Buxgalteriya hisobining mohiyati va ahamiyati

Buxgalteriya hisobotining turlari va ularning mazmuni

Buxgalteriya hisobotlari qaysi davrda to’zilishiga qarab oyliq paklikva yillik hisobotlarga bo’linadi. Oylik buxgalteriya hisobotlari buxgalteriya balansi va ma'lumotnomalardan iborat qiladi. Buxgalteriya balansida hisobot oyi boshiga xo’jalik mablag’lari va ularning tashkil manbaalarini qoldiqlari aks etgiriladi. Ma'lumotnomalarda esa xo’jalik faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari qanday bajarilganliklari ko’rsatiladi.

Choraklik buxgalteriya hisobotining hajmi keng bo’lib, balansdan tashqari xo’jalik faoliyatyning turli ko’rsatkichlarini aks ettiruvchi bir necha jadvallardan iborat bo’ladi: № 1«Buxgalteriya balansi», № 2 «Moliyaviy natijalar to’q’risida hisobot”; № 2a «Debitorlik va kreditorlik qarzlari to’q’risida ma'lumotnoma».
Korxonalar yillik buxgalteriya hisobotini kelasi yilning 1-yanvar holatiga to’zilib, yakunlovchi buxgalteriya balansi va xo’jalik faoliyatini har tomonlama harakterlab beruvchi ko’pgina jadvallardan iborat bo’ladi va yuqoridagi ko’rsatilga shakllardan tashqari. Asosiy vositalar, fondlar harakati,qarzga olingan mablag’larning harakati.debitor va kreditor qarzlar.ijtimoiy ko’rsatkichlar va valyuta mablag’larining harakatiga doyr hamda yillik foydaning taqsimlanishini aks etiruvchi jadval (shakl) lar ham kiritiladi.
O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisoboti to’q’risida»gi qonunning 16-moddasiga muvofiq yillik moliyaviy (buxgalteriya) hisobot quyidagi shakllarni (formalarni) o’z ichiga oladi.
1-shakl-«Buxgalteriya balansi»;
2-shakl-«Moliyaviy natijalar to’q’risida hisobot»;
3-shakl-yaAsosiy vositalar harakati to’q’risida hisobot»;
4-shakl-«Pul okimlari to’q’risida hisobot»;
5-shakl-«Xususiy kapital to’q’risida hisobot»;
Izohlar.hisob-kitoblar va tushuntirishlar.
Buxgalteriya balansi ma'lum bir sanaga, hisobotning boshqa shakllari esa ma'lum bir davr uchun to’ziladi.
Korxonada bo’lgan mablag’lar harakati buxgalteriya hisobining schyotlarida qayd etilgan bo’lib.har oyda schyotlarning oborotlari hisoblanib oy oxiriga qoldiqlari chiqariladi. mablag’lar harakatining to’q’riligini bilish maqsadida sintetik schyotlar oborotlari analitik schyotlardagi ma'lumotlari bilan taqqoslanadi. Har bir schyot qoldiqlari tekshirib chiqilgandan keyin bu ma'lumotlar asosida sintetik va analitik hisob oborot qaydnomalari to’ziladi va ular ma'lumotnomalariga asosan buxgalteriya balansi to’ziladi.
Buxgalteriya balansining 1-shakli «Buxgalteriya balnsi» to’q’risida buxgalteriya balansi mavzusida yoritilgan.
Moliyaviy natijalar to’q’risida hisobot (№ 2-shakl) da:ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlardan olingan yalpi tushum.bu mahsulotlar tannarxi, mahsulotlar sotishdan olingan daromad, operatsion daromadlarg davr xarajatlari,moliyaviy faoliyat daromad va xarajatlari, soliq to’laguncha foyda va sof foydalar ko’rsatiladi. Bundan tashqari utgan yildagi ko’rsatkichlar ham tahlil qilinadi.
Asosiy vositalar to’q’risidagi hisobot (№ 3-shakl) da korxonada mavjud bo’lgan asosiy vositalar turlari va ularni eskirishining qoldiqlari (holati) va hisobot davri davomidagi (bir yil davomidagi) o’zgarishi ko’rsatiladi. Bu hisobot asosida korxona yil davomida kancha asosiy vositalar qabul qilganligi, (jumladan guruhlari bo’yicha nimalarni) va asosiy vositalarni hisobdan chiqarilganligi,sabablari va turlari bo’yicha aniqlash mumkin.
Pul okimlari to’q’risida hisobot (№4-shakl) da korxonaning xo’jalik faoliyati bilan bog’liq pul mablag’larining harakati.olingan hamda tulangan foizlar va dividentlar.tulangan soliqlar.investitsiya hamda moliyaviy faoliyat bo’yicha mablag’lar harakati ko’rsatiladi. Bu hisobot shakli tegishli schyotlar hisob ma'lumotlari asosida to’zilib, bu hisobotdan korxonada umuman mablag’lar ko’payganmi yoki faoliyati natijasida kamayish yuz berganmi aniqlash mumkin.
Xususiy (uz) kapital to’q’risida hisobot (№5-shakl)da korxonaning uz mablag’lari manbalari hisobot davrida kanchalik va nima sababdan o’zgarganligini ko’rsatadi. Bu hisobot asosida korxonaning uz mablag’lari (sarmoyasi) miqdorini.shundan ustav kapitali va foydasi kanchalik ekanligini va ularning hisobot davri davomida qanday o’zgarganligini aniqlash mumkin.
Korxonalar yuqoridagi hisobot turlaridan tashqari Debitorlik va kreditorlik qarzlari to’q’risida ma'lumotnoma (№2a-shakl) va Moliyaviy iqtisodiy holat bo’yicha ma'lumotnoma (№2b-shakl) hamda yillik hisobotda izohlar, tushuntirishlar bo’ladi.
Debitorlik va kreditorlik qarzlari to’q’risidagi ma'lumotnoma-1 da korxonaning mamlakat ichidagi va chet ellardagi debitorlik va kreditorlik qarzlarining harakati ko’rsatiladi. Bu muxim hisobot shakllaridan biri bo’lib.bu ma'lumotnoma asosida debitor va qarzlarning to’lov muddatlari utib ketmasligini nazorat qilish mumkin.
Moliyaviy iqtisodiy holat bo’yicha ma'lumotnomada korxonaning hisobot davri boshi va oxirida moliyaviy – iqtisodiy ko’rsatkichlarning o’zgarishi ko’rsatiladi. Izohlar va tushuntirishlarda hisobotdan foydalanuvchilarga tushunarli bo’lishi uchun, hisobotlarning ayrim moddalari kengaytirilib, aniqlanib beriladi. Bunda korxonada qo’llanilgan hisob yuritish siyosatiga katta ahamiyat beradi.