Бензин (бензин)

f
f
Chastotaning temperatura stabilligi miqdori jihatdan
chastotaning temperatura koeffisenti yordamida
baholanadi. Chastotaning temperatura koeffisenti
temperatura 10ga o‘zgargandagi chastotani nisbiy
o‘zgarishiga teng.
Tikondli kondensatorda
ulangan tebranish konturi.

---

Yanada yuqori darajadagi chastota stabilligini ta’minlash uchun
kvarts generatorlaridan foydalaniladi, ya’ni yuqori asllikdagi tebranish
konturiga pizaelektrik effekt xususiyatiga ega bo‘lgan kvarts plastinkasi
ulanadi. Agar kvarts plastinkasining qoplamalariga o‘zgaruvchan elektr
maydoni (kuchlanish) berilganda kvarts plastinkasida mexanik
tebranishlar yuzaga keladi. Plastinkaning bu xususiyati teskari pezaeffekt
deb ataladi. Plastinkada yuzaga kelayotgan mexanik tebranishlar o‘z
navbatida qoplamalariga elektr zaryadlarning to‘planishiga olib keladi va
ularning ishorasi mexanik tebranishlar chastotasiga mos ravishda
o‘zgarib turadi, natijada plastinka orqali o‘zgaruvchan tok oqadi. 
Plastinkalar bu xususiyati to‘g‘ri pezaeffekt deb ataladi. Kvarts
plastinkasini tutib turgich tebranish konturiga ekvivalent bo‘lib, ularning
sxemasi 1.13-rasmda tasvirlangan.

---

Kvarts plastinkaning
ekvivalentli sxemasi.
C
p
sig‘im hisobiga ekvivalent
sxema ifodasi.

---

Kvarts plastinkasi zatvor va baza
zanjiriga olingan sxemasi.
Tebranish chastotasini uyg‘otish
sxemada kvartsni zatvor (baza) va stok
(kollektor) orasiga ulash bilan amalga
oshiriladi. Bunda stok (kollektor) 
konturlari sig‘im reaktiv qarshilikka ega
bo‘ladi. Bu holda generatorlarning
sxemasi sig‘im uch nuqtali
ganeratorlarining sxemasiga ekvivalent
bo‘ladi. stok (kollektor) konturlari
qarshiligi sig‘im xarakterga ega bo‘lishini
ta’minlash uchun uning rezonans
chastotasi chastotadan bir muncha kichik
bo‘lishi lozim. Stok (kollektor) zanjiridagi
konturni rezistr bilan almashtirish
mumkin. 

---

Elektron generatorlar – bu o‘zgarmas energiya tokini har xil amplituda, 
chastota, shakl va quvvatdan o‘zgaruvchan tok aylantirib beruvchi qurilmadir. 
Elektron generatorlar ishlashini prinspial farq qiluvchi ikki turga bo‘linadi. 
1. Majburiy tebranish generatori.
2. Avtotebranish generatori.
Majburiy tebranishlar generatori tashqi elektr ta’siri ostida tebranishlar
yuzaga keladi. Avtotebranishlar rejimida esa tebranishlar tashqi o‘zgaruvchan
kuchlanish bo‘lmaganda ham yuzaga keladi. Bunday qurilmalarni
avtogeneratorlar yoki o‘z-o‘zida uyg‘onuvchi generatorlar ham deb yuritiladi. 
Generatsiyalanayotgan signalning shakliga ko‘ra generatorlar yana ikki turga
bo‘linadi.
1. Garmonik tebranishlar – bu generatorlar amplitudasi sinus yoki kosinuslar
qonuni bo‘yicha o‘zgaruvchan tebranishlarni ishlab chiqaradi. 
2. Relaksatsion (implusli) generatorlar. Nosinusoidal shakldagi signallarni
ishlab chiqaradi.

---

Avtotebranish yuzaga kelish mexanizmini quyidagicha izohlash mumkin. 
Avtogeneratorni tebranishlar tizimiga ulagan momentda o‘z-o‘zidan kam quvvatli
erkin tebranishlar yuzaga keladi. Bu jarayon ta’minlash manbayini ulash, zanjirlarni
qisqa ulanishni kuchaytiruvchi qurilmada tok va kuchlanishning sakrab o‘zgarishi va
hokazolar sababli yuzaga keladi. Musbat teskari bog‘lanishning ta’sirida
kuchaytirgich chiqishida yuzaga kelayotgan tebranishlar energiyasining bir qismi
qaytadan kirishga beriladi. Tor sohali tebranishlar tizimining mavjudligi sababli
barcha qayd etilgan jarayonlar
bitta chastotada yuz beradi, qolgan chastotalarda esa
keskin sunadi.
Avtogeneratorni ta’minlash manbayiga ulagandan so‘ng signalni kuchaytirish
jarayoni chiziqli rejimda boshlanadi va tebranish aamplitudasini oshib borishi bilan
kuchaytiruvchi element nochiziqli rejimda o‘tadi, shundan so‘ng avtogenerator
chiqishidan tebranish amplitudasi tayinli qiymatni oladi va amaliy jihatdan o‘zgarmas
bo‘lib qoladi kuchaytiruvchining o‘zgarmas tok manbayidan bir tebranish davrida
olgan energiyasi shu vaqt ichida yuklanishda isrof qilingan energiyaga teng bo‘ladi, 
bunday holni avtogeneratorlarni statsionar ish rejimi deb yuritiladi.