«biologiya» fakulteti «ekologiya va tuproqshunoslik» kafedrasi

Sug’ormali bo’z tuproqlarning klassifikaciyası.
Sug'orma bo’z tuproqlar podtipların ajratishda ulardagi tuproq hosil qiluvchi jarayonlarningg belgilari va sug’orilmaydigan tuproqlardan qolgan qoldiq belgi (mikroagregatlıq, bo’z rang, gipslasqanlıq va s. s.) va boshqa belgilar e'tiborga olinadi. Ushbu asosda sug'orma bo’z tuproqlar tipı pastdagi podtiplarga ajıratıladı (V. V. Egorov, V. M. Fridland va b., 1977):
1) sug'orma ochiq ranli bo’z tuproqlar ;
2) sug'orma oddiy bo’z tuproqlar ;
3) sug'orma to'q bo’z tuproqlar ;
4) qadimiy vaqtdan sug'orma bo’z tuproqlar.

Sug’ormali bo’z tuproqlarning suv-fizikalıq xossalari

qatlam	Teren lik, sm	Salıs-tırma avırlıq g/sm3	Kolem avırlıq G/sm3	Umumiy gevek	qatlam			Teren lik, sm
					maksimal gigroskopiklıq	Solıv ıgallıgı	DNS
65006 – Kesindi
А8айд. А2 В1 В1 В2 В3	0-10 20-30 30-40 40-60 60-80 80-100	2,66 2,65 2,66 2,66 2,66 2,68	1,27 1,49 1,31 1,34 1,39 1,44	52 44 51 50 48 46	4,1 4,2 4,6 4,5 4,5 4,3	7,0 8,2 8,0 7,2 7,3 7,9	26,7 21,1 21,7 21,6 18,5 20,4	Аны3лан-маган
72005- Kesindi
А8айд. А2 В1 В2 В3	0-20 35-45 55-65 80-90 105-115	2,71 2,71 2,70 2,70 2,71	1,30 1,49 1,40 1,38 1,49	52 45 48 49 45	2,8 3,0 3,2 2,8 2,9	6,1 6,2 6,3 5,8 5,7	22,4 21,9 22,0 20,6 21,7	46,8
72004- Kesindi
А8айд. В1 В1	0-30 40-50 50-60	2,75 2,70 2,75	1,27 1,40 1,26	54 48 54	3,5 3,6 4,1	Аныqланмаgан	21,3 22,7 22,8	102,0

Sug'orma ochiq ranli bo’z tuproqlar. Bu tuproqlar bo’z tuproqlar tik kontinentallıg’ınıng eng pastki bo'limida rivojlanib, lıyosslarda, yer osti suvlarining oqishshanglıgi yaxshi taminlangan hududlarda rivojlanadi. Gumuslı qatlamining qalinligi 60 sm atırapında. Rangi shaffof bo’z rangli. Gumus miqdori 0, 7-1, 2O’, ayirim hollarda 1, 5O’ ke yetadi. Gumuslı qatlamning ostida karbonatlarning dog'lari va konkreciyaları uchraydi. Gipsning yig'ilishi kuzatilmaydi, grunt suvlari 5 m dan pastda joylashgan.

Sug'orma oddiy sur tuproqlar. Gumuslı qatlam qalinligi 60 sm ga qadar. Gumus miqdori 1, 5O’, ayirim yerlarda 2, 0O’ ga yetadi. Gumuslı qatlamning ostida karbonat dog'lari va konkrenciyalar uchraydi. Gipsning yig'ilishi kuzatilmaydi, grunt suvlari juda shuqur joylashgan.
Sug'orma to'q bo’z tuproqlarda gumuslı qatlamning qalinligi 60 sm atırapında. To'q bo’z rangda. Gumus miqdori 1, 4-2, 0O’. Gumuslı qatlam ostida karbonat dog'lari va konkrenciyalar bor, biroq gips uchramaydi.
Qadimiy vaqtdan sug'orma bo’z tuproqlar. Bo’z tuproqlarning barcha kichik kontinentlarida kengnen tarqalgan, grunt suvlari juda shuqur joylashgan va ularning oqishshanglıgi yaxshi taminlangan. Bu tuproqlar profilining yuqori ng0 sm bo'limida haydalma va haydalma osti qatlamlari bor, rangi bo’z yoki to'q -sur rangda, gumus miqdori 1-2O’, o'rta va pastki qatlamlarida agroirrigacion gorizontlar bor. Agroirrigacion qatlamning qalinligi 1-3 m.

Sug'orma bo’z tuproqlarning belgilari va xususiyatlari

Sug’orish tasirida bo’z tuproqlarda o’ziga hos belgi, ko'rinish va hususiyatlar paydo bo'ladı. Agroirrigacion qatlamlarning paydo bo'lish jarayoni tuproq profili qatlamlarining tuz, mexanik va umumiy kimyoviy tarkiblarini, gumus tarkibidagi gumin va fulvokislotalar ozuqa moddalar, singdirilgen kationlar miqdorlarini, suvlar -fizik belgilari va boshqa bitta qator xususiyatlarin o'zgartirishga olib keladi. Sug'orma bo’z tuproqlarning bu ko'rsatkichlari va belgilari 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52 va 53 jadvalda yoritilgan (B. V. Gorbunov, J. Ikromov, D. R. Ismatovlarning malumatlari bo'yicha).