Boshlang’ich sinflarda so’z birikmasi va gap

Yangi mavzu. Gap bo„laklari.

O‟qituvchi:Gapda so„zlar ma„nosiga qarab, ma„lum bir vazifani bajaradi. Mustaqil ma„noli so„z gapning bo„lagi bo„lib keladi. Quyosh nuri olamni yoritadi gapida fikrni o„ziga qaratayotgan bo„lak nur so„zi bo‟lsa, u haqda fikr bildiruvchi bo„lak yoritadi so„zidir. Har ikkala bo„lak gapning asosini tashkil etadi. Nur, yoritadi gapdagi boshqa so„zlar gapning asosiy mazmunini bildiradi.

Gapning asosiy mazmunini tashkil etgan gap bo„laklari bosh bo‘lakdir. Asosiy mazmunni to„ldirish uchun qo„llaniladigan bo„lak ikkinchi darajali bo‘lakdir. G„ayratli bola charchash nimaligini bilmaydi. Bola bilmaydi bosh bo„lak, G‘ayratli, charchash ikinchi darajali bo„lak.

O‟qituvchi:Qani o„quvchilar daftaringizga 104-mashq deb yozing. Diqqat bilan eshiting. Matnni o„qiyman va matnda nechta gap bo„lagi borligini

aniqlayman. Gapda so„zlar qanday vazifani bajaradi? Bu mashqni ”Aqliy hujum” mashqi orqali bajaramiz.
O„qituvchi o„quvchilarga 1 daqiqa ichida gaplarda nechta so„z borligini so„raydi va baholaydi.

”Yulduzchalar” – bir bola qo„l ko„tarib, 1-gapda 5 ta so„z bor. Ikkinchi o„quvchi

Sport - bosh bo„lak, uchinchi o„quvchi boshlanadi ikkinchi darajali bo„lak.
”Oymomo” guruhi – bir o„quvchi 2-gapni tahlil qiladi. G‘olib bosh bo„lak, ikkinchi o„quvchi oldi ikkinchi darajali bo„lak.

“Quyoshjon” guruhi. 2-gapni tahlil qiladi. Maktab direktori jamoamizni tabrikladi Bir o„quvchi direktori gapning bosh bo„lagi, ikkinchi o„quvchi tabrikladi ikkinchi darajali bo„lagidir.

O„qituvchi:Qolgan ikita gapni doskada kim xatosiz chiroyli yozadi musobaqasi orqali o„tkazamiz.


”Yulduzchalar” Sport kishini jismonan chiniqtiradi.
”Oymomo” O„quvchilar sport bilan muntazam shug„ullanadilar. O‟qituvchi:Aziz o„quvchilar daftaringizga chiroyli qilib yozib oldingizmi? O‟quvchilar:Ha.
O‟qituvchi:Hozir daftarimizga kichkina test savollarini yozamiz.
”Yulduzchalar” G„ayratli bola charchamas gapdagi bosh bo„laklarni toping.
A) Bola, B) G„ayratli C) Charchashni “Oymomo” Sport kishini jismonan chiniqtiradi. Gapdagi ikkinchi darajali bo„laklarni toping.
A) Sport B) kishini C) chiniqtiradi.
« Quyoshjon » Maqsadga ko„ra nechta gap bor ?
A) 1 ta B) 2 ta C) 3 ta O‟qituvchi:Testlarga qo„yilgan ballar.

“Yulduzchalar”.

“Oymomo”.


“Quyoshjon”
O‟qituvchi:Endi 105-mashqni daftarimizga yozamiz. Bu mashqni “O„yin ichida o„yin” darsi orqali o„tkazamiz. Birinchi “Lotariya” o„yinini o„tkazamiz. “Lotariya” o„yini orqali “Do„stlik bog„iga” yo„l olamiz. Bog„ning darvozasidan kirsangiz 3 ta yo„l bor mana shu yo„llarga “Borsa kelmas”, “Borsa kelar”, “Borsa xavfli”. Uchta guruhdan bittadan o„quvchi chiqib lotariya belitini oladi. Bunda belitlarga “Borsa kelmas”, “Borsa kelar”, “Borsa xavfli” deb yozilgan. O„quvchilar olgan shartlarini o„z guruhlariga e„lon qilishadi. Har bir guruhdan bittadan o„quvchi qo„llaridagi shartlari bilan ”Do„stlik bog„i” darvozasi oldiga boradi. U yerda ya‟ni sinfxona gullarini stol ustiga uch qator qilib qo „yamiz va har bir qator boshiga shartlarni qog„ozda yozib ilib qo„yamiz. Shartlarni olgan o„quvchilar o„z yo„llarida davom etish uchun ”Do„stlik bog„i” dagi daraxtlardan savollarni oladi. Kimki savollarga to„g„ri javob bersa, yo„lida davom etadi. Agarda savollarni, topshiriqlarni bajaraolmasa o„yin to„xtatiladi.
Daraxtdagi savollar.

1. 
   Birinchi gapdagi gapni asosini tashkil qilgan so„zni toping.
   
2. 
   Ikkinchi gapdagi asosiy mazmunni to„ldirgan gapni toping.
   
3. 
   Uchinchi gapdagi gapning bosh bo„lagi va ikkinchi darajali bo„lagini toping.
   
4. 
   Gapning maqsadga ko„ra turlari.
   
5. 
   Gapning mazmuniga ko„ra turlari.
   

Har bir guruh o„z qo„lidagi savollariga og„zaki javob beradi. Har kim o„z guruhining savolini daftariga yozib tahlil qiladi.

1. 
   “Yulduzchalar” guruhi
   

Fermer xo„jaligi mo„l hosil yetishtirdi. Xo„jalig(i) yetishtirdi – gap asosi; fermer


(xo„jaligi), mo„l hosil (yetishtirdi) – asosiy mazmunni to„ldirgan bo„laklar.

2. 
   “Oymomo” guruhi. Ekinlar tuproqdan yaxshi oziqlanadi; tuproq(dan) oziqlanadi gapning asosini tashkil qiladi. (Ekinlar) tuproqdan yaxshi (oziqlanadi) gapning
   

asosiy mazmunini to„ldiradi.

3. 
   “Quyoshjon” Yaxob suvi yerning sho„rini yuvadi; suvi(sho„ri) gapning asosini tashkil qiladi; yaxob(yuvadi) asosiy mazmunni boldiradi. Gap noto„g„ri tahlil qilindi.
   

O‟qituvchi:105-mashqni gapning mazmuniga qarab tahlil qilib oldik. Hamma tushundimi? “Quyoshjon” guruhi yo„lida davom etmay orqasiga qaytdi.

O„quvchilar men sizlarga mana shu mashq bo„yicha men sizlarga sonlarning o„sib borish tartibida 1 ta so„z yozaman. Savolga guruh o„quvchilarining javobiga qarab ball qo„yiladi.

80	1	30	50	70	20	10	60	40	15
i	Y	sh	I	D	i	e	R	T	t

O‟qituvchi:Kim aytadi jadvalga qanday so„z yozilgan? O‟quvchilar:Yetishtirdi.
O‟qituvchi:yetishtishtirdi so„zi gapning asosini tashkil qiladimi yoki asosini to„ldirgan gapni?
O‟quvchilar:Gapning mazmuniga ko„ra asosini tashkil qiladi. O‟qituvchi:yetishtiradi so„ziga kim gap tuzadi?
“Yulduzchalar” Dehqon paxtani yetishtiradi. “Oymomo” Bog„bon daraxtlarni yetishtiradi.
“Quyoshjon” Tuproqda o„simliklar yetishtiriladi. O‟qituvchi:Qani bolalar dam olish daqiqasiga to„xtalib otamiz. Maktab degan
Shunday joy
Yurub turgan poyezday Kechga qolsang bir nafas Seni ko„rib o„tirmas.

4.