Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

о Yuqori	Savol	G ‘olib 2	G‘oiib 1
r
j
0‘rtacha	Yutqazgan 1	0‘rtacha biznes	G‘olib 3
i b
a d Past о	Yutqazgan 3	Yutqazgan 2	Daromad keltiruvchi
г
1	Past	0‘rtacha	Yuqori

^ SBB raqobatbardoshligi
7.1-rasm. GE/McKinsey matritsasining tuzilishi

BKG matritsasidan farqli oMaroq, «GE/Мс Kinsey» modelida har bir koordinata o‘qi ko‘p omilli va ko‘p jihatli o‘q o‘lchami sifatida qaraladi. Bu esa modelni BSG matritsasiga taqqoslanganda, analitik rejada boyroq va shu bilan birga biznes turlarini holatlash nuqtai nazaridan aniqroq ahamiyat kasb etadi.

«GE/McKinsey» model matritsasining hajmi 3x3 gacha ken- gaytirilgan. Bu faqatgina taqqoslanayotgan biznes turlarini batafsilroq turkumlash imkonini beribgina qolmay, balki strategik tanlovning kengaytirilgan imkoniyatlarini ko‘rib ehiqishni ham ko‘zda tutadi.
Tahlil qilingan biznesning turlari matritsaning katakchalarida «doiralar» («pufakchalar») ko‘rinishidabo‘ladi, ularningjoylashuvi bozorning jozibadorlik (Y o‘qi) va kompaniyalarning bozordagi (raqobat) nisbiy ustunlik (X o‘qi) ko‘rsatkichlari orqali aniqlaniladi.
X va Y o‘qi shartli ravishda 3 qismga bo‘linadi, yuqori, o‘rtacha va pastki qatorlar. Shunday qilib, matritsa 9 katakdan iborat boiib qoladi. Biznesning strategik holatlari matritsada o‘ngdan chapga, pastdan yuqoriga siljigani sari yaxshilanib boradi.
Matritsada strategik holatlar 3 turga bo‘linadi:

• 
  g‘oliblar,
  
• 
  yutqazganlar,
  
• 
  o‘rtacha — biznesdan mo'tadil daromad olinadigan, o‘rtacha biznes va biznesning shubhali holatlari.
  

5. 
   Strategik holatlar sohasi g‘oliblar, yutqazganlar, biznesning o‘rtacha holati va ishonchsi. turlari
   

Holatlarga ajratish jarayonida g‘oliblar turiga tushgan biznes turlari boshqalarga nisbatan bozorning jozibadorligi va kom­paniyaning bozordagi (raqobat) ustunligi yuqori va o‘rtacha boladi. Biznesning bunday turlariga nisbatan bolajak investitsiyalar xusu- sida asosan ijobiy qaror qabul qiiinishi mumkin. Biznesning bunday turlari odatda yaqin kelajakda rivojlanishi va o'sishni bildiradi.
Shartli tarzda G‘olib 1 deb nomlangan holat uchun bozoming eng yuqori jozibadorlik darajasi tegishli boladi va unda kom­paniyaning nisbatan kuchli ustunligining mavjudligi ko'rinadi. Bunda kompaniyaning mutlaq yetakchilik qilishi yoki bu bozordagi yetakchilardan biri bolishi ehtimoli kattadir. Unga faqatgina alohida bir raqobatchilaming kuchayishi xavf-xatar tug‘dirishi mumkin. Shuning uchun bu holatda kompaniyaning strategiyasi asosan qo‘shimcha investitsiyalami jalb qilishga qaratilgan bo‘lishi kerak.
Shartli ravishda G‘olib 2 deb nomlangan holat uchun, bozor­ning jozibadorlik darajasi yuqori va kompaniyaning nisbiy ustunlik, raqobat darajasi o‘rtacha. Bunday biznes birlik o‘zining tarmog‘ida yetakchi bolmasligi aniq, lekin bir vaqtning o‘zida yetakchidan orqada qolib ketmaydi. Bunday holda bo‘lgan kompaniyaning strategik vazifasi, eng awalo o‘zining kuchli va zaif (kuchsiz) tomonlarini aniqiash, keyin esa kerakli boigan investitsiyalami sarflash, o‘zining kuchli tomonlaridan maksimal foyda olish va kuchsiz (zaif) tomonlarini yaxshilash.
G‘olib 3 holati shunday biznes birliklami (kompaniyalami) o‘z ichiga oladiki, unda bozor jozibadorligi o‘rta darajada va kompaniyaning raqobat ustunligi yuqori. Bunday holatdagi.
kompaniya uchun awalo bozorning jozibadorlik segmentlarini aniqlash va ayni ularga investitsiyalami sarflash, o‘zining raqo- batchilariga bardosh berish qobiliyatini rivojlantirish, ishlab chi­qarish hajmini ko‘paytirish va shu orqali korxonaning daromadini oshirish kerak.
Matritsaning pastki chap burchagiga tushadigan biznesning turlari muvaffaqiyatsiz (Yutqazgan) deb nomlanadi. Bunday holatda bo^£lgan biznes turlari eng past ko‘rsatkichlaridan birini, hech boMmaganda, birini egallab, yuqori ko‘rsatkichlardan birontasiga ham ega emas. Ushbu holdagi biznes turlariga qo^£shimcha investitsiyalar kiritish chegaralanishi yoki umuman to‘xtatilishi kerak, chunki bunday investitsiyalar kelajakda foyda keltirmasligi mumkin.
Yutqazgan 1 holati uchun bozorning jozibadorligi o'rtacha va bozordagi nisbiy ustunlik darajasi pastdir. Bu holatdagi biz­nesning turi uchun ushbu tavsiya ma’qul. Xavf-xatarlik darajasi past boMgan sohani (biznes birlikni) rivojlantirish imkoniyatlarini qidirish kerak, iloji boricha ushbu biznes birligining aniq bir kuchli tomonlarini foydaga aylantirish lozim. Agar bularning iloji boMmasa, bu biznes sohani tark etish kerak.
Yutqazgan 2 holatdagi biznes birliklar uchun, bozorning jozibadorligi past va bozordagi nisbiy ustunligi o‘rtacha darajada. Kompaniya bunday tarmoqda yetakchi emasligi yaqqoldir, ammo uni boshqalarga jiddiy raqobatchi sifatida qabul qilish mumkin. To‘g‘risi, mazkur biznes sohasini jozibadorsiz deyish mumkin. Bunday vaziyatda kompaniyaga xavfni pasaytirish harakatiga diqqatini jamlamoq ma’quldir, o‘zining biznesini bozorning eng daromadli tarmoqlarda himoyalash, agarda raqobatchilar ushbu biznesni sotib olishmoqchi boMsa va unga yaxshi narx taklif qilishsa, rozi boMish afzaldir.
Yutqazgan 3 holatida boMgan biznes turida, bozorning joziba­dorligi va kompaniyaning nisbiy ustunligi past darajadaligi bilan xarakterlanadi. Bunday vaziyatda faqatgina foyda olishga intilish kerak, uni esa olish mumkin, investitsiyalardan umuman xolis boMmoqlik tavsiya etiladi, yoki bunday biznes turidan umuman chiqib ketish kerak.
Diagonal bo'yicha joylashgan 3 katakka tushgan biznesning turlari, matritsaning pastki o‘ngdan tepadagi chapga harakat qiladigan «chegaraga oid» deb nomlanadi. Bu biznesning shunday turlariki, ma’lum bir sharoitlarda o‘sishi hamda, aksincha, qisqarishi mumkin.
Agar biznes shubhali (savol) hoiatga tegishli bo‘lsa, bunda bozoming jozibadorligi yuqori korxonaning raqobat ustunligi past darajada. Bunday holatda bo‘lgan biznes birliklarga quyidagi strategik yechimlar tavsiya etiladi:

• 
  Kompaniyaning afzalliklari orasida kuchli tomonga aylan- tirish ehtimoli mavjud bo^£lsa, uni rivojlantirish kerak boiadi.
  
• 
  Kompaniya bozorda o'zining nishasini ajratib olib, uning rivojlanishiga mablag‘ jalb qilish lozim.
  
• 
  Agarda yuqoridagi 1 yoki 2-chi tavsiyalarni amalga oshi­rish imkoniyati bo'lmasa, bunday biznes turini tashlab ketish afzaldir.
  

0‘rtacha biznes holatida bo‘lgan biznes birliklar uchun bozor- ning jozibadorligi va kompaniyaning nisbiy ustunligi o‘rtacha darajada. Bunday holatda mablag'larni faqatgina juda daromadli va eng xavfsiz tadbirga jalb qilish tavsiya etiladi (ehtiyotkorlik
strategiyasi).