«bujdet hisobi va g’aznachilik» kafedrasi «budjet hisobi» fanidan kurs ishi mavzu: byudjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar nazoratining maqsadi va vazifalari bajardi

1.Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalarni maqsadi va vazifalari aniqlar tartibi
Moliyaviy natijalar – bu xo‘jalik sub’ektlarida ma’lum bir hisobot davrida xo‘jalik jarayoni natijasida o‘ziga qarashli mablag‘larni oshishi yoki kamayishidir. Moliyaviy natijalar ijobiy yoki salbiy bo‘lishi mumkin. Ijobiy moliyaviy natija bu foyda, salbiy moliyaviy natija bu zarar. Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar deganda tashkilotning barcha daromadlari (tushumlari, budjet mablag‘lari bo‘yicha g‘aznachilik orqali amalga oshirgan kassa xarajatlari) va hisoblangan barcha xaqiqiy xarajatlarining o‘zaro solishtirilishi (ayrilishi) natijasida kelib chiqadigan aktivning sof qiymati tushuniladi.
Yoki boshqacha qilib aytganda, budjet tashkilotlarining moliyaviy natijasi bu tashkilotning barcha aktivlari (nomoliyaviy aktivlari, moliyaviy aktivlari va debitorlari)dan uning majburiyatlarini (kreditorlik qarzlarini) ayirmasi natijasida hosil bo‘ladigan aktivning sof qiymati deb tushunish mumkin
Moliyaviy natijalar hisobini tashkil etishda buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalar qo‘yiladi:
- Moliyaviy natijalarni belgilangan tartibda shakllantirish;
- Moliyaviy natijalar bilan bog‘liq muomalalarni o‘z vaqtida buxgalteriya hujjatlari hamda hisob registrlarida aks ettirish;
- Buxgalteriya hisobvaraqlarida moliyaviy natijalar holati to‘g‘risida to‘liq hamda aniq ma’lumotlarni shakllantirish;

- Moliyaviy natijalar bo‘yicha hisobotlarni tuzish hamdaular bo‘yicha asoslangan buxgalteriya axborotlarini shakllantirish.

​

Budjet tashkilotlarining daromadlari bu aktivning sof qiymatini (moliyaviy

natijani) oshishiga sabab bo‘luvchi tashkilot aktivlarini oshishi yoki uning majburiyatlarini kamayishidir. Buni quyidagi xolatlar bo‘yicha asoslash mumkin, jumladan budjet tashkilotlariga homiylik mablag‘larini kelib tushishi natijasida uning aktivlari (moliyaviy aktivlari) oshadi, ya’ni mazkur muomala buxgalteriya hisobida Debet 112 va Kredit 262 yozuvi bilan rasmiylashtiriladi. Mazkur operatsiya natijasida tashkilotning moliyaviy aktivlari (pul mablag‘lari) oshdi. Demak bu muomala hisobda daromad (kredit 262) sifatida aks ettirilishi lozim. Yoki,tashkilotning majburiyatlarini kamayishi ko‘rinishidagi daromadlariga misol keltiradigan bo‘lsak, uning budjetdan tashqari mablag‘lari hisobiga yuzaga kelgan deponent qilingan qarzining talab qilish muddati tugashi munosabati bilan tashkilot daromadlariga hisoblanishini aytish mumkin. Jumladan, amaldagi qonunchilikka muvofiq budjet tashkilotlarida talab qilish muddati tugagan budjetdan tashqari mablag‘lar hisobiga yuzaga kelgan deponent qilingan ish xaqi yoki boshqa to‘lovlar bo‘yicha qarzlar budjet tashkilotining budjetdan tashqari daromadlari sifatida aks ettirilishi lozim.
Mazkur operatsiyalar buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi, ya’ni budjetdan tashqari mablag‘lar hisobiga yuzaga kelgan deponent qilingan qarzlarni hisobdan chiqarilishi Debet 177 va Kredit 262 (agarda mazkur qarzdorlik budjet tashkilotining rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan yuzaga kelgan bo‘lsa). Mazkur operatsiya natijasida tashkilotning majburiyatlari kamaydi. Demak bu operatsiya hisobda daromad (kredit 262) sifatida aks ettirilishi lozim.

Budjet tashkilotlarining xarajatlari bu aktivning sof qiymatini (moliyaviy natijani) kamayishiga sabab bo‘luvchi tashkilot aktivlarining kamayishi yoki uning majburiyatlarini oshishidir. Masalan, budjet tashkilotining asosiy vositalariga eskirish hisoblash natijasida tashkilotning nomoliyaviy aktivlari (asosiy vositalari)ning qoldiq qiymati kamayadi. Mazkur operatsiya buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi, ya’ni Debet 231, 241, 251, 261 yoki 271 (asosiy vositani sotib olinish manbasidan kelib chiqqan holda) va Kredit 020-029 subschyotlarning tegishlisi. Mazkur operatsiya natijasida tashkilotning nomoliyaviy aktivlari (asosiy vositalaringi qoldiq qiymati) kamaydi. Demak bu operatsiya hisobda xarajat (debet 231, 241, 251, 261 yoki 271 subschyotlarning tegishlisi) sifatida aks ettirilishi lozim.Yoki majburiyatlarni oshishi ko‘rinishidagi tashkilot xarajatlariga budjet tashkiloti tomonidan ish xaqini hisoblanishini keltirish mumkin. Mazkur operatsiya buxgaleriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi.Masalan, budjet tashkiloti budjet mablag‘lari hisobidan xodimlariga ish xaqi hisobladi, ya’ni Debet 231 va Kredit 173. mazkur operatsiya natijasida budjet tashkilotining xodimlardan bo‘lgan ish xaqi bo‘yicha majburiyati oshdi. Demak bu operatsiya hisobda xarajat sifatida (debet 231) aks ettirilishi lozim.

Budjet tashkilotining moliyaviy natijasi uning barcha daromadlarining turlari bo‘yicha alohida holda aniqlanadi, ya’ni:
- budjet mablag‘lari bo‘yicha;
- to‘lovlarni mahsus turlariga doir hisoblashuvlar bo‘yicha;
- ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt mablag‘lari bo‘yicha;
- budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha;
- budjet tashkilotining boshqa daromadlar bo‘yicha.
Budjet tashkilotlarining daromadlari manbaalari bo‘yicha moliyaviynatijalarning sxematik ko‘rinishi quyidagicha aks ettirish mumkin.