Bilim sohasi

5.2-§.TOVUSHNING SUB’EKTIV XARAKTERISTIKASI.

Tovushikkixilturdagi:uningkishitomonidanhisqilinishixususiyatlarigabog‘liqbo‘lmagan(ob'ektiv yoki fizik)hamdakishitomonidanhisqilinishigaasoslangan(sub'ektiv)kattaliklarbilanxarakterlanishimumkin.Albatta,harikkalaturdagikattaliklaro‘zaromuayyantarzdabog‘langanbo‘ladi.

Tovushning subektiv xarakteristikasiga odamlarqabulqilgantovushlarnibalandligi,tembrivaqattiqligigaqarabbir-biridanfarqqiladi.Anashuharbirsub'ektivbahogatovushto‘lqinininganiqfizikaviyxarakteristikasimoskeladi.


Balandlikdastavval asosiy ton chastotasi bilan shartlangan tovushning subyektivxarakteristikasidir, ya’ni balandlik chastota bilan bog’liq.Balandlik tonning murakkabligi va intensivligiga juda kam darajada bogiiq:intensivligi katta bo’lgan tovush birmuncha past tonli tovushga o'xshab eshitiladi.

Tovush tembri deyarli spektral tarkibi bilangina aniqlanadi.Tovushningspektraltarkibimazkurtovushqandaychastotadagitebranishlardantarkibtopganinihamdaularorasidaamplitudalarqandaytaqsimlanganiniko‘rsatadi.Masalan,musiqiytovushchiziqlispektrga,shovqinesatutashspektrgaega.

Qattiqlik — tovushning yana bir subyektiv bahosi bo'lib, u eshituv sezgisidarajasini xarakterlaydi.Subyektivligiga qaramasdan tovushning qattiqligini ikki manbadanchiqayotgan tovushning eshituv sezgisiga ko‘rsatadigan ta’sirlarini taqqoslashyo'li bilan miqdoriy jihatdan baholash mumkin. Tovush qattiqligi amplitudaga bog’liq.
TovushqattiqligidarajalarinishkalasinituzishasosidaVeber–Fexnerning muhim psixofizik qonuniyotadi.Buqonungamuvofiq agar ta'sirot geometrik progressiya bo‘yicha orttirib borilsa, u holda bu ta'sirotning sezilishi arifmetik progressiya bo‘yicha o‘sib boradi.Bu qonunnitovushgatatbiqetsak,tovushintensivligi qatorketma–ket qiymatlarigaegabo‘lganda,masalan,aI₀,a²I₀,a²₁I₀(a–birorkoeffitsient,a>1),ulargamostovushqattiqliginisezilishlariE₀,2E₀,3E₀vah.k.bo‘ladi.
Buningmatematikmazmunitovushningqattiqligishutovushintensivligininglogarifmigaproporsionaldemakdir.AgarintensivliklariIvaI₀(I₀–eshituvbo‘sag‘asi)ikkitovushta'sirqilayotganbo‘lsa,Veber–Fexnerqonunigabinoanbirortovushningqattiqligiunganisbatanintensivlikbilanquyidagichabog‘langan:

E=klg(I/I₀) (5.4)
Buyerdak–proporsionallikkoeffitsientibo‘lib,uchastotavaintensivlikkabog‘liq.
Turlixilchastotalardatovushintensivligivaqattiqligiorasidagimosliknitopishuchunqattiqlikqiymatitengbo‘lganegrichiziqlardanfoydalaniladi(3.3–rasm).Buegrichiziqlaryuqoridabayonqilinganusulasosidaeshituvqobiliyatinormalqobiliyatinormalbo‘lganodamlardanolingano‘rtachama'lumotlarasosidaqurilgan.
Pastkiegrichiziq engkuchsizeshitilayotgantovushlarintensivligi–eshituvchanlikbo‘sag‘asigamoskeladi.BundahammachastotalaruchunE_ф=0,1kHzchastotalitovushintensivligiI₀=10^-12W/m².Keltirilganegrichiziqlardanko‘rinibturibdiki,odamningqulog‘inormalholdao‘rtacha2500–3000 Hz chastotalardayetarlichasezgirlikkaegabo‘larekan.Harbiroraliq egrichiziqlaribirtovushqattiqligiga,lekinturlichastotalardaturlixilintensivliklargaegabo‘ladi.Qattiqliklaribirxilbo‘lganalohidaegrichiziqlardantovushchastotalariningmuayyanbir qiymatidaxuddishundayqattiqlik hosilqiluvchitovushintensivliginianiqlashmumkin.Birxiltovushqattiqliginiifodalovchiegrichiziqlarto‘plamidanfoydalanib,turlixilchastotalardagitovushqattiqligigamoskeluvchima’lumintensivlikdagitovushnitopishmumkin.

Tovushning taxminiy xarakteri	Tovush intensivligi W/m^2	Tovush bosimi, Pa	Eshituvbo‘sag‘asiganisbatantovushintensivligidarajasi, dB (yoki 1 kHzchastotauchuntovushqattiqligidarajasi, fon