Bosh miya yarim sharining po’stloq qismi, uning tuzilishi. Reja

KATTA YARIM SHARLAR PO’STLOG’I TURLI QISMLARINING FUNKSIONAL VA STRUKTURA XUSUSISYATLARI

Organizmda qanday boplmasin biror funksiyaning boshqarilishi bosh miya katta yarim sharlarining qaysi qismiga bog’liq, degan muammo azaldan munozarali masala bo’lib kelgan. Bu haqda nihoyatda xilma-xil va bir-biriga tamomila qarama-qarshi fikrlar bayon qilingan. Ba’zi olimlar bosh miya po’stlog’ining qatpiyan ma’lum bir nuqtasi organizmning muayyan bir funksiyasini boshqaradi deb tapkidlasa, boshqalari bu fikrni inkor qilar edilar; ular miya po’stlog’ining hamma qismi siruktura va ftinksional jihatidan bir xil deb hisoblab, belgili bir funksiyaning boshqarilishida butun miya po’stlog’i ishtirok etadi deb eptirof qilar edilar. Bosh miya yarim sharlar po’stlog’ining turli sohalari lurli funksiyalarni boshqarishga moslashganligini dastavval I.p.pavlov isbotladi. Uning tapimotiga kopra. miya popstlog"ining tegishli qismlarida maxsus funksiyalami boshqarishga birmuncha ixtisoslashgan hujayralar guruhi. analizatorlar yadrosi joylashgan. Ammo analizatorlar yadrosi po’stloqning turli qismlarida tarqoq holda joylashgan hujayralar bilan yaqindan boshlangan bo’lib, ular o’rtasida aniq chegara yo’q.

3-rasm.

Vaqtincha aloqalar hosil boplish gipotezalarining tasviri.
Agarda biror analizator yadrosi shikastlansa, uning vazifasini po’stloqning turli qismlaridan joy olgan bo’lsa ham, shu analizator bilan boglangan hujayralar ma’lum darajada bajara oladi. Biroq bu hujayralar analizatoming o’z yadrosi singari mukammal analiz va sintez qila olmagani sababli, uning vazifasini topla bajara olmaydi. Shunday qilib, miya po’stlog’ida funksiyalami boshqaradigan aniq markazlarning borligi nisbiy tushunchadir, beigili funksiyaning yuzaga chiqishi po’stloqning turli qismlaridagi hujayralar faoliyatiga bog’liqdir. Demak, miya po’stlog’ida aniq bir joyga topplangan, muqarrar bir funksiyani boshqaradigan markaz yo’q. Biror xil funksiyalami boshqarishga ozmi-ko’pmi ixtisoslashgan po’stloq hujayralari tuzilish va funksional xususiyatlariga qarab bir qancha zonalami hosil qiladi. Shunga yarasha katta yarim sharlar po’stlog’i quyidagi zonalarga bo’linadi: kopruv zonasi - kopruv analizatorining po’stloqdagi zonasi bo’lib, po’stloqning ensa sohasida joylahsgan. po’stloqning chakka qismida esa eshitish analizatorining markaziy qismi urnashgan. shu sababli bu yer eshituv zonasi deyiladi. Teri. muskul va paylardan keladigan ta’sirotlar po’stloqning markaziy pushtasida, Roland egatining orqa sohasida analiz va sintez qilinadi. Shu sababli po’stloqning bu qismi teri va proprioretsepsiyaning po’stloq zonasi deb yuritiladi. po’stloqdagi Roland egatining oldingi sohasi harakat reaksiyalarining boshqarilishida ishtirok etadi. Harakatni yuzaga chiqaradigan gavda muskullarining faoliyatini po’stloqning ana shu qismi nazorat qiladi. Shu sababli po’stloqning bu qismi motor zona deyiladi. po’stloqning motor zonasidagi yirik piramidal hujayralar po’stloq osti yadrolar bilan. qolaversa, markaziy asab tizimsining yana ham qopyiroq qismi va hatto orqa miya bilan ham boglangandir. Bu piramidal hujayralarning opsimtalari po’stloqning targil tana, qizil yadro, qora substanciya. miyacha va orqa miyaning harakatlantiruvchi yadrolari bilan bog’laydigan pastga tushuvchi yo’llari hosil qiladi. po’stloq motor zonasining shikastlanishi organizm turli qismlarining falaj bo’lib qolishiga olib keladi. Motor zonadan sal oldinroqda premotor zona, po’stloqning medial sohasida esa. qopshimcha motor zona joylashgan. po’stloqning hamma zonalari organizmning tegishli qismlaridan kelayotgan impulslami qabul qiladi va ularga tegishli ravishda javob qaytaradi. Bu javob reaksiyalari markaziy asab tizimsining tegishli qopyi qismlari orqali beigili organlarga uzatiladi, natijada muayyan reflektor akt ro’y obga chiqadi. Demak, miya po’stlog’ining barcha zonalari tegishli ravishda tashqi muhitdan. moddiy dunyodan axborot oladi, bu axborotga keraklicha javob berib, organizm funksiyalarining tashqi muhitga mukammal moslashuvini ta’minlaydi. Miya po’stlog’i zonalaridagi hujayralarning ta’sirotlarga javoban ana shu tariqa ko’rsatadigan reaksiyasi o’sha hujayralar bilan boglangan boshqa zonalardagi hujayralarning ishtiroki bilan yuzaga chiqadi. albatta.
Miya yarim sharlarnnng kayata egatchalari uni beshta: peshona, tepa, ensa, chekka va orolcha bo’laklarga ajratadi,

Silviyev egatchasi miya yarim sharlariving asosidan boshlanib, orqaga va bir oe yuqoriga ko’taryaladi, miya katga yarim sharlarinnng chekka b?lagiyai boshqalardan ajratadi.

Roland yoki markaziy egatcha miya yarim sharlarning yuqorigi chetidan o’rtada Snlviyev egati tomon papgta ytnalgon bulib, katga yarim sharlarning peshona bulagnni tepa bulagndan ajragadn.

Ensagepa egatchasi katta miya sharlarinivg orqa tomonidan ko’ndalaig yo’nalgan bulib, ensa bo’lagnni tepa bo’lagidan ajratadi. Har qaysi bo’ldqda mayda egatchalar bo’lib. ular pushtalar Yerdamida bir-biridan ajraladi. Katta yarim sharlarning orolcha bulagya Silviyev yoripshing chuqurligido yotadi, peshona, tepa chekka bulakchalari billn uralgan bo’lddi.