Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 268,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sual 1
. Sosial normaların anlayışı, əlamətləri və sosial normaların təsnifatı. Sosial normalar- birgə insan həyatının obyektiv zəruri qaydalarıdır, lazımi və mümkün sərhəd göstəriciləridir. Sosial normalar içtimai inkişafın qanunauyğunluqlarını müxtəlif səviyyələrdə əks etdirirlər, lakin özləri belə deyildirlər. Tarixin inkişafında əsaslandığı obyektiv qanunlar norma deyil. Normaları, insan sosial təcrübə nəticəsində yaradır. Sosial normaların yaranması, formalaşması prosesi subyektiv amildir. Hüquq, digər normativ sistemlərin əsasında və onlardan sonra yaranıb. O, iqtisadi və digər münasibətləri daha ciddi və daha məqsədəuyğun şəkildə tənzim edir. Sosial normaların və şüurlu normativ tənzim etmənin yaranması insanların sürü halından çıxıb, cəmiyyət yaratmaları, münasibətlərin sosiallaşması prosesi, insanın xüsusi təbii-bioloci və sosial varlıq kimi davranışa keçidi ilə əlaqədardır. Sosial normaların eləcə də hüquq normalarının genizisi belədir. Tarixən hüquq xüsusi mülkiyyətin, siyasi hakimiyyətin yaranması ilə meydana çıxaraq, əxlaqdakı «boşluğu» kompensasiya edir. Sonrakı dövrdə hüquq və əxlaq normaları bir-birilə sosial tənzimləmə vasitələri ilə qarşılıqlı əlaqədə olub. Hüquq ədəbiyyatında «norma» və «qayda» eyni mənalı anlayış kimi işlədilir. Daha dərin təhlillər göstərir ki, «qayda», «norma» termininə nisbətən Daha dar anlayışdır. Deməli, onlar həmişə təmamilə üst-üstə düşmürlər. Hüquq normaları quruluşuna və element tərkibinə görə daha mürəkkəbdir. Burada qayda, ancaq dispozisiyada ifadə olunmuşdur. Sosial norma arzu edilən davranışın sadəcə mücərrəd qaydası deyil. O, həmçinin həyatda təşəkkül tapmış real hərəkətlərdir. Bu halda hərəkətlər qaydaya çevrilir. Başqa sözlə, sosial norma təkcə «lazım olanı» deyil, həm də «reallığı» ifadə edir. Norma müəyyən nəticənin əldə edilməsinə yönəlmiş ictimai faydalı davranışın ölçüsüdür. Aydındır ki, «normaya müvafiq davranışa, patologiyaya nisbətən daha çox təsədüf edilir. Sosial normalar daha kütləvi münasibətləri tənzim edir. Təsədüfi əlaqə və hərəkətlər normada əks oluna bilməz. İnsanların davranışı, fəaliyyəti, daxil olduqları münasibətlər müxtəlif normaların tənzimləmə obyektidir. Məsələn, başçılıq cəmiyyəti üzvünün hüquqları və vəzifələri sözügedən qurumun nizamnaməsində rəsmiləşdirilmişdir. Onlar korporativ münasibətlərə aiddir. Tədris qrupundakı tələbələr arasında münasibətlər əxlaqi c əhətdən dəyərləndirilməlidir. Yaxud dini ayinlərin icrası dini normalara uyğun aparılır. Toy mərasiminin iştirakçıları xalq adətlərindən kənara çıxmamalıdırlar. Avtomobili idarə edən adamın hərəkətləri isə yol hərəkəti qaydalarının «himayəsi altındadır». 5 Davranış və fəaliyyətin tənzimlənməsində vasitəçitək həyata keçirən normaların bütün məcmusu ictimai münasibətlərin normativ tənzimlənməsi sistemini təşkil edir. Hüquq nadir, çoxmənalı, nüfuzlu tənzimləyicidir, lakin o, normativ tənzimləmə sisteminin komponentlərindən yalnız biridir. Digər sosial tənzimləyicilər (normalar) arasında hüququn yeri və rolunun müəyyənləşməsi onun təbiətini anlamaq, tənzimləyici fəaliyyətinin sərhədlərini müəyyənləşdirmək üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. İctimai münasibətlərə tənzimləyici təsirin dərəcəsi və xarakteri normativ tənzimləmə sistemində hüquqla yanaşı digər norma qruplarını ayırmağa imkan verir. Yüklə 268,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|