Fяxrяddиn mustafayev

tezyetişən,  ətraf  mühit  şəraitinə  daha  sürətlə  uyğunlaşan  fərdlərin 
çoxalmasının  olduqca  böyük  üstünlük  təşkil  etməsindən  ibarətdir.  Süni  seçmə 
zamanı  isə  populyasiyada  əsas  əhəmiyyəti  yalnız  məhsuldarlıq  təşkil  edir. 
V.İ.Vlasovun  fikrincə  təbii  seçmə  populyasiyanın  ontogenezinin  bütün 
mərhələlərində-qametlərin əmələ gəlməsindən orqanizmin tam inkişafına qədər-
davam  edir.  Təbii  seçmə  seleksiya  zamanı  məhsuldarlıq  əlamətlərinə  görə  süni 
seçmənin  sürətinə  və  gedişinə  tamamilə  əks  istiqamətli  təsir  göstərir  və    onu 
kölgədə  qoyur.  Buna  görə  də  heyvanların  seçilməsi  zamanı  təkcə  onların 
məhsuldarlığı  deyil,  həm  də  ətraf  mühitin  təsirinə  uyğunlaşma  dərəcəsi  nəzərə 
alınmalıdır.  S.M.Çerşenzon  təbii  seçmənin  intensivliyinin  əsas  kriteriyası  kimi 
müqayisə  olunan  qrupların  ətraf  mühitə  uyğunlaşma  dərəcəsi  arasındakı  fərqi 
götürərək, onu seçmə əmsalı adlandırmış və vahidlə ifadə etmişdir. Məsələn, aa 
genotipinə malik olan nəslin fərdlərinin AA, yaxud Aa nəslin fərdlərinə nisbətən 
10% az nəsil verməsi hər iki qrupun ətraf mühitə uyğunlaşma ehtimalının AA və 
Aa genotipi üçün vahidə, aa-fərdləri üçün isə – 0,9-a bərabər olduğunu göstərir. 
Baytarlıq  təbabəti  genetikası  baxımından  neqativ  təsirə  malik  olan  mutasiya, 
xüsusilə onun resessiv tipi seçmənin səmərəliliyinə mühüm təsir göstərən başlıca 

---

 
189 
amil  sayılır.  Riyazi  analizin  nəticəsi  göstərir  ki,  seçmə  zamanı  resessiv  mutant 
genin  sayının  yükəsk  intensivliyə  malik  olması  çox  sürətlə  azalaraq  minimal 
həddə  çata  bilər.  Məsələn,  letal  genlərin  sayını  azaltmaq  üçün  (0,3-dən  0,2-yə 
qədər)  populyasiyanın  növbəti  iki  nəsli  kifayətdir.  Populyasiyaların  genetik 
quruluşu  həm  təsadüfi  genetik  proseslərin  təsiri  nəticəsində,  həm  də  genlərin 
dreyfi  zamanı  dəyişikliyə  uğraya  bilər.  Kiçik  (az  saylı)  populyasiyalarda 
genlərin  dreyfi  daha  intensiv  olur.  Belə  ki,  təcrid  olunmuş  azsaylı  qaramal, 
qoyun  populyasiyalarında  genetik-avtomatik  proseslərlə  əlaqədar  olan  nadir 
mutasiyaların  səviyyəsi  yüksək  olur.  Miqrasiya  (heyvanların  bir  coğrafi 
relyefdən  digərinə  köçürülməsi)  prosesi  zamanı  da  müxtəlif  heyvan 
populyasiyalarında  mutasiya  baş  verir.  İmport  olunan,  xüsusilə  törədici 
heyvanlar  mutasiyanın  daşıyıcısı  olmaqla  yerli  populyasiyalarda  genetik 
anomaliyaları  yayır  və  heyvandarlığın  intensiv  inkişafına  çox  güclü  maneçilik 
törədir.  Buna  görə  də  alimlər  mutasiyalı  törədicilərdən  istifadə  olunmasını 
səmərəsiz üsul hesab edirlər.