Buxgalteriya hisobi va statistika

K = Y / Xqayerda:

• 
  K - xarajatlarga javob berish omili,
  
• 
  Y - xarajatlarning o'sish sur'ati (foizda),
  
• 
  X - ishlab chiqarishning o'sish sur'ati (savdo, tadbirkorlik faoliyati), shuningdek foizlarda hisoblab chiqilgan.
  

Ushbu formuladan foydalanib, mahsulot hajmining xususiyatiga qarab o'zgaruvchan xarajatlar turini hisoblashingiz mumkin. Muvofiq proportsional ravishda javob koeffitsienti 1 bo'ladi. Masalan:

• 
  110% / 110% = 1
  

Progressiv sarf-xarajatlarning javob darajasi bir nechta bo'lishi mumkin:
Shuning uchun regressiv sarf koeffitsienti 1 dan kam, ammo 0 dan ko'p:
Har qanday ishlab chiqarish birligining xarajatlari quyidagi formula bilan ifodalanishi mumkin.
Y = A + bXqayerda:

• 
  Y umumiy xarajatlarni qoplaydi (har qanday valyutada, masalan, rubl),
  
• 
  A - doimiy qism (ya'ni ishlab chiqarish hajmiga bog'liq bo'lmagan qism),
  
• 
  b - mahsulot birligiga hisoblab bo'ladigan o'zgaruvchan xarajatlar (javob berish koeffitsienti),
  
• 
  X - jismoniy birliklarda berilgan korxonaning ishbilarmonlik faolligi ko'rsatkichi.
  

O'rtacha o'zgaruvchan xarajatlarni quyidagi oddiy formula yordamida hisoblash mumkin:
AVC = VC / Qqayerda:

• 
  AVC - o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar,
  
• 
  VC - o'zgaruvchan xarajatlar,
  
• 
  Q - mahsulotlar hajmi.
  

Grafikda o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar, qoida tariqasida, ortib boruvchi egri chiziq shaklida keltirilgan.

1. 
   IQTISODIY XARAJATLAR VA ULARNING TURLARI
   

Mutaxassislar xarajatlarga turli nuqtai nazardan turlicha qaraydilar. Buxgalterlar firmalarni faoliyatiga aktiv va passiv nuqtai nazardan baxo berib firmaning faoliyatni baxolaydi. Iqtisodchi va raxbarlar esa firmalarning kelajagi bilan qiziqqan holda xarajatlarga ishlab chiqarishni samaradorligini uzluksiz olib borish nuqtai nazaridan qaraydi xarajatlar turlicha bo’ladi. Xaqiqiy xarajatlar, maxsulot ishlab chiqarish qilingan barcha xarajatlar kiradi. Masalan: ish xaqi, amortizasiya xarajatlari va boshqalar.
Har bir korхona, firma, tadbirkorshaхs o’z ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etishda bir qancha masalalarni hal qilishga to’g’ri keladi. Jumladan, qancha xom-ashyo sotib olish kerak, qancha ishchi yollash lozim, qancha ishlab chiqarish vositalari lozim va h.z. Mana shunga o’хshash masalalarni 3 guruхga taqsim etish mumkin.
Mavjud ishlab chiqarish quvvatlari asosida qanday qilib ishlab chiqarishni tashkil etish mumkin?
Fan-teхnika taraqqiyotining erishilgan yutuqlariga ko’ra qanday yangi quvvatlarni jalb etish mumkin?
Teхnika taraqqiyotiga burilish bo’ladigan yangiliklarga qanday tartibda moslashish mumkin?
Endi qisqa muddatli davrdagi firma faoliyati хarakteri to’g’risida fikr yuritamiz. Eng avvalo хarajatlar to’g’risida quyidagi tushunchalarni bilishimiz kerak:
1. Umumiy хarajatlar (TC) – bu firmaning ma’lum turdagi mahsulotini ishlab chiqarish uchun qilingan jami хarajatidan iborat. Umumiy хarajatlar ikki qismdan iborat: