Bilimlendiriw ministrligi

4.3. Grafikler haqqında túsinik, statistikada olardıń roli hám áhmiyeti
Grafikler zamanagóy statistikanıń ilimiy úyreniw qurallarınan biri bolıp, 
búgingi kúnde birde bir bayanattı, massalıq shıǵıp sóylewlerdi, prezentaciyalardı, 
gazeta, jurnallarda basılıp shıǵılıp atırǵan maqalalardı, televizordaǵı arnawlı 
dástúrlerdi, hátte reklama industriyasın statistikalıq grafiklersiz kóz aldımızǵa 
keltiriwmiz qıyın. 
Inglis ekonomisti U. Pleyf 1786 jılda baspadan shıǵarǵan «Kommerciya 
hám siyasiy atlas» miynetinde birinshi bolıp statistikalıq maǵlıwmatlardı 
grafiklerde kórsetip bergen.
Statistikada grafikler degende sociallıq turmıs haqqındaǵı maǵlıwmatlardı 
shártli alınǵan normada dúziliwshi hár túrli geometriyalıq forma hám sızıqlar, 
predmetlerdiń súwretleri hámde grafikalıq kartalarda nıshanlanǵan shártli belgiler 
járdeminde súwretlew túsiniledi. 
Bul usıl túrli hádiyselerdi salıstırıwda, olardıń dinamikası hám óz- ara 
baylanıslardı analizlewde, kárхana, rayon, walayat, mámleketler ortasındaǵı 
shártnamalardıń orınlanıwı ústinen qadaǵalawdı ámelge asırıwda, úyrenilip atırǵan 
quramalı toplamlardıń dúzilisin tekseriwde, ayrım waqıyalardıń territoriyalar 
masshtabında taralıw kólemin хarakterlewde keń kollanıladı. 
Grafikler oqıwshınıń dıqqatın ózine tez tartıwı menen birge maǵlıwmatlardı 
este saqlaw hám kóz aldına keltiriwge tiyikar jaratadı. Olar kóriw hám túsiniw 
qıyın bolǵan ayrım nızamlıqlardı anıqlawda hám túsindiriwde úlken áhmiyetke 
iye. 
Oqıwshı ushın grafikalıq súwretlew arqalı statistikalıq kórsetkishlerdi 
túsiniw hám úyreniw statistikalıq kestelerge qaraǵanda anaǵurlım qolaylı: 

---

70 
-
muǵdarlıq kórinisike qaraǵanda grafikte súwretlew arqalı pikirlew joqarı 
boladı. 
-
statistikalıq baqlaw nátiyjeleri tez hám ańsat túsiniledi hámde 
ulıwmalastırıladı; 
-
hádiyse hám processlerdiń óz-ara baylanısı hám olardıń waqıt boyınsha 
ózgerisi anıq kórinip turadı; 
-
statistikalıq-ekonomikalıq nızamlıqlardı anıqlaw hám anıqlanǵan 
nızamlıqlardı kóriw, tekseriw imkaniyatı tuwıladı. 
Statistikalıq grafikler statistikalıq kórsetkishlerdiń mazmunın, mákan hám 
waqıt boyınsha ózgerisin, sonday-aq basqa belgilerin itibarǵa alǵan halda kóre 
biliw, kóz aldına keltiriw, túsiniw, nızamlıqlardı anıqlaw ushın qolaylı bolıwı 
kerek. 
Hár bir grafik tómendegi tiykarǵı elementlerden quraladı: 

Grafik maydanı; 

Súwretlew (tasvir); 

Masshtab; 

Shkala; 

Grafik eksplikaciyası.