Bilimlendiriw ministrligi

Baqlaw waqtı hám múddeti 
– baqlawdı qashan hám neshe kúnde ámelge 
asırıwdı anıqlaydı. Máselen, 1989-jılǵı хalıqtıń dizimi 12-yanvardan 19-yanvarǵa 
shekem bolǵan, 8-kún dawamında ótkizilgen. Usı dáwir dizim ushın baqlaw 
múddeti edi. 
Baqlaw waqtınan esabat waqtın parıqlaw lazım. Esabat waqtı alınıp atırǵan 
maǵlıwmat qaysı waqıtqa tiyisli bolǵan dáwir menen ólshenedi. Máselen, bir aylıq 
esabatta aǵımdaǵı ay esabat waqtı bolsa, baqlaw waqtı bolsa usı esabat tapsırılıwı 
lazım bolǵan múddet penen belgilenedi. Bul múddet ádette esabat ayınan keyingi 
aydıń 2-yaki 3- kúni menen anıqlanadı. 
Kritkalıq moment degende maǵlıwmatlardı málim waqıt (minut, saat, 
kúnge)qa tuwırlap dizimge alıw túsiniledi. Tap usı waqıtqa qaray hádiyseler 
dizimge alınadı. Máselen, 1989-jılǵı хalıq diziminde kritikalıq moment 11-
yanvardan 19-yanvarǵa óter keshesi (tún)- saat 24 ke belgilengen edi. Ulıwma 
хalıq tap usı momentke tuwırlap dizimge alınǵan, yaǵnıy 19-yanvar saat 00 ge 
shekem tuwılǵan balalar dizimge alınǵan, onnan keyin tuwılǵanlar bolsa dizimge 
alınbaǵan.
Kritikalıq momentti anıqlaw: 

birinshiden, dizimge alınatuǵın maǵlıwmatlardı tap bir momenttiń 
ózinde súwretke túsirgendey boladı; 

ekinshiden, qayta (yaǵnıy bir adamdı eki márte) esapqa alıwǵa jol 
qoymaydı;
 

úshinshiden, dizimdi belgilegen múddette tamamlawdı támiynleydi.
 
Baqlaw ornı 
– degende baqlaw qay jerde ótkiziliwi lazım bolǵan orın 
túsiniledi. Onı belgilew ushın ásirese ornı ózgerip turıwı múmkin bolǵan 
hádiyselerdi baqlap atırǵanda júdá úlken áhmiyetke iye. Eger ornatılǵan stanoklar 
dizimge alınıp atırǵan bolsa, onda baqlaw ornın belgilep alıw onsha qıyın emes, 
sebebi bul stanoklar bir orınǵa biriktirip qoyılǵan. 

---

33 
Egerde хalıq dizimge alınıp atırǵan bolsa, onda baqlaw ornın anıqlap alıw 
júdá qıyın, sebebi хalıqtı qaysı orında dizimge alıw kerek: jasap atırǵan orındama 
yamasa islep atırǵan orınındama, degen sorawdı sheship alıw zárúr. Хalıq barhá, 
sonıń ishinde, 1989-jılda da jasap atırǵan ornında dizimge alınǵan. 
Baqlawdıń nátiyjeli hám sıpatlı ótkiziliwi onda qatnasatuǵın adamlardıń 
tayarlanıw dárejesine baylanıslı. Sol sebepli baqlawdı ótkiziwden bir qansha aldın 
onı ótkiziwshi juwapker adamlar menen arnawlı sabaqlar alıp barıladı. Baqlaw 
jobası hám dástúrindegi hár bir sorawdıń mazmunı, onı qay tártipte toltırıw usaǵan 
máseleler oqıw processinde birme-bir kórip shıǵıladı. Oqıw múddeti tamamlanıwı 
menen dizimge qatnasatuǵın juwapker adamlarǵa tayarlaw kursların ótkenlikleri 
haqqında arnawlı hújjet beriledi. 
Baqlaw formulyarların, blankaların, betlerin, kórsetpelerdi tayarlaw, olardı 
orınlarǵa tarqatıw usaǵan máseleler de baqlawdı ótkiziwdegi zárúr shólkemlestiriw 
máselelerden biri esaplanadı. Baqlaw, ásirese, хalıqtıń dizimin ótkiziw múnásebeti 
menen хalıqtıń arasında baqlaw maqseti hám wazıypaları haqqında túsindiriw 
islerin keń kólemde jolǵa qoyıw zárúr áhmiyetke iye bolıp esaplanadı.