Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

Küçədənxaric piyada keçidlərində
ümumi halda hərəkət kütləvi axın 
şəkilli, əlaqələnməmiş, sıx və uzunmüddətlidir. 
Nizamlanmayan yerüstü piyada 
keçidlərində
hərəkət kütləvi xarakter daşımır və əks halda svetoforların tətbiqinə 
ehtiyac duyulardı. Proses qısamüddətli olub, yüksək gərginlik şəraitində baş verir. 
Nizamlanan yerüstü piyada keçidlərində
hərəkət kütləvi, axın şəkilli, 
əlaqələnməmiş, sıx, qısamüddətli olub, normal şəraitlərdə baş verir. Axırıncı 
onunla izah olunur ki, piyadaların yolun hərəkət hissəsini keçməsi prosesi adi hal 
olub, tez-tez təkrarlanandır. Svetoforların piyadaları qoruması şərti xarakter 
daşıdığından, onların yolu keçməsi yüksək gərginlik şəraitində baş verir. 
Şəhər ərazisində insanların hərəkəti adətən məqsədli olub, sutkalıq hərəkət 
tsikli ilə xarakterizə olunur. Hərəkətlərin məqsədə görə paylanması şəhərin 
ərazisində əhalinin sosial strukturundan və s. asılıdır. 
Məqsədindən asılı olaraq piyadaların hərəkətləri əmək və mədəni məişət 
hərəkətlərinə bölünür. 
PİYADA HƏRƏKƏTİNİN ƏSAS GÖSTƏRİCİLƏRİ 
Piyadaların 
hərəkət prosesini xarakterizə etmək üçün müxtəlif 
göstəricilərdən istifadə olunur. Piyada axınlarını əks etdirən müxtəlif modelləri 

---

yaratdıqda məhz bu göstəricilərdən istifadə olunur. Bunlar aşağıdakılardır: 
1. Piyada axınının sıxlığı. 
Piyada axınının sıxlığı
п
г
dedikdə yolun 
müəyyən sahəsinə 
Ф
düşən piyadaların sayı 
п
Н başa düşülür. Yəni: 
Ф
Н
г
п
п
=
, 
piyada/m
2
,
(24.1) 
Sıxlıq hərəkətin rahatlıq dərəcəsini xarakterizə edir. Yəni sıxlıq artdıqca 
piyada özünəməxsus hərəkət tempi ilə trayektoriya seçmək imkanına malik olmur 
və digər piyadalar tərəfindən olan fiziki təsirlər güclənir. Beləliklə, sıxlıq nəinki 
texniki əhəmiyyətə malikdir, o, həmçinin ətraf mühitlə əlaqədar insanda yaranan 
psixofizioloжi vəziyyətləri müəyyən edib, komfort dərəcəsinin göstəricisidir. Bu 
məqsədlə çox vaxt sıxlığın tərs qiymətindən istifadə olunur. Yəni: 
п
п
Н
Ф
г
1
=
, 
m
2
 / piyada
,
(24.2) 
(24.1) və (24.2) ifadələrinin hər ikisinin ümumi çatışmazlıqları ondan 
ibarətdir ki, onlar reallığı mücərrədləşdirərək ancaq ümumi olan “adamların sayı” 
göstəricisini nəzərə alırlar. Bununla yanaşı eyni bir sahədə olan eyni saylı piyadalar 
axını komfort dərəcəsi göstəricisinə görə fərqlənə bilərlər. Bu, onunla əlaqədardır 
ki, bir adamın tutduğu sahə çox geniş hədlərdə dəyişir. Ona görə təcrübədə 
aşağıdakı düsturdan daha geniş surətdə istifadə olunur: 
Ф
ф
г
п
i

=
,
(24.3) 
burada 
ф
i 
- bir adamın üfiqi proeksiyasının sahəsidir, 
m
2
. 

---

Piyada hərəkətinin sıxlığının artması ilk növbədə piyadaların hərəkət sürətinə 
təsir edir. 
2. Piyada hərəkətinin sürəti. Piyadaların hərəkət sürətləri çox geniş hədlərdə 
dəyişir. Adamın qaçışda maksimum sürəti 10 
m/san
, yerişdə isə 3,7 
m/san
ola bilər. 
Adi hallarda isə hərəkət sürəti 1 
m/san
-dan az olur. 
Müxtəlif yaş qrupları üçün orta sürətin qiymətləri aşağıdakı kimi ola bilər: 
- kiçik yaşlı uşaqla qadının sürəti – 0,64 
m/san
; 
- 6–10 yaşlı uşaqların sürəti – 1,1 
m/san
; 
- 50 yaşdan yuxarı qadınların sürəti –1,3 
m/san
; 
- 55 yaşdan yuxarı kişilərin sürəti –1,5 
m/san
; 
- 40–55 yaşlı kişilərin sürəti –1,6 
m/san
; 
- 40 yaşa qədər kişilərin sürəti –1,7 
m/san
; 
- gənclərin sürəti – 1,8 
m/san.
Piyadaların hərəkət sürəti yolun uzunluq mailliyindən asılı olub, aşağıdakı 
kimi dəyişir. 
Maillik
,%
0-40 60 90 100 120 140 160 180 
Sürət, 
m/san
1,45 1,4 1,3 1,15 1,03 0.91 0,86 0,80 
Digər bütün bərabər şəraitlərdə kişilərin hərəkət sürəti qadınların hərəkət 
sürətindən 6,5% çox olur. 
Hərəkət sürəti çox amillərdən asılı olur və onların hamısını qeyd etmək və 
nəzərə almaq çox çətindir. Ona görə də hərəkət sürətini qiymətləndirdikdə, adətən, 
statistik üsullara əsaslanan orta qiymətlərdən istifadə olunur. 
Çoxlu sayda aparılmış tədqiqatlar göstərmişdir ki, ixtiyari şəraitlərdə sürətin 
paylanması normal qanuna yaxınlaşır. Paylanma parametrlərindəki fərqlər müxtəlif 
amillərin təsiri ilə izah olunur. 
Piyada axınlarının müxtəlif şəraitləri arasındakı asılılıqlar həm funksional, 
həm də korrelyasiya asılılıqları ola bilər.