Biokimyo pmd

Bikarbonatlar, fosfatlar va sulfatlar
– siydikdagi bikarbonatlar
dori siydik pH ko‘rsatkichi bilan bog‘liqdir. pH 5,6 bo‘lganda siydik
bilan 0,5 mmol/l, pH 6,6-6 mmol/l, pH 7,8-9,3 mmol/l bikarbonatlar
ajraladi. Bikarbonatlar miqdori alkalozda ko‘paysa, atsidozda –
kamayadi. Odatda organizmdan chiqariladigan fosfatlarni 50% dan
kamroq miqdori chiqariladi. Atsidozda siydik bilan fosfatlarni
chiqarilishi ortadi. Qalqonsimon old bezi giperfunksiyasida siydikdagi
fosfatlar miqdori ko‘payadi. Organizmga vitamin D qabul qilinganda
fosfatlarni siydik bilan chiqarilishi pasayadi.
Oltingugurt saqlovchi aminokislotalar
– sistein, sistin va metionin
siydik sulfatlarini manbai hisoblanadi. Bu aminokislotalar to‘qimalarda
sulfat kislota ionlarini hosil qilib oksidlanadilar. Sutkalik siydik tarkibida
sulfatlarni umumiy miqdori 1,8 g dan (oltingugurtga hisoblaganda)
ortmaydi.
Ammiak
– buyrakda ko‘p miqdorda saqlanuvchi glutaminaza
fermenti ishtirokida glutamindan ammiakni hosil bo‘lishini maxsus
mexanizmi mavjud. Ammiak siydik bilan ammoniy tuzlari sifatida
chiqariladi. Uni miqdori organizmdagi kislota – ishqor muvozanatini
aks etdiradi. Atsidozda ularni siydikdagi miqdori ko‘payadi, alkalozda
esa kamayadi. Buyraklarda glutamindan ammiak hosil bo‘lish jarayoni
buzilganda siydikda ammoniy tuzlarini miqdori past bo‘ladi.
Siydikning patologik tarkibiy qismlari
– keng foydalaniladigan
«siydikni patologik tarkibiy qismlari» tushunchasi shartli bo‘lib, siydik
patologik tarkibiy qismi sifatida ko‘riladigan ko‘pchilik birikmalar, ko‘p
bo‘lmagan miqdorda bo‘lsa ham, me’yoriy siydikda doimo bo‘ladilar.
Boshqacha qilib aytganda, so‘z analitik aniqlanadigan miqdorda
uchramaydigan moddalar haqida ketyapti. Bularga avvalambor oqsil,
glyukoza, atseton (keton) tanachalari, o‘t va qon pigmentlari kiradi.
Oqsil 
– me’yoriy odam siydigida juda kam miqdorda oqsil bo‘lib,
uning borligini odatda, sifat reaksiyalari bilan aniqlab bo‘lmaydi. Qator
kasalliklarda, ayniqsa, buyrak kasalliklarida, siydikning oqsil miqdori
keskin ortishi mumkin (proteinuriya). Qon zardobi oqsillari, shuningdek
ma’lum darajada buyrak to‘qimasi oqsillari siydik oqsilining manbai
bo‘lishi mumkin.
Proteinuriyalar 2 ta katta guruhga bo‘linadi: buyrak va buyrakdan
tashqari. Buyrak proteinuriyalari oqsillar (asosan qon plazmasi oqsillari)
siydikka nefronni organik jarohatlanishi, buyrak filtri teshiklari

---

431
o‘lchamini ortishi, shuningdek koptokchalarda qon oqimi pasayishi
natijasida vujudga keladi. Buyrakdan tashqari proteinuriya siydik
yo‘llari yoki prostata bezini jarohatlanishiga bog‘liqdir.
Klinik amaliyotda ko‘p qo‘llanilaniladigan 
«albuminuriya»
iborasi
(siydikda oqsil aniqlanganda) noto‘g‘ridir, chunki siydik bilan nafaqat
albumin, balki globulinlar ham ajraladi. Masalan: nefrozlarda siydikdagi
oqsilni umumiy miqdori 26 g/l gacha bo‘lishi mumkin, bunda albuminlar
konsentratsiyasi 12 g/l, globulinlar esa – 14 g/l.
Odam siydigidagi qator fermentlar faolligini aniqlash mumkin:
lipaza, ribonukleaza, LDG, aminotransferaza, urokinaza, fosfataza, 
α
–
amilaza, leytsinaminopeptidaza va boshqalar. 
α
–amilaza va ba’zi boshqa
fermentlardan tashqari fermentlar faolligini aniqlashni asosiy
qiyinchiliklari siydikning quyuqlanishi va bunda ferment faolligini
ingibirlashdan muhofaza qilishga bog‘liqdir.