Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

kirlisən.
– Bəli, – dedi Barış bəy, – fikirlərim qarışıb, bəzi şeyləri düşünür-
düm. 
– O bəzi şeylərdən danışmaq istəyirsən? 
– Özləmi yatızdırdıqdan sonra danışsaq, yəqin daha yaxşı olar. 
– Oldu, mən qab-qacaqları yuyaram, sən də istəyirsən, Özləmlə 
bir az oyna, – Zeynəb xanım dedi.
Barış bəy Özləmi qucağına alıb qonaq otağına keçdi.
***
Barış bəy Özləmi otağına aparıb yatızdırdıqdan sonra uzun müd-
dət ona baxdı. Qızını nə qədər çox sevdiyini, onun gələcəyini fikir-
ləşdi. Sonra qonaq otağına qayıtdı. 
–Həkimin yanından çıxandan bəri fikirlisən, dinib-danışmırsan. 
Həkimin pulundan narahatsansa, qətiyyən onun fikrini eləmə. 
–Onu da fikirləşirəm, əlbəttə. Xərclərimizi bəlkə bir az azaltmalı 
BARIŞ BƏY ÇAŞQINLIQ İÇİNDƏ

PANİKA POZUNTUSU
40
olacağıq.
– Onun heç dərdini çəkmə, vacib olan sənin sağlamlığındır. Üstə-
lik bir neçə aya bəzi kredit borclarımızı da ödəyib bitirəcəyik, – dedi 
Zeynəb xanım. Səsində qayğı, nəzakət və özünə inam hiss olunurdu. 
– Sağ ol, canım.
– Bundan başqa səni nəsə narahat edir? 
– Həkim məlumat verəndə panika pozuntusunun nə qədər çox 
səbəbinin olmasından bəhs etdi, bunları eşidəndə təəccübləndim. 
– Mən də təəccüb etdim, amma bəziləri mənə məntiqli gəldi, fi-
kirləşdim ki, onlar səndə də ola bilər. 
Barış bəy bir az fikirli: 
– Yol boyunca o səbəbləri və özümü fikirləşdim, hələ də fikrim 
oradadır, – dedi. – Bəziləri mənə də məntiqli gəldi, keçmiş günlərə 
qayıtdım.
– Nə məsələn? 
– Mən bunları deyəsən sənə danışmamışam. Mən balaca olanda 
anam xəstəxanada yatdı, on gün, ya da on beş gün. Yadımdadır, o 
vaxtlar “anam evə gəlsin”, deyə çox ağlamışdım. Neçə yaşındaydım, 
bilmirəm, ancaq məktəbə hələ getmirdim, – dedi Barış bəy.
– Barış əzizim, bu barədə heç nə danışmamısan. 
– Həkim ayrılıq vahiməsi deyə bir termindən, uşaqlıq çağında 
narahatlıq yaradan hadisələrdən bəhs etdi. Mənim də yadıma bu ha-
disə düşdü. 
– Haqlısan. Sən hadisələrdən tez təsirlənib bunlara görə narahat 
olan bir adamsan. 
– Doğrudur. Bu vəziyyət də sanki vahiməyə meyilli olduğumu 
göstərir.
– Bəli, bəli, həkim vahiməyə qarşı həssaslıq deyə bir anlayışdan 
da bəhs etmişdi. Düşünürəm ki, sənin vəziyyətin buna uyğun gəlir.
– Mən də belə fikirləşirəm. Bir də səbəblər arasında şəxsi xarak-
terdən də danışdı.
– Bəli, amma çox geniş danışmadı. 
– Düzdür, təfərrüatlara varmadı. Bu ayrılıq vahiməsi, vahiməyə 
qarşı həssaslıq, şəxsi xarakter kimi faktorların hamısını bir yerdə gö-
tür-qoy edib fikirləşəndə sanki bunlar mənə bir az uyğun gəlir. 
– Barış əzizim, sən bir az xırdaçı, bir az şübhə edən, hər şeyin 

41
mükəmməl olmasını istəyən bir adamsan. Həmişə ən yaxşısını, ən 
doğrusunu istəyirsən. Bir az götür-goy edəndə məncə də bu fikirlər-
də həqiqət payı var.
– Elə mən də bütün bunları fikirləşirəm. Bir də genetik faktorlar 
məsələsi narahat edir, –dedi Barış bəy. 
– Nəyə görə narahat edir?
– Bizim ailəmizdə heç kimə panika pozuntusu diaqnozu qoyul-
mayıb. Hətta psixiatrik problemi olan da yoxdur.
– Düzdür, ancaq niyə bu məsələnin səni narahat etdiyini anlama-
dım, –dedi Zeynəb xanım. 
– Belə olduğu halda, genetik faktorların rolunu başa düşə bilmə-
dim. Sən biologiya müəllimisən, bəlkə daha yaxşı başa düşmüsən.
– Barış əzizim, bəlkə diqqətlə qulaq asmamısan. Həkim bunu izah 
etdi. Genetik faktorlar dedikdə, mütləq genetik bir ötürmənin olaca-
ğını nəzərdə tutmurdu. Mən belə başa düşdüm ki, panika pozuntusu 
keçirən bir adamın uşaqlarında da bu problemın olacağı mütləq de-
yil. Hətta sən də Özləmlə bağlı sual vermişdin, xatırladınmı? 
– Bəli, indi xatırladım. Yenə də fikirləşmədən dura bilmirəm, ge-
netik faktor deyəndə birinci Özləmimiz gəldi ağlıma. Bir an tam başa 
düşə bilmədim, bəlkə də bir az qorxdum, –dedi Barış bəy. 
– Əgər istəyirsənsə, həkimin izahlarından başa düşdüklərimi qı-
saca sənə danışa bilərəm, – Zeynəb xanım sakit bir səslə dedi. 
– Yaxşı olar. Fikirlərim çox qarışıqdır.
– Panika pozuntusundakı genetik təsir, ata-anadan uşağa dərinin 
rəngi, gözün rəngi, saçın rəngi, boy kimi xüsusiyyətlərin ötürülmə-
sindən bir az fərqlidir. Mən belə başa düşdüm ki, panika pozuntu-
suyla bağlı bəzi əsas xüsusiyyətlər keçir, lakin bu xüsusiyyətlər tək 
başına bir pozuntunun yaranması üçün kifayət etmir.
– Mənim də başa düşmədiyim elə budur, həm deyilir ki, genetik 
faktorlar keçir, həm də panika pozuntusu ortaya çıxmır, – deyə Barış 
bəy Zeynəbin sözünü kəsdi. 
– Həkim çoxlu amildən bəhs etmişdi. Mən belə başa düşdüm ki, 
bu amillər təkbaşına panika pozuntusuna səbəb olmaz. Birdən çox 
amil olduğunda panika pozuntusu yaranır, – deyə Zeynəb xanım 
sözlərinə davam etdi. 
 – O zaman genetik faktorlar da təkbaşına kifayət deyil. Elə isə 
BARIŞ BƏY ÇAŞQINLIQ İÇİNDƏ

PANİKA POZUNTUSU
42
Özləm üçün xüsusi bir təhlükə yoxdur. Düz başa düşdüm?
– Bəli, həkim də bunu demişdi. Genetik faktorlar başqa faktorlar-
la birləşəndə təhlükə yaranır.
Barış bəy bir az fikirli, ancaq bir az rahatlanmış səslə:
–Bəlkə məndə ayrılıq vahiməsi, vahiməyə qarşı həssaslıq, şəxsi 
xarakterim, acı hadisələr hamısı birləşib və xəstələnməyimə səbəb 
olub, – dedi. 
– Məncə də, – dedi Zeynəb xanım, – bu dediklərin düzdür. Bir 
tərəfdən dolanışıq çətinliyi, bir tərəfdən nəqliyyat problemləri, bir 
tərəfdən işinə çox önəm verməyin və çox vaxt ayırmağın, şəxsi key-
fiyyətlərin... Bunların hamısı birlikdə səni psixi olaraq yormuş ola 
bilər.
– Təşəkkür edirəm Zeynəb, əzizim. İndi suallarımın cavabları 
mənim üçün daha aydın oldu.
– Barış, artıq yataqmı? Yatıb dincəlsən, yaxşı olar.
Barış bəy gülümsəyib:
–Oldu, canım, – dedi. – Yaxşı olar. 
Bu axşam ilk dəfə idi ki, gülümsəyirdi.

43
4
Panika pozuntusunun müalicəsi və xəstənin qohumu 
olmaq
Barış bəy ikinci gəlişində sanki özünü daha rahat hiss edirdi. Xanı-
mıyla birlikdə gəlmişdilər. Gözləmə salonu bir az daha doğma gəldi. 
Müalicəsinin gələcəyi ilə bağlı daha ümidli idi. Özü sağalmaq istəyir-
di, həyat yoldaşı ona dəstək olurdu, həkim kifayət qədər diqqət göstə-
rirdi. Bilirdi, nəticə müsbət olacaq.
Keçən həftə olduğu kimi həkim yenə onları xoş təbəssümlə qarşı-
ladı. 
– Xoş gəlmisiniz, – dedi, – bu bir həftə necə keçdi, Barış bəy? 
– Elə də pis olmadı, – Barış bəy sakit bir səslə cavab verdi. – Bir 
dəfə panika tutması oldu. Sanki əvvəlkilərdən bir az daha yüngül idi 
və sanki daha qısa sürdü. Pis hesab olunan şey odur ki, fiziki əhval-ru-
hiyyəmə daha çox fikir verirəm və davamlı olaraq bir panika tutması-
nın olacağı barədə fikriləşirəm.
– Gələcək görüşlərimizdə bunları və həll yollarını müzakirə edə-
cəyik. Davranışınızda diqqətinizi çəkən hər hansı bir dəyişiklik baş 
veribmi?
– İlk panika tutmasının olduğu ağacın yanından bu həftə keçə bil-
mədim, onun qarşısındakı səki ilə getdim. 
– Niyə başqa səkiyə keçdiniz? 
– O ağacın yanından keçsəm, sanki yenidən bir panika tutması ola-
caqmış kimi bir hissə və fikrə qapıldım. Bundan qorxdum.
Həkim başını yellədi: 
– Haqlısınız. Panika tutması keçirənlərdə nəyi isə xatırladan ob-
yektlər yeni bir panika tutmasını yarada bilər. Həmin obyektlərdən 
uzaq gəzmə hərəkətləri adətən tez-tez rast gəlinən haldır. Lakin bu 
məsələnin həlli deyil. Heç kim sizi o səki ilə getməyə məcbur edə bil-
məz. Başqa bir panika tutmasından qaçmaq cəhdi nəticəsində daha 
əvvəl panika tutmasının olduğu yerlərdən və ya vəziyyətlərdən uzaq 
olmağı öyrənirsiniz. Bu, daimi xarakter ala bilər və sizi evdən çölə çıxa 
bilməyəcək bacarıqsız bir adama çevirə bilər. Bu vəziyyət aqorafobiya 
adlanır. 
– Aqorafobiya nədir? 
PANİKA POZUNTUSUNUN MÜALİCƏSİ VƏ XƏSTƏNİN QOHUMU OLMAQ

PANİKA POZUNTUSU
44
– Aqorafobiya sözünün mənası açıq məkan qorxusu deməkdir. 
Daha düzgün tərifini belə verə bilərik: İnsanın özünü qorxu və təh-
lükə içində hiss etdiyi, asanlıqla qaçıb xilas ola bilməyəcəyini düşün-
düyü yerlərdə və hallarda keçirdiyi hissdir. Buna görə də insan elə yer-
lərdən və elə vəziyyətlərdən uzaq olmağa çalışır. Məsələn, izdihamlı 
bir hipermarketdə, təyyarədə, tək qalanda, açıq məkanda, növbədə 
gözləyəndə, qatara minəndə və bu kimi hallarda. Bir panika tutması 
daim bu hallardan dərhal qaçma davranışını formalaşdırır. Vaxt keç-
dikcə insanın ünsiyyət sahəsi daralır və sərəncamında ancaq evi qala 
bilər, o evə bağlı vəziyyətə düşər. Belə bir vəziyyət həyatı son dərə-
cə daraldır. Bu məsələdə vacib olan məqam odur ki, insan bu hallarla 
qarşılaşmadan onların öhdəsindən necə gələ biləcəyini öyrənə bilmir.
– Məndə də aqorafobiya varmı? – deyə Barış bəy soruşdu. 
– Bunu siz də deyə bilərsiniz, xeyr, sizdə aqorafobiya yoxdur. Lakin 
müalicə olmasanız, gələcəkdə yarana bilər. İndi qaldığımız yerdən da-
vam edək. Keçən həftə axırda müalicələrdən danışmağa başlamışdıq. 
Müalicəylə əlaqədar olaraq nə soruşmaq istəyirsiniz?
 Barış bəy cavabında: 
– Həkim, keçən həftə müalicənin orta hesabla neçə müddət davam 
edəcəyi, görüşlərin intervalı haqqında məlumat vermişdiniz. Qeyd et-
mişdiniz ki, medikamentoz müalicəsi ilə yanaşı, psixoterapiyanın da 
tətbiqi ən yaxşı nəticəni verən metoddur. Ümumiyyətlə müalicənin 
hansı faydaları olacaq, ümid nəyədir?
Həkim beynindəki fikirləri sanki sahmana salaraq bir anlıq düşün-
dü: 
– Bunlar iki əsas metoddur. Bu metodlarla yanaşı vahimə səviy-
yəsini azaltmağa kömək edəcək əlavə müalicələr barədə də məlumat 
verəcəyəm. 
Əvvəlcə dərmanlardan başlayaq. Dərmanlardan gözlədiyimiz fay-
da panika tutmasının qarşısını almaqdır. Həqiqətən də panika tutma-
sının qarşısının alınmasında dərmanların xeyri olur. Xüsusilə başlan-
ğıcda panika tutmasını dəf etmək üçün dərmandan mütləq istifadə 
etmək lazımdır. Lakin dərmanlar tək başına daimi yaxşılaşmanı təmin 
etməyəcək. Uzun müddətli müalicələrdə dərmanlarla əlaqədar üç 
məsələ əhəmiyyət daşıyır: 
Birincisi, daimi yaxşılaşma üçün dərmanların təsiri mübahisəlidir. 

45
İkincisi, dərmanlar panika tutmasının altında yatan səbəblərə təsir 
edə bilmir. 
Üçüncüsü, dərmanlar panika tutması ilə mübarizədə sizin məsu-
liyyətinizi və cəsarətinizi artırmır.
–Buna görə də təkbaşına dərmandan istifadə müalicə üçün kifayət 
etmir, – Barış bəy dedi. 
– Bəli, bir tərəfdən dərmandan istifadə mütləq vacibdir və faydalı-
dır, bununla yanaşı uzun müddətli istifadədə təsirinin az olduğu fik-
rinə qapıla bilərsiniz və bu da özünüzə olan inama mənfi təsir edər.
O vaxta qədər susan Zeynəb xanım: 
–Keçən həftə vaxt çatmadığı üçün danışa bilmədik. Hansı dər-
manlardan istifadə edilir? Bunların kənar təsirləri nələrdir? Məsələn, 
bu dərmanlar asılılıq yaradırmı? Təsiri necə olur? – deyə soruşdu.
– Panik pozuntusunda əsasən istifadə edilən dərman qrupu anti-
depressantlardır. Ən çox istifadə edilən alt qruplar serotonin vasitəsilə 
təsir edənlər (serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inhibitoru – 
SSRİ) və MAO (monoaminoksidaza) inhibitorlarıdır. SSRİ qrupun-
dakı dərmanlar ən çox istifadə olunan dərman preparatlarıdır. Bu dər-
manlar vahimə, əhval-ruhiyyə və aqressiv davranışları aradan qaldırır. 
Əgər düşünsək ki, panika tutması simptomları da əsasən vahimə simp-
tomlarıdır, o zaman bunun necə təsir etdiyi aydın ola bilər. Türkiyə-
də klassik MAO inhibitorları olmadığı üçün onlardan bəhs etməyə-
cəyəm. Bunlardan başqa vahiməni aradan qaldırmaq üçün müxtəlif 
dərman vasitələrindən və vahimələrin bədəndəki fiziki əlamətlərinə 
əsasən dərman preparatlarından istifadə edilə bilər. Hər dərmanın az–
çox kənar təsiri vardır. Bu kənar təsirlərin müşahidə olunma ehtimalı 
və dərəcəsi adamdan-adama dəyişə bilər. Əvvəlcə qeyd etməliyik ki, 
antidepressantlar asılılıq yaratmır, lakin kənar təsirlərin səbəb olduğu 
narahatedici əlamətlər zamanla azalır və xəstəni narahat etmir. Anti-
depressantların ən çox müşahidə olunan kənar təsirləri arasında bi-
rinci həftədə vahimələrin artması, baş ağrısı, iştah və yuxu pozuntusu, 
cinsi funksiyaların pozulmasını qeyd etmək lazımdır. Keçən həftə sizə 
yazdığım dərmanın insanın gündəlik işlərinin icrasına elə də ciddi tə-
siri olmamalıdır.
 Həkim bir az nəfəsini dərib, deyəcəyi sözlərin daha təsirli olmasını 
istəyirmiş kimi bir az gözlədi: 
PANİKA POZUNTUSUNUN MÜALİCƏSİ VƏ XƏSTƏNİN QOHUMU OLMAQ

PANİKA POZUNTUSU
46
– Antidepressantların effektli olması üçün qanda təsirli maddənin 
miqdarı müəyyən bir səviyyədə olmalıdır. Bunu təmin etmək üçün 
də davamlı və müntəzəm bir şəkildə istifadə olunmalıdır. Panika po-
zuntusunda antidepressant vasitə ən yüksək dozada və həftədə ən azı 
altı dəfə istifadə olunduqdan sonra onun effektinin olub-olmadığını 
müəyyən edirlər. Əgər faydası varsa, ən az bir il istifadə edilməlidir.
Zeynəb xanım etiraz etdi:
– Bir il çox uzun bir vaxt deyilmi? Bunun ziyanı olmazmı? 
– Antidepressantların asılılıq yaratmadığını demişdim. Bu dər-
manlardan 25 ildir istifadə edilir və orqanlara həyati dərəcədə qalıcı 
ziyan vermədiyini bilirik. Ona görə də narahat olmaya bilərsiniz. 
– Dərmanın qəbulunu dayandıranda diqqət yetirməli olduğumuz 
hər hansı bir cəhət varmı? – deyə Barış bəy soruşdu. 
– Bəli, var, dərmanın qəbulunu nə zaman dayandırmalı olduğu-
nuza birlikdə qərar verəcəyik. Və qərar verən kimi dərmanın dozasını 
azaldaraq müəyyən vaxtdan sonra dayandıracağıq.
Barış bəy: 
– Mənə başqa dərmanlar məsləhət görmədiniz. Onların hansı xü-
susiyyətləri var? – deyə soruşdu. 
– Digər iki qrupdan biri vahiməni aradan qaldırmaq üçün olan 
dərman qrupudur. Bu qrupdakı dərmanlar o andakı vahimə əlamətlə-
rinə təsir edə bilər, lakin uzun müddətli qalıcı bir faydası olmaz. Hət-
ta bir anlıq yaxşılaşma hissi nəticəsində psixoterapiyaya başlamağı 
gecikdirə, buna mane ola bilər. Beləliklə yaxşılaşmanızı da gecikdirə 
bilər. Əsl vacib olan məqam, bu dərmanların yan təsirləridir. Ən vacib 
yan təsiri, asılılıq yaratma riskidir. Heç kim sizin asılı vəziyyətə düş-
məyinizi istəməz. Üstəlik bu qrupdakı dərmanlar reflekslərinizdə də 
yavaşlamaya səbəb ola bilər.
– Asılılıq yaratmayan vahimə dərmanı yoxdurmu? 
– Asılılıq yaratmayan vahimə dərmanı da var, lakin onun təsiri 
üç həftədən sonra başlayır. Bəzi antidepressant dərmanların və anti–
psixotik adı verilən qrupda yer alan bəzi dərmanların kiçik dozala-
rı da vahimədə effektiv olur. Bunlardan başqa digər dərman qrupu, 
vahimənin fiziki simptomlarından olan ürək döyüntülərinin artması 
və titrəmə əleyhinədir. Hələlik bu dərmanların sizin üçün lazımlı ol-
duğunu düşünmürəm. Gözləyirəm ki, dərmanların təsirini görəsiniz. 

47
Yenə də tək başına kifayət etməyə bilər. Sizi bu qədər tez-tez çağırma-
ğın səbəbi budur. Burada biz daimi bir yaxşılaşmanı təmin etməliyik.
– Psixoterapiya ilə? – deyə Zeynəb xanım müdaxilə etdi.
 Həkim yenə qısa bir fasilə verdi. İstəyirdi ki, həm dolğun məlumat 
versin, həm də səhv bir şey deməsin. Deyəcəyi şeylər həm səhv başa 
düşülməməli, həm də həddindən artıq ümid verməməklə birlikdə 
ümidsizliyə də yol açmamali idi. 
– Təcrübədə çoxlu müxtəlif psixoterapiya üsullarından istifadə 
olunur. Pozğunluğa, əlamətlərin xüsusiyyətinə və hatta insanın xa-
rakterinə görə qərar verilir ki, bunlardan hansı tətbiq olunsun. Panika 
pozuntusunda ən çox faydalı psixoterapiya üsulu koqnitiv davranış 
terapiyasıdır. Bu terapiyada panikanın insanı necə aldatdığını, hiss və 
düşüncələr sayəsində fiziki simptomların səhv qiymətləndirildiyini, 
bir panika tutmasından necə yaxa qurtarılacağını mərhələ-mərhələ 
görəcəyik.
– Bu nə vaxt başlanacaq? – deyə Zeynəb xanım soruşdu. 
– İki həftə sonra ola bilər. Bu müddət sizə bir az uzun gələ bilər, 
lakin panika tutmasının əsas simptomları barədə danışmaq istəyirəm. 
Barış bəy özü və panika tutması ilə əlaqədar nə qədər çox şey bilərsə, 
panika tutmasının öhdəsindən o qədər uğurla gələ biləcək.
Həkim Barış bəyə üzünü tutub: 
– Panika pozuntusunda məncə iki məqam çox vacibdir. Birincisi, 
adam istəməsə heç kim ona kömək edə bilməz. İkincisi, “Uzunmüd-
dətlı azadlıqmı yoxsa bir anlıq rahatlama?” arasında seçim etmək la-
zımdır. Bu bizim qızıl qaydamız olmalıdır. Psixoterapiya ilə uzunmüd-
dətli və daimi azadlığı təmin etməyə çalışacağıq, bir anlıq rahatlama 
isə vahimə əleyhinə dərman preparatları və ya qurtulma davranışıyla 
təmin edilə bilər. İndi burada olduğunuza görə düşünürəm ki, uzun 
müddətli azadlığı seçirsiniz. Nə deyirsiniz, Barış bəy? 
– Bəli, mən də müvəqqəti deyil, daimi bir həll istəyirəm.
– Müalicə müddəti ərzində sizi enişlər, yoxuşlar gözləyir. Buna ha-
zır olun ve cəsarətinizi itirməyin. Bu, təbii bir prosesdir. Vacib olan, 
tutmaların təkrarlanma tezliyi, davam etmə müddəti və simptomların 
şiddətinin tədricən azalması və zamanla keçib getməsidir.
Həkim Barış bəyə və Zeynəb xanıma nəzər saldı, suallarının olma-
dığına əmin olub sözlərinə davam etdi: 
PANİKA POZUNTUSUNUN MÜALİCƏSİ VƏ XƏSTƏNİN QOHUMU OLMAQ

PANİKA POZUNTUSU
48
– Bu məlumatlardan sonra sizdən soruşmaq istəyirəm ki, panika 
tutmalarınız gündəlik həyatınıza necə təsir edib?
Barış bəy bir az dikələrək:
– Mən hələ panika tutmalarımın olduğunu qəbul etməkdə çətinlik 
çəkirəm. Yeni bir tutmanın olacağına dair bir qorxu, son dərəcə böyük 
bir narahatlıq içindəyəm. Ümumiyyətlə dilxoram.
Həkim başı ilə təsdiqlədi: 
– Qəfil və gözlənilməz bir problemi qəbul etmək hamı üçün çə-
tindir. Üstəlik bu, əgər çox narahatedici və qorxulu bir problemdirsə, 
daha da çətindir. İlk panika tutması çox narahat şok təsiri yarada bilər. 
“Bu haradan çıxdı”, deyib çox təəccüblənə bilərsiniz. Bu ilk tutmanın 
mənfi təsiri illərlə davam edə bilər. İlk tutmadan sonra qətiyyən bir 
daha hər hansı tutmanın baş verməsini istəmirsiniz. O biri tərəfdən bu 
tutmanın qorxulu olduğunu, qəflətən, öz-özünə və gözlənilmədən baş 
verdiyini də bilirsiniz. Bu da sizdə yeni bir qorxu yaradır – yeni bir tut-
ma olma qorxusu. Gücünüzün azaldığını hiss edə bilərsiniz. Səbəbini 
bilmədən, asanlıqla və qəfildən qıcıqlana biləcəyinizi düşünə bilərsi-
niz. Artıq həssas bir insana çevriləcəksiniz. Xüsusilə ilk panika tutma-
sından sonrakı günlər və həftələr çox qanqaraldıcı keçə bilər. Panika 
tutmaları haqqında kifayət qədər məlumatınız olmadığı üçün panika 
zamanı yaranan çaşqınlıq hissi ilə “Ölürəmmi? Dəlimi oluram?” kimi 
hiss və fikirlərin yaranmasını başa düşmək elə də çətin deyil. Bunu 
bilməlisiniz ki, heç kim panika tutmasına görə ölməyib və ya dəli ol-
mayıb. Heç bir kitabda da belə bir məlumata rast gələ bilməzsiniz. 
– Həkim, mən internetdə intiharların artmasına dair bir şey oxu-
muşdum, – deyə Zeynəb xanım bildirdi. 
– Elə bir şey eşidə və ya oxuya bilərsiniz. Bildiyim qədər, intiharla 
panika tutması arasında elə bir əlaqə yoxdur. Bəzi insanlar öz-özlə-
rini müalicə etməyə cəhd edərək içkiyə əl atırlar. Bəlkə içkiyə aludə 
olduqları üçün bu baş verir. Məlumdur və belə hesab edilir ki, panika 
pozuntusu ilə içki aludəçiliyi arasında bir əlaqə var. Bəzi insanlar da 
narahatlığı aradan qaldırmaq üçün dərmanlara üz tutur. Bu cür cəhd-
lər faydalı olmamaqla yanaşı başqa sağlamlıq problemlərinə də gətirib 
çıxara bilər. 
Həkim bir az fasilə verdi. Barış bəy və Zeynəb xanımı bezdirmək 
istəmirdi. Üzünü Barış bəyə tutaraq: 

49
– Tutmalarınız işinizə təsir etdimi? – deyə soruşdu. 
– Xeyr, – dedi Barış bəy. – İşimi sevirəm, əvvəlki kimi davam 
edirəm. Ancaq gedib gələndə və dərsdə “Birdən indi bir tutma halı 
baş verərsə?”– kimi hiss və fikirlərə qapılıram. Bəzən fikrimi cəmləş-
dirməkdə çətinlik çəkirəm.
– İşinizə təsir etməməsi yaxşı bir xəbərdir, –dedi həkim. – Tutma 
bəzi insanların işinə təsir etdiyi halda bəzilərı adi həyat ritmini davam 
etdirə bilirlər. Digər tərəfdən həddindən artıq təlaşlı olmaq hər kəs 
üçün fikrini cəmləşdirməkdə çətinlik yarada bilər. Gündəlik işlərində 
uğursuzluğa səbəb ola bilər; lakin bu müvəqqətidir. Barış bəy, panika 
tutmaları sizin həyatınıza mənfi təsir edib və siz qorxursunuz. Bun-
ların hamısı mənfi şeylərdir. Bir fikirləşin görək, panika tutmalarının 
sizə görə müsbət bir cəhəti varmı?
Barış bəy bir az fikirləşdi. Müsbət bir şeylər tapmağa çalışdı, ancaq 
mümkün deyildi. On bir gündür həyatı dözülməz omuşdu. Yeganə 
qızı ilə belə əvvəlki kimi oynamır, ona qayğı göstərə bilmirdi. Beyni 
elə–hey məşğul idi və demək olar ki həmişə mənfi şeylər gəlirdi ağı-
lına. Üstəlik daim bir qorxu var idi. “Həkim görəsən bunu bilə-bilə 
soruşdu, yoxsa elə-belə?” – deyə ürəyində fikirləşdi. 
– Xeyr, bu qədər mənfi əlamətlərinin olduğu və üstəlik bunların 
hamısının mənim başıma gəldiyi halda, müsbət bir təsirinin olduğunu 
düşünmürəm, – dedi. 
– Belə fikirləşməkdə haqlısınız. Bu cavabınız heç də qəribə olma-
dı. Lakin bu tutmalar baxış bucağınızı dəyişdirə bilər. Tutmaların sizi 
qorumaq məqsədli reaksiyalar olduğunu unutmayın. Əvvəldə “qaç və 
ya mübarizə apar” reaksiyasından bəhs etmişdim. Bunlar sizi tədricən 
daha da gücləndirəcək. Məsələn, özünüzlə bağlı hiss və fikrilərinizə 
daha yaxından bələd olacaqsınız. Dəf etmə bacarığınız artacaq.
– Bilmirəm, – dedi Barış bəy. – İndi mən bunun elə də müsbət 
tərəfini görmürəm, müəyyən vaxt keçəndən sonra nə olacaq deyə bil-
mərəm.
Həkim bir an dayanıb hər ikisinə baxdı. Sakitcə qulaq asırdılar, 
deyəsən başa düşmüşdülər. Diqqətləri dağılmamışdı. Bu dəfə üzünü 
Zeynəb xanıma tutaraq: 
– Zeynəb xanım, siz xəstənin yaxını və həyat yoldaşı kimi məndən 
nəsə soruşmaq istəyirsiniz? Hansı çətinlikləriniz var? 
PANİKA POZUNTUSUNUN MÜALİCƏSİ VƏ XƏSTƏNİN QOHUMU OLMAQ

PANİKA POZUNTUSU
50
– Doğrusu, nə edəcəyimi, necə davranacağımı bilmirəm. Belə bir 
vəziyyətlə ilk dəfədir qarşılaşıram. Bilirəm, xəstə olmaq çətindir, lakin 
xəstənin qohumu olmaq da çətindir. Yoldaşımın nə hiss etdiyini də 
tam mənasıyla bilmirəm. Özümü çarəsiz hiss edirəm.
Həkim bu dəfə Barış bəyə üzünü tutub: 
– Panika tutması keçirən bir adam kimi siz nə hiss edirsiniz, Barış 
bəy? – soruşdu. 
Barış bəy bir an düşündü. Görəsən hiss etdiyi hər şeyi bütün çıl-
paqlığıyla deməlidirmi? Utandığını, gizlətdiyini deməlidirmi? Sonra