Bazar konyunkturasin boljaw usillari Reje: Kirisiw Bazar konyunkturasi haqqinda tu’sinik Bazar konyunkturasi haqqında túsinik

Maǵlıwmatlardı islew hám analiz qılıw tómendegi usıllardan, a’yne bolsa gruppalastırıw, indeks hám grafik usılları, dinamikalıq qatarlardı dúziw hám analiz etiwden paydalanıp ámelge asıriladı. Sońı nátiyjesinde bul izertlewler bazardı rawajlandırıw modelin qurıwǵa járdem berediler.

Bazardı rawajlandırıw modeli real bolmıstıń shártli hákisin kórsetedi hám bazardıń ishki strukturasın hám de sebebiy baylanısıwlardı bildiredi. Ol bazardıń hámme element (element) larini házirgi basqısh daǵı hám keleshekte berilgen waqıt bóleginde rawajlandırıwdıń sapa tárepinen ayriqshalıǵın kórsetkishler sisteması járdeminde ápiwayılastırılgan kóriniste tariyplew imkaniyatın beredi.

Boljawdıń bir neshe túrin parıqlaydilar, sebebi bazardı rawajlandırıw modelin dúziw soǵan baylanıslı. Bul modeller: konyunktura (3—6 ayǵa ), qısqa múddetli (1—2) jılǵa, orta múddetli (3—5 jılǵa ), uzaq múddetli (5—10 jılǵa ), perspektivalı (10 jıldan artıq múddetke mólsherlengen) modeller bolıp tabıladı. Boljawı usılların tańlaw zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı. Olar ushın boljaw informaciyaın alıw usılı eń ulıwma klassifikaciya belgisi bolıp tabıladı.

Bazardıń bolajaq xarakteristikaları (tariypleri) haqqında tiykarǵı informaciya dárekleri tómendegiler bolıp tabıladı:

— insaniy tájiriybe hám sezim;

— ótken zamanda hám házirgi rawajlanıw nizamlıqları jetkilikli dárejede málim bolǵan tendensiyalar, processlerdiń ekstrapoletsiyasi;

— izertlew qılınıp atırǵan processtiń onıń kutilayotgan yamasa qálegen rawajlanıw tendensiyalarini sáwlelendiriwshi modeli.Soǵan muwapıq boljaw xarakterindegi bahalardı alıw ushın xalıqtıń, ekspertlerdiń pikirlerin islep shıǵıwdıń bir-birinolıqlawısh ush usılı bar. Sorawlar ótkeriwge qurılǵan usıllar, ádetde, bir qatar sebeplerge kóre, processtiń rawajlanıw nizamlıqları formal apparat tárepinen sáwlelendiriliwi múmkin bolmaǵanda, zárúr maǵlıwmatlar bolmaǵanda qollanıladı. Qánigelerdiń bilimleri hám sezimlerine tiykarlanǵan ekspert usılları bazardıń boljaw maqsetinde ótkeriletuǵın izertlewlerde, ásirese, bazardıń sıyımlılıqın bahalawda keń qollanıladı.

Ekspert bahalawdıń tarqalǵan usıllarınan biri boljawdı tayarlaw hám tiykarlash boyınsha bir qatar izbe-iz processlerden ibarat bolǵan «Delfi» usılı bolıp tabıladı. Bul processler aldınǵı basqıshdan sorawdıń nátiyjeleri hám jańa varianttı tayarlaw ortasındaǵı qaytıw baylanısı menen tártiplestiriletuǵın sorawdıń anonimligi,

Juwaptıń toparıy bolıwı menen xarakterlenedi. Ekspertlerdiń jumısın shólkemlestiriw boyınsha «Delfi» usılınan «aqliy hújim usılı» atınıń alǵan usıl parıq etedi. Ol qarardı qánigelerdiń málim bir qaǵıydalar boyınsha ótkeriletuǵın jıynalısı dawamındaǵı jámáátlik ijodi hám keyininen onıń nátiyjeleri analiziniń jemisi retinde alıwdı názerde tutadı. Bul usıldı eleshekte processlerdi rawajlandırıwdıń real variantları ámeldegi bolmaǵan kritik jaǵdaylarda isletiw usınıs etiledi.

Ekstrapollastiriw — processlerdi óz kórsetkishleriniń dinamikalıq qatar kóriniste sáwlelendiriluvchi tendensiyalarini islep shıǵılǵan regressiv tipdagi modeller tiykarında keleshekte dawam ettiriw bolıp tabıladı. Ekstrapolyatsiya usılları ótken zaman haqqındaǵı informaciya jetkilikli muǵdarda bolǵan hám ortasha tendensiyalar anıqlanǵan jaǵdaylarda qollanıladı. Bul variant ilgeri qáliplesken tendensiyalarni keleshekte saqlap qalıw haqqındaǵı gipotezaga tiykarlanǵan.

Boljawǵa bunday jantasıw genetikalıq jantasıw atınıń alǵan hám ol ekonomikalıq ólshew usıllarınan paydalanıwdı názerde tutadı.

Analitik modellestiriw — bazardıń rawajlanıwı dawamındaǵı ishki hám sırtqı óz-ara baylanıslardı sáwlelendiriwshi modeldi qurıw hám de odan paydalanıw bolıp tabıladı. Bul usıllar toparınan o’tken zaman haqqındaǵı informaciya minimal, lekin bazar haqqında onıń modelin islep shıǵıw hám bunıń tiykarında bazardıń bolajaq jaǵdayın tiykarlash, onı rawajlandırıwdıń alternativ variantların qayta qayta tiklew múmkinshiliklerin beretuǵın birpara gipotetik qıyallar bolǵan waqıtlarda isletiledi. Bazardı boljawǵa bunday jantasıwdı maqsetli yamasa normativ jantasıw dep ataydilar.

Usıllardıń keltirilgen bóliniwi shártli bolıp tabıladı. Ámeliyatda olardıń hámmesi óz-ara kesilisiwleri hám bir-birlerin toltırıwları kerek.