Fяxrяddиn mustafayev

erkək fərd əmələ gəlir. Heyvanlarda bəzi cinsiyyət əlamətlərinin inkişaf prosesi 
pozulur  və  cinsiyyət  anomaliyaları  baş  verir.  İnterseksuallığın  iri  buynuzlu 
heyvanlarda  ən  çox  müşahidə  edilən  forması  frimartinizm  (dölsüzlük)  hesab 
olunur. Bu cür buzovların dişi fərdlərində erkək fərdlərə  məxsus olan eksteryer 
əlamətləri  müşahidə  edilir.  Kənd  təsərrüfatı  heyvanlarının  cinsiyyət 
xromosomlarında  lokalizasiya  olunan  genlər  tərəfindən  törənən  müxtəlif 
anomaliya  formaları  müəyyən  olunub.  Bu  zaman  bir  qayda  olaraq  məməlilərdə 
heteroziqot  –  dişi,  quşlarda  isə  erkək  fərdlər  anomaliyaya  məruz  qalır. 
Cinsiyyətin  tənzimlənməsinin  əsas  məqsədi  yüksək  ət,  süd,  yun,  yumurta 
məhsuldarldığı olan fərdlərə daha çox üstünlük verilməsindən ibarətdir. Belə ki, 
südçülük təsərrüfatlarında ən çox düyələrin, ətçilik istiqamətli təsərrüfatlarda isə 
erkək danaların yetişdirilməsi daha məqsədəuyğun sayılır. Ümumiyyətlə, cinsiy-
yətin cinsi xromosomlarla tənzimlənməsinin 4 tipi vardır: 
1.  XY-tipində  dişi  fərdlər  (homoqametlər)  XX  cinsi  xromosoma  malik 
olduğundan  eyni  tipli  qametlər  (X),  erkəklər  (heteroqametlər)  isə  müxtəlif  tip 
(XY)  qametlər  əmələ  gəlir.  Bu  tip  bütün  məməlilərdə,  həşəratlarda  və  iki  eyni 
örtülütoxumlu bitkilərdə mövcuddur. 
2.  XO–  tipində  dişi  fərdlər  XX,  erkəklər  isə  yalnız  X-xromosomuna  malik 
olmaqla, əsasən bəzi həşərat (taxtabiti) və bitkilərdə müşahidə edilir.  
3. ZÇ-tipində heteroqametlər yalnız Ç, homoqametlər isə ZZ xromosomuna 
malik olmaqla quşlarda, kəpənəklərdə, bəzi balıq növlərində və çiyələk növündə 
baş verir.   
4. ZO-tipində heteroqametlər Z xromosomuna, homoqametlər isə qoşa ZZ-
xromosomuna  malik  olmaqla,  yalnız  Saxalin  adasındakı  diri  bala  doğan 
kəpənəklərdə  (Lacerta  viripara)  müşahidə  olunur.  Ümumiyyətlə,  1-ci  və  2-ci 
tiplər sinqam tipli cinsiyyətin təyininə aiddir və spermatozoidlərin genotipindən 
asılıdır, 3 –cü və 4-cü tiplər isə proqama məxsusdur və oositlərin genotipindən 
asılıdır (cədvəl 15).