Fяxrяddиn mustafayev

irsiyyəti  təşkil  edir.  İrsilik  –konkret  heyvan  və  bitki  populyasiyalarında  ümumi 
fenotipik dəyişkənlik daxilində genotipik dəyişkənliyin sayından ibarət olmaqla 
irsilik  əmsalı (h
2
) ilə müəyyən  olunur.  Canlılarda  nəzərə  çarpan  bütün  müxtəlif 
xarakterli irsi xüsusiyyətlər nüvə (xromosom) və nüvədən kənar (sitoplazmatik) 
irsiyyət  formasında  təzahür  edir.  Nüvə  irsiyyəti  –  xromosomlardakı  genlərlə 
müəyyən  edilir  və  onlar  orqanizmin  bütün  mövcud  olan  əlamətlərinə  və 
xassələrinə  həm  təsir  göstərir,  həm  də  onların  tənzimlənməsini  həyata  keçirir. 
Sitoplazmatik  (nüvədən  kənar)  irsiyyət  isə  hüceyrədə  müəyyən  orqanoidin 
(mitoxondrilər  və  s.)  xüsusi  DNT-si  olmaqla  ona  uyğun  genin  mövcudluğu  ilə 
səciyyələnir.  Ġrsiyyətin  xromosom  nəzəriyyəsinin  Ç.Morqan,  gen  anlayıĢının 
Johansen,  mutasiya  hadisəsinin  isə  Hüqo  de-Friz  tərəfindən  genetika  elminə 
yenilik  kimi  daxil  olmasına  baxmayaraq,  genin  molekulyar  səviyyədə  quruluşu 
və  xırda  hissəciklərə  malik  olması  elektron  mikroskopu,  nişanlanmış  atomların 
tətbiqi  və  1944-cü  ildə  Everi  və  Ledeberqin  irsiyyətin  DNT  vasitəsilə 
keçməsinin  kəşfindən  sonra  mümkün  olmuşdur.  N.P.Dubininin  bakteriya  və 
viruslar üzərində apardığı təcrübələr də bu məsələnin həllində böyük rol oynadı. 
IV FƏSĠL 
 

---

 
160 
Qeyd  olunan  kəşflər  nəticəsində  sübut  edildi  ki,  gen  quruluşca  daha  kiçik 
hissəciklərdən-sistronlar,  rekonlar  və  mutonlardan  ibarətdir.  Beləliklə,  gen 
haqqında  müfəssəl  məlumatlar  toplanmaqla  onun  ümumi  tərifi  formalaşmağa 
başladı: