43
Tashkilotlar jamlanma moliyaviy hisobotlarni
o’zlari
ko’rib
chiqqan
tasarrufidagi quyi
tashkilotlarning moliyaviy hisobotlari hamda
o’zining
xarajatlar smetasi
bo’yicha
moliyaviy
hisobotlari asosida tuzilgan
bo’lishi
kerak.
Moliyaviy hisobotlar, qoida tariqasida,
o’sib boruvchi tartibda bitta o’n
xonali sonda
ming so’m
hisobida tuzilishi lozim.
Moliyaviy hisobotlarni tekshirishda
ko’rsatkichlari
manfiy qoldiq bilan chiqqan (manfiy
qoldiqqa ega
bo’lgan),
ya’ni
ushbu
ko’rsatkichlar
“minus”
belgi bilan aks ettirilgan
holatlarning sabablari tahlil qilinishi kerak.
Faqat
me’yoriy
-huquqiy hujjatlar talablarini
buzmagan holda manfiy qoldiqqa ega
bo’lish mumkmn.
Moliyaviy hisobotni tuzishda ayrim hatoliklarga yo’l qo’yilmoqda. Eng ko’p
tarqalgan
hatolardan biri bu yillik buxgalteriya hisobotini tuzish oldidan aktivlar va majburiyatlarni
inventarizatsiyadan
o’tkazishdir.
Unga
ko’p
tashkilotlarda jiddiy
e’tibor
bermaydilar.
Inventarizatsiya
o’tkazish
talablari
№19
“Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish” nomli
BHMSda qayd etilgan. Bu
talablar asosiy vositalar, materiallar, pul mablag’larining
saqlanishini va hisob- kitoblarning aniqligini
ta’minlab
beradi.
Debitorlik va kreditorlik
qarzlarini
muddatining o’tib ketganligini ham inventarizatsiya natijalariga ko’ra aniqlana
di.
Buning uchun korxonalar
o’rtasida
qoldiqlar
ko’rsatilgan
holda solishtiruv dalolatnomalarini
tuzish va muddati o’tgan qarzlarni belgilangan tartibda hisobdan
chiqarish kerak. Umidsiz
debitorlik va kreditorlik qarzlarining ro’yxati tuzilib, uni
inventarizatsiya komissiyasiga
beriladi. Komissiya tomonidan xulosa tuzilib, korxona rahbariga taqdim etilgach hisobdan
chiqarishga buyruq chiqarilishi mumkin.
Inventarizatsiya jarayonida sanoqdan
o’tkazilayotgan
tovar-moddiy zaxiralari va asosiy
vositalarning saqlanish holatlari, ishlab chiqarilgan muddatlari va zavod tomonidan berilgan
raqamlariga e’tibor qaratish zarur.
Bundan tashqari
TMZning sanoqli zaxirasiga ega
bo’lgan
korxonalarda ularning buzilishi,
qiymatining tushishi va ma’naviy eskirishi holatlari ham
inventarizatsiya natijasida aniqlanadi. Bunday TMZlarni hisobdan chiqarish uchun ham
yuqorida qayd etilgan kabi inventarizatsiya komissiyasi
ma’lumotlari
asosida hisobdan
chiqarishning aniq sabablari keltirilgan dalolatnoma tuziladi. Yaroqli
TMZlar esa sotishning
sof qiymatiga qadar arzonlashtirilishi kerak.
Tekshirish jarayonida qonunchilikka muvofiq budjet tashkilotlari balans moddalari
inventarizatsiyadan
o’tkazgan
bo’lishlari
shart. Balans moddalari inventarizatsiyasining
asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:
-
asosiy vositalar, kapital qo’yilmalar, moddiy boyliklar, pul mablag’lari va
qat’iy hisobda
turuvchi blankalari va boshqa aktivlarning haqiqatda mavjudligini buxgalteriya hisobi
ma’lumotlariga taqqoslash yo’li bilan aniqlash, shuningdek
moddiy boyliklar va pul
mablag’larining saqlanishini nazorat qilish;
-
qonunchilikda belgilangan tartibga muvofiq belgilangan normativdan yuqori
bo’lgan va
foydalanilmayotgan
moddiy boyliklarni aniqlash;
-
moddiy boyliklar hamda pul mablag’larini saqlash qoidalari va shar
tlariga rioya qilish;
-
balansda hisobga olingan moddiy boyliklar, kassalardagi, banklarning depozit hisob
raqamlaridagi, shuningdek
O’zbekiston
Respublikasi Moliya
vazirligining G’aznachiligi va
uning hududiy bo’linmalaridagi (keyingi o’rinlarda
G’aznachili
k
bo’linmalari
deb yuritiladi)
shaxsiy
hisobvaraqlardagi pul
mablag’lari,
hisob-kitoblar va balansning boshqa moddalari
qiymatining haqiqiyligini tekshirish.
Budjet tashkilotlarida moliyaviy hisobotlarning
to’g’ri
tuzilganligini tekshirishda
quyidagi hisobot shakllari alohida
o’rganiladi:
1.
Balans (1-shakl).
Balansni tuzishdan oldin barcha mavjud memorial orderlar bilan
rasmiylashtirilgan buxgalteriya provodkalarini dastlabki
hujjatlarga muvofiq holda to’g’ri
tuzilganligi hamda “Bosh
-
jurnal kitobi” (308
- shak
l)ga to’g’ri yozilganligi, subschyotlar
bo’yicha
oylik aylanmalar va hisobot
davri oxiriga
“Bosh
-jurnal
kitobi”
(308-shakl)
bo’yicha
qoldiqlar
to’g’ri
hisoblanganligi tekshirib chiqiladi.
44
Tekshirish davomida debitor va kreditor qarzlarni hisobga oluvchi subschyotlarda
debitorlar va kreditorlar summalari o’zaro hisobga olmaganligi
aniqlanadi. Mavjud debitorlar
balansning aktiv qismida, kreditorlik qarz esa,
passiv qismida ko’rsatilishi kerak. Debitorlik va
kreditorlik qarzlari haqidagi
ma’lumotlarni
to’g’ri
aks ettirilganligi, Budjet tashkilotlarida
buxgalteriya hisobi
to’g’risidagi
yo’riqnoma
(ro’yxat
raqami 2169, 2010 yil 22 dekabr) asosida
tekshiriladi.
Tekshirishda
“yil
boshiga”
ustuni
bo’yicha
ko’rsatkichlar
o’tgan
hisobot yili
balansining
“yil
(chorak)
oxiriga”
ustuni
bo’yicha
ko’rsatkichlar
bilan solishtiriladi.Ular aynan
bir xil holda
ko’chirilishi
kerak. Agarda, tashkilot hisobot yilining 1 yanvaridan keyin tashkil
topgan bo’lsa, u holda balansning
ushbu “Yil
boshiga”
ustuni
to’ldirilmaydi.
Tekshirish davomida balansning aktiv qismidagi
“Yil
(chorak)
oxiriga” ustuni bo’yicha
moddalarning to’g’ri aks
ettirilganligi aniqlanadi va
quyidagi holatlarga e’tibor
qaratiladi:
-
“1
-
Dostları ilə paylaş: