dÿyiømÿdÿn eyni
qayda ilÿ ikinci ÷ÿkmÿsini dÿ vûzûldatdû vÿ daha bir cûrûq cora-
bûnû gþstÿrdi. Bÿlkÿ dÿ, corablarûn yûrtûqlarû iri olduüu ö÷ön
Kras no qubenki onlarûn da altûnda nÿyinsÿ gizlÿdildiyindÿn
øöbhÿlÿnmÿdi vÿ onlarû soyunmaüû tÿlÿb etmÿdi.
Nerjin özönö ÷evirdi. Krasnoqubenki papiros yandûrdû.
Nerjin ayaqlarûndakû ÷ÿkmÿlÿri vûzûldadarkÿn polkovnik-
leytenantûn özönön ÿzÿlÿlÿri sÿyriyirdi. Bu, nÿzarÿt÷inin a÷ûq
tÿhqir edilmÿsi demÿk idi. ßgÿr nÿzarÿt÷ilÿri mödafiÿ etmÿ sÿ,
dustaqlar hÿbsxana mödiriyyÿtinin baøûna ÷ûxarlar. Kli ment-
yev dustaq vÿziyyÿtindÿn utanmaq ÿvÿzinÿ ondan hÿzz alan
bu hÿyasûza gþröøÿ icazÿ vermÿmÿk ö÷ön bÿhanÿ tap dûüû
halda xeyirxahlûq etdiyinÿ gþrÿ nþvbÿti dÿfÿ peøman oldu.
– Diqqÿt! – o, sÿrt sÿslÿ dillÿndi, yeddi dustaq vÿ yeddi
nÿzarÿt÷i ona tÿrÿf dþndölÿr. – Qaydanû hamû bilir? Qohum-
larûnûza he÷ nÿ þtörmÿk olmaz. Qohumlardan he÷ nÿ qÿbul
etmÿk olmaz. Bötön þtörmÿlÿr – ancaq mÿnim vasitÿmlÿ
olmalûdûr. Sþhbÿtlÿrdÿ aøaüûdakûlara toxunmaq olmaz: iøÿ,
iø øÿraitinÿ, iø rejiminÿ, obyektin harada yerlÿømÿsinÿ. He÷
bir ad ÷ÿkilmÿmÿlidir. Þzönöz haqqûnda deyÿ bilÿrsiniz ki,
hÿr øey yaxøûdûr, he÷ nÿyÿ ehtiyacûnûz yoxdur.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
329
– Bÿs nÿdÿn danûøaq? – kimsÿ bÿrkdÿn soruødu. – Siya-
sÿtdÿn?
Klimentyev ÿziyyÿt ÷ÿkib bu suala cavab vermÿdi, ÷önki
onun yersiz olmasû hamûya aydûn idi.
– Þz gönahûnûzdan, – dustaqlardan kimsÿ mÿslÿhÿt
verdi. – Peøman÷ûlûqdan.
– Èstintaq iøindÿn dÿ danûømaq olmaz, mÿxfidir, – Kli-
men tyev halûnû pozmadan tÿklifi rÿdd etdi. – Ailÿnizlÿ maraq-
la nûn, uøaqlarûnûzla. Daha sonra. Yeni qayda: bugön kö gþröø-
dÿn etibarÿn þpöømÿk vÿ ÿl tutub gþröømÿk qada üan edilir.
Bu vaxta kimi axtarûøa da, necÿ pozacaüûnû bildiyi köt-
beyin tÿlimata da laqeyd qalan Nerjin þpöømÿyin qadaüan
edildiyini eøidÿndÿ gþzlÿrinin qaraldûüûnû hiss etdi. Xûrûltû ilÿ
Klimentyevÿ dedi:
– Èldÿ bir dÿfÿ gþröøörök...
Dustaüûn daha nÿsÿ deyÿcÿyini gþzlÿyÿn Klimentyev
sevincÿk ona tÿrÿf dþndö.
Nerjin Klimentyevin indicÿ necÿ baüûracaüûnû, sanki,
ÿvvÿlcÿdÿn eøitdi:
– Gþröødÿn mÿhrum edirÿm!!
...vÿ sÿsini boüdu.
Son saatda elan edilmiø gþröøö yarûqanuni kimi gþrö-
nördö vÿ onu bu gþröødÿn mÿhrum etmÿk asan mÿsÿlÿ idi...
Hÿqiqÿti olduüu kimi demÿk vÿ ÿdalÿt axtarmaq istÿyÿn
adamlarû hÿmiøÿ hansûsa bir fikir saxlayûr.
Kþhnÿ dustaq kimi o da hikkÿsinin aüasû olmalû idi.
Qiyamla rastlaømayan Klimentyev sþzönö tamamladû:
– Þpöøÿcÿyiniz, ÿl verib gþröøÿcÿyiniz vÿ ya baøqa
qayda pozuntusuna yol verÿcÿyiniz tÿqdirdÿ gþröø dÿrhal
dayan dûrûlacaq.
– Arvadûm axû bunu bilmir! O, mÿni þpÿcÿk! – oyma÷û
qûzüûnlûqla dillÿndi.
– Qohumlarûnûz da xÿbÿrdar edilÿcÿklÿr! – Klimentyev
izah etdi.
– Belÿ qayda he÷ vaxt olmayûb!
330
– Èndi olacaq.
(Aüûlsûzlar! Onlarûn narazûlûüû da aüûlsûzlûqdûr – elÿ bil, bu
qaydanû fikirlÿøÿn tÿzÿ tÿlimat yox, Klimentyevin þzödör!)
– Gþröøÿ nÿ qÿdÿr vaxt verilir?
– ßgÿr anam gÿlÿrsÿ – anamû buraxacaqsûnûz?
– Gþröø otuz dÿqiqÿdir. ×aüûrûø kimin adûna yazûlûbsa,
yalnûz hÿmin o bir nÿfÿr buraxûlûr.
– Bÿs beø yaølû qûzûmû?
– On beø yaøûna kimi uøaqlar bþyöklÿrlÿ bir yerdÿ ke÷irlÿr.
– Bÿs on altû yaøûndakûlar?
– Buraxmayacaüûq. Yenÿ sual var? Maøûna minmÿyÿ
baø la yûrûq. ×ûxûøa!
Tÿÿccöblödör! – gþröøÿ, hÿmiøÿ olduüu kimi, dustaq
maøûnûnda deyil, ki÷iktutumlu avtobusda aparacaqdûlar.
Avtobus qÿrargahûn qapûsû aüzûnda dayanmûødû. Tÿzÿ
gÿl miø, mölki paltarlû, baølarûnda yumøaq ølyapa olan ö÷
nÿfÿr nÿzarÿt÷i ÿllÿrini ciblÿrinÿ qoyaraq (tapan÷alarû ciblÿ-
rindÿ idi) hamûdan ÿvvÿl avtobusa oturdu vÿ ö÷ köncö tutdu.
Onla rûn ikisi istefada olan boks÷ulara, ya da ki qanqsterlÿrÿ
oxøa yûrdû. ßyinlÿrindÿ ÿla palto vardû.
Sÿhÿr qûrovu artûq ÿrimÿyÿ baølamûødû. Hava nÿ øaxtalû,
nÿdÿmölayimиdi.
Yeddi dustaq birqapûlû avtobusa mindi vÿ hÿr kÿs yerini
tutdu.
Forma geymiø dþrd nÿzarÿt÷i dÿ maøûna mindi.
Söröcö qapûnû baüladû vÿ möhÿrriki iøÿ saldû.
Polkovnik-leytenant Klimentyev minik maøûnûna
oturdu.
Dostları ilə paylaş: |