Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 268,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Adət və ənənə normaları.
Bəzi alimlər adət və ənənə normalarını ictimai münasibətləri tənzimləyən normalar arasında saymırlar. Belə ki, onlar bunu daha əvvəldə, hüququn mənbələri mövzusunda öyrənirlər Digərləri isə bunları ictimai münasibətləri tənzimləyən norma sayırlar. Birinci fikir yanlışdır. Çünki hər adət və ənənə norması hüququn mənbəyi deyil, ancaq hüquq mənbəi olmayan adət və ənənə normaları da ictimai münasibətləri tənzimləyir. İkinci fikir də yanlışdır. Çünki onlar da ictimai münasibətləri tənzimləyən normalar arasında bir ş hüquq norması kimi əsası olan adət və ənənə normalarını araşdırır, adət ənənə normalarının hansı şərtlərdə hüquqi əsasının olduğunu mühakirə edir, bu normaların əsaslı olmağı üçün dövlətin dəstəyindən bəhs edilir. 19 Əslində adət və ənənə normalarını 2 qrupda incələmək olar: Bir növ adət və ənənə normaları həm də hüquq norması hesab olunur. Digər növdə isə hüquq cəhətdən əsassızdır, ancaq yenə də ictimai münasibətləri tənzimləyir. Birinci növ adət və ənənə normalarına «hüquqi» adət və ənənə normaları, ikincm növ normalara isə adi və ya ümumi adət ənənə normaları deyilir. Hüquqi normalar daimilik, ümumi inanc və dövlət dəstəyi kimi əlamətlərə sahibdir. Adi normaların isə yalnız daimilik və ümumi inanc əlamətləri var. Hər cəmiyyətdə yaxşı və ya pis bir neçə adi adət və ənənə norması var. Ancaq bunlardan bəziləri dövlət tərəfindən mühafizə olunur və hüquq mənbəyi olaraq fəaliyyət göstərirlər. Bəziləri isə dövlət tərəfindən mühafihə olunmur, əksinə dövlət tərəfindən qadağan olunmuşdur. Ancaq yenə də bəzilərdə adi adət ənənə norması kimi əhəmiyyətini itirmir. Bunlar daimidir və həmin ərazidə yaşaynalar hesab edirlər ki, bu normalara riayət olunmalıdır. Məsələn: qan davamı hüquqi adət ənənə norması deyil. Çünki dövlət tərəfindən dəstəklənmir. Buna baxmayaraq, adət və ənənə norması sayılır, lakin adi adət ənənə normasıdır. Adi adət və ənənə normaları, dəmiyyətdə uzun müddət təkrarlanan və cəmiyyətin özü üçün məcburi saydığı ortaq davranış formalarıdır. Yuxarıdakı anlayışdan bu normaların iki əlaməti ortaya çıxır: Maddi və mənəvi ünsürü. 1. Maddi ünsur (damilik) – cəmiyyətdə mövcud olan davranışın adət və ənənə norması ola bilməsi üçün, bu davranış hər şeydən əvvəl daim təkrarlanan olmalıdır. Müvəqqəti davranışlar adət və ənənə norması sayılmırlar. 2. Mənəvi ünsür (ümumi inanc)- daim təkrarlanan davranış fo rmasının adət və ənənə norması ola bilməsi üçün cəmiyyətdə həmin davranış formasına əməl etməyin məcburiliyi haqda bir inam olmalıdır. Bu iki ünsürü özündə ehtiva edən normalar adi adət ənənə normalarıdır. Bu normalar da cəmiyyət həyatını tənzimləyirlər. Adət və ənənə normalarının əsası müəyyən zamanda edilən hərəkətin başqa zamanda eyni şəkildə edilməsi inancıdır. Adət və ənənə normaları tədricən formalaşır. Bir şəxs hər zaman müəyyən bir formada davrana bilər. Bu cəmiyyətlər üçün də belədir. Cəmiyyətin hamısı, yaxud müəyyən bir hissəsi hər hansı mövzuda eyni cür davrana bilər. Bu halda adət və ənənə meydana gəlir. Adət və ənənə normaları ümumi və xüsusi ola bilir. Ümumi adət və ənənə normaları peşəsindən asılı asılı olmayaraq hər kəsə aid olan normalardır. Xüsusi adət ənənə normaları isə müəyyən peşə ilə bağlı olan normalardır. Məsələn zərgərlər arasında olan bəzi adətləri göstərmək olar. 20 Bundan başqa adət və ənənə normaları ümumi məhəlli xarakterli olur. Əgər bir norma bütün ölkədə qüvvədədirsə ümumi, yox əgər yalnız bir bölgədə qüvvədədirsə məhəlli xarakter daşıyır. Yüklə 268,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|