"Бофанда" (собиқ трикотаж фабрикаси базасида) корхонаси Жанубий Кореянинг

 
BUDJET TASHKILOTLARIDA MOLIYAVIY HISOBOTLAR
NAZORATINING XUSUSIYATLARI 
 
Artikov Kurbonazar Amanovich - 
Toshkent moliya instituti
mustaqil izlanuvchisi
 
Budjet tashkilotlarining moliyaviy hisobotlarini tekshirishda quyidagi shartlarga 
to’liq 
amal qilinganligiga 
e’tibor
qaratiladi: 
-
hisobot davridagi barcha operatsiyalar hamda pul 
mablag’lari,
asosiy vositalar, moddiy 
qimmatliklarning inventarizatsiya qilinishi va hisob-kitoblar 
natijalarining to’liq
aks 
ettirilishi; 
-
analiti
k hisob ma’lumotlarining hisobot davrining birinchi sanasiga sintetik
hisob 
yuritish hisobvaraqlari bo’yicha aylanmalar va qoldiqlarga bir xil bo’lishi,
shuningdek 
moliyaviy hisobotlar 
ma’lumotlarining
sintetik va analitik hisob 
ma’lumotlariga
mosligi; 
-
moliyaviy hisobotlardagi tegishli yozuvlarni qayd etish uchun belgilangan tartibda 
rasmiylashtirilgan birlamchi hujjatlardan foydalanish. 
Ushbu asosiy shartlarga rioya qilinmagan holda tuzilgan moliyaviy hisobotlar 
noto’g’ri
tuzilgan deb hisoblanadi. 

---

43 
Tashkilotlar jamlanma moliyaviy hisobotlarni 
o’zlari
ko’rib
chiqqan tasarrufidagi quyi 
tashkilotlarning moliyaviy hisobotlari hamda 
o’zining
xarajatlar smetasi 
bo’yicha
moliyaviy 
hisobotlari asosida tuzilgan 
bo’lishi
kerak. 
Moliyaviy hisobotlar, qoida tariqasida, 
o’sib boruvchi tartibda bitta o’n
xonali sonda 
ming so’m
hisobida tuzilishi lozim. 
Moliyaviy hisobotlarni tekshirishda 
ko’rsatkichlari
manfiy qoldiq bilan chiqqan (manfiy 
qoldiqqa ega 
bo’lgan),
ya’ni
ushbu 
ko’rsatkichlar
“minus”
belgi bilan aks ettirilgan 
holatlarning sabablari tahlil qilinishi kerak. Faqat 
me’yoriy
-huquqiy hujjatlar talablarini 
buzmagan holda manfiy qoldiqqa ega 
bo’lish mumkmn.
Moliyaviy hisobotni tuzishda ayrim hatoliklarga yo’l qo’yilmoqda. Eng ko’p
tarqalgan 
hatolardan biri bu yillik buxgalteriya hisobotini tuzish oldidan aktivlar va majburiyatlarni 
inventarizatsiyadan 
o’tkazishdir.
Unga 
ko’p
tashkilotlarda jiddiy 
e’tibor
bermaydilar. 
Inventarizatsiya 
o’tkazish
talablari 
№19
“Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish” nomli
BHMSda qayd etilgan. Bu 
talablar asosiy vositalar, materiallar, pul mablag’larining 
saqlanishini va hisob- kitoblarning aniqligini 
ta’minlab
beradi. Debitorlik va kreditorlik 
qarzlarini 
muddatining o’tib ketganligini ham inventarizatsiya natijalariga ko’ra aniqlana
di. 
Buning uchun korxonalar 
o’rtasida
qoldiqlar 
ko’rsatilgan
holda solishtiruv dalolatnomalarini 
tuzish va muddati o’tgan qarzlarni belgilangan tartibda hisobdan
chiqarish kerak. Umidsiz 
debitorlik va kreditorlik qarzlarining ro’yxati tuzilib, uni
inventarizatsiya komissiyasiga 
beriladi. Komissiya tomonidan xulosa tuzilib, korxona rahbariga taqdim etilgach hisobdan 
chiqarishga buyruq chiqarilishi mumkin. 
Inventarizatsiya jarayonida sanoqdan 
o’tkazilayotgan
tovar-moddiy zaxiralari va asosiy 
vositalarning saqlanish holatlari, ishlab chiqarilgan muddatlari va zavod tomonidan berilgan 
raqamlariga e’tibor qaratish zarur. Bundan tashqari
TMZning sanoqli zaxirasiga ega 
bo’lgan
korxonalarda ularning buzilishi, 
qiymatining tushishi va ma’naviy eskirishi holatlari ham
inventarizatsiya natijasida aniqlanadi. Bunday TMZlarni hisobdan chiqarish uchun ham 
yuqorida qayd etilgan kabi inventarizatsiya komissiyasi 
ma’lumotlari
asosida hisobdan 
chiqarishning aniq sabablari keltirilgan dalolatnoma tuziladi. Yaroqli TMZlar esa sotishning 
sof qiymatiga qadar arzonlashtirilishi kerak. 
Tekshirish jarayonida qonunchilikka muvofiq budjet tashkilotlari balans moddalari 
inventarizatsiyadan 
o’tkazgan
bo’lishlari
shart. Balans moddalari inventarizatsiyasining 
asosiy maqsadi quyidagilardan iborat: 
-
asosiy vositalar, kapital qo’yilmalar, moddiy boyliklar, pul mablag’lari va
qat’iy hisobda 
turuvchi blankalari va boshqa aktivlarning haqiqatda mavjudligini buxgalteriya hisobi 
ma’lumotlariga taqqoslash yo’li bilan aniqlash, shuningdek
moddiy boyliklar va pul 
mablag’larining saqlanishini nazorat qilish;
-
qonunchilikda belgilangan tartibga muvofiq belgilangan normativdan yuqori 
bo’lgan va
foydalanilmayotgan moddiy boyliklarni aniqlash; 
-
moddiy boyliklar hamda pul mablag’larini saqlash qoidalari va shar
tlariga rioya qilish; 
-
balansda hisobga olingan moddiy boyliklar, kassalardagi, banklarning depozit hisob 
raqamlaridagi, shuningdek 
O’zbekiston
Respublikasi Moliya 
vazirligining G’aznachiligi va 
uning hududiy bo’linmalaridagi (keyingi o’rinlarda
G’aznachili
k 
bo’linmalari
deb yuritiladi) 
shaxsiy hisobvaraqlardagi pul 
mablag’lari,
hisob-kitoblar va balansning boshqa moddalari 
qiymatining haqiqiyligini tekshirish. 
Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarning 
to’g’ri
tuzilganligini tekshirishda 
quyidagi hisobot shakllari alohida 
o’rganiladi:
1.
Balans (1-shakl).
 
Balansni tuzishdan oldin barcha mavjud memorial orderlar bilan 
rasmiylashtirilgan buxgalteriya provodkalarini dastlabki 
hujjatlarga muvofiq holda to’g’ri 
tuzilganligi hamda “Bosh
-
jurnal kitobi” (308
- shak
l)ga to’g’ri yozilganligi, subschyotlar 
bo’yicha oylik aylanmalar va hisobot
davri oxiriga 
“Bosh
-jurnal 
kitobi”
(308-shakl) 
bo’yicha
qoldiqlar 
to’g’ri
hisoblanganligi tekshirib chiqiladi. 

---

44 
Tekshirish davomida debitor va kreditor qarzlarni hisobga oluvchi subschyotlarda 
debitorlar va kreditorlar summalari o’zaro hisobga olmaganligi
aniqlanadi. Mavjud debitorlar 
balansning aktiv qismida, kreditorlik qarz esa, 
passiv qismida ko’rsatilishi kerak. Debitorlik va 
kreditorlik qarzlari haqidagi 
ma’lumotlarni
to’g’ri
aks ettirilganligi, Budjet tashkilotlarida 
buxgalteriya hisobi 
to’g’risidagi
yo’riqnoma
(ro’yxat
raqami 2169, 2010 yil 22 dekabr) asosida 
tekshiriladi. 
Tekshirishda 
“yil
boshiga”
ustuni 
bo’yicha
ko’rsatkichlar
o’tgan
hisobot yili 
balansining 
“yil
(chorak) 
oxiriga”
ustuni 
bo’yicha
ko’rsatkichlar
bilan solishtiriladi.Ular aynan 
bir xil holda 
ko’chirilishi
kerak. Agarda, tashkilot hisobot yilining 1 yanvaridan keyin tashkil 
topgan bo’lsa, u holda balansning
ushbu “Yil
boshiga”
ustuni 
to’ldirilmaydi.
Tekshirish davomida balansning aktiv qismidagi 
“Yil
(chorak) 
oxiriga” ustuni bo’yicha 
moddalarning to’g’ri aks ettirilganligi aniqlanadi va
quyidagi holatlarga e’tibor
qaratiladi: 
-
“1
-