3-topshiriq. Sxemani to‘ldiring: Borliq shakllarini izohlang. Borliq shakllari
Tabiat borlig‘i Ijtimoiy borliq Ijtimoiy borliq jamiyatga xos bo'lgan ijtimoiy aloqadorliklarham ishtirok etadi. Bunday dunyoning tuzilishi nihoyatda murakkabbo'lib, borliq bu darajada o'zining o'ta uyushganligini, nisbiymustaqilligini va yuqori darajada faolligini namoyish qiladi. Budunyoning strukturaviy elementi bo'lgan bar bir inson jamiyatga xosbo'lgan barcha aloqadorliklarni o'zida aks ettiradi va ijtimoiymunosabatlarda, aloqadorliklarda ongli ravishda, maqsadga binoan,muayyan mo'ljallarni oldindan belgilagan holda harakat qiladi.
Tabiat borlig'i odatdatabiatdagi narsalar (jismlar), jarayonlar, holatlar borlig'i sifatidatushuniladi. U ikkiga bo'linadi: azaliy tabiat borlig'i (yoki tabiiy tabiatborlig'i, u insondan ilgari va uning ishtirokisiz ham mavjud bo'lgan) vaodam mehnati bilan ishlab chiqarilgan narsalar borlig'i («ikkinchi tabiat»borlig'i, ya'ni madaniyat). ikkinchi tabiat borlig'i esa, o'z navbatida,quyidagi ko'rinishlarda uchraydi:
Inson borlig‘i Ma’naviy borliq Tabiat borlig‘i
ma'naviy borliq (individuallashgan va ob'ektivlashgan ma'naviyborliq);
inson borlig’i (insonning narsalar olamidagi borliqi va odamning o`ziga xos bo`lgan insoniy borliqi);
Bilish bosqichlari Xissiy bilish (jonli mushohada) Xissiy bilish – narsa-voqea, hodisalarning inson ongida bevosita aks etish jarayoni Xissiy bilish shakllari: sezgi idrok tasavvur Aqliy (mantiqiy) bilish – narsa, hodisalar mohiyati, aloqa munosabatlarini bilish Aqliy (mantiqiy) bilish shakllari: tushuncha hukm (mushohada) xulosa Intuitiv bilish – g`ayrishuuriy bilish, to`satdan bilish.
Kategoriya o`zi nima? Bu so`z qadimgi yunon tilidan olingan bo`lib: «izohlash», «tushuntirish», «ko`rsatish», degan ma’nolarni anglatadi. Uning mazmunidagi bunday xilma-xillik qadimgi davrlardanok ilmiy tadqiqot yo`nalishiga aylangan.
U o`zining «Kategoriyalar» degan asarida ularni ob’ektiv vokelikning umumlashgan in’kosi sifatida qarab, turkumlashtirishga harakat qilgan. Хususan, uningcha quyidagi kategoriyalar mavjud: «mohiyat» (substansiya), «miqdor», «sifat», «munosabat», «o`rin», «vaqt», «holat», «mavke», «harakat», «azob-ukubat».
Aqliy (matiqiy) bilish – narsa hodisalar mohiyati aloqa munosabatlarini bilish. Aqliy (matiqiy) bilish shakllari: tushunch, hukm, mushohoda, xulosa.
Falsafiy qonunlarning belgilari,Olamning mavjudligi, o'zgarishlari, ulardagi narsa, hodisalarning mohiyatidan kelib chiqadi. Zaruriy bog’lanishlarni ifodalaydi.Narsa va hodisalarning umumiy bog’lanishlarini ifodalaydi.
Xissiy bilish shaklari : Sezgi Idrok tasavvur
Falsafa kategoriyalari mazmunidagi ichki birlik, bog`lanish, aloqadorlik va munosabatlarning yaxlitligi bilish jarayonining o`zluksizligini ta’minlaydigan umumiy qonuniyat tarzida vujudga kelgan.
Intuitiv bilish- g’ayrishuuriy bilish to’satdan bilish.
Odamzod qonunlar orqali olamning sir- asrorlarini bilish imqoniyatiga ega boladi. Falsafiy qonunlar dunyodagi ozgarishlar, paydo bolish va yoqolishlar, rivojlanish va taraqqiyot mexanizmlarini anglab olish imqonini beradi. qonun – muayyan shart-sharoitda voqealar rivojining xususiyati va yonalishini belgilaydigan, malum bir qatiy natijani taqoza etadigan obeqtiv dunyodagi narsa va xodisalarning muxim zaruriy, umumiy nisbiy, barqaror munosabatlar ifodasidir.
Bilish tarkibi Bilish subyekti (bilish harakatining sohibi, shaxs) Bilish obyekti (subyektning bilish faoliyati yo`naltirilgan narsa, hodisa, jarayon) Bilim (bilish natijasi)
Tabiat qonunlari yer yuzida inson bolmagan davrda xam mavjud bolgan. Jamiyat qonunlari esa inson faoliyati natijasida paydo bolgan shart – sharoitlar bilan bogliq ravishda yuzaga kelgan. Jamiat qonunlari kishilarning ijtimoiy munosabatlaridagi eng umumiy, muxim boglanishni korsatadi. Yana bir farqi shuki, jamiyat qonunlariga nisbatan tabiat qonunlari asti-sekinlik bilan ozgarib boradi.
