Buxoro davlat pedagogika instituti tosheva nurzoda toshtemirona maktabgacha ta

III. 2. Shaxsning rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar 
Shaxsni shakllantirish tarbiya jarayonida ro‘y beradi, inson 
tarbiyasi uning xalq baxt-saodati yo‘lidagi bunyodkorlik mehnatida, 
ijtimoiy hayotda, sotsial-iqtisodiy vazifalarini hal etishda namoyon 
bo‘ladi.
Maktabgacha ta’lim-tarbiyani tashkil etishga yetakchi omil deb 
qaraydi, chunki bu to‘plangan ijtimoiy tajribani yetkazish uchun yosh 
avlodga ta’sir ko‘rsatishning maxsus uyushtirilgan sistemasidir. U 
oilada, bolalar bog‘chasida, maktabda, mehnat jamoalarida amalga 
oshirilib, turmushni, faoliyatni, muomalani tashkil etishga qara-
tilgandir.

---

54 
Shaxsni shakllantirishga muhit (ijtimoiy va tabiiy muhit) katta 
ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy muhit shaxsni rivojlantirishda ustun 
ahamiyatga ega: ishlab chiqarishning taraqqiyot darajasi va ijtimoiy 
munosabatlar 
xususiyati 
kishilar 
faoliyati 
va 
dunyoqarashi 
xususiyatini belgilab beradi. Tabiiy muhit (iqlim sharoitlari, 
o‘simliklar, hayvonot dunyosining ahvoli) ham shaxsning 
shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi.
Jamiyat tabiiy boyliklarni muhofaza qilib va ko‘paytirib, 
kishilarni hayvonlarni, o‘simliklarni, suv havzalarini va hokazolarni 
muhofaza etishga jalb qiladi, tabiat bilan faol muloqotda bo‘lishi 
uchun keng imkoniyatlar yaratadi, bu esa o‘z navbatida odamga har 
tomonlama ta’sir ko‘rsatadi. Shaxs muayyan ijtimoiy jamiyat 
mahsulidir. 
Shaxsning hayotiy faoliyatida ijtimoiy muhit unga ijobiy, yoki 
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ijtimoiy jamiyat shaxs imko-
niyatlarini ro‘yobga chiqarishi yoki yo‘q qilishi mumkin. Bu jami-
yatning ma’naviy qiyofasi, unda tashkil etilayotgan munosabatlar 
mazmuni hamda darajasiga bog‘liq.
Muhit deganda shaxsning shakllanishiga ta’sir etuvchi tashqi 
olam voqelik, hodisalar majmui tushuniladi. “Muhit” tushunchasi 
o‘zida geografik-hududiy, ijtimoiy va mikro muhit (oila) xusu-
siyatlarini ifoda etadi. Mikromuhit o‘zida qisman ijtimoiy muhit 
qiyofasini aks ettiradi. Ayni chog‘da u nisbatan mustaqillikka ega. 
Mikromuhit, bu ijtimoiy muhitning bir qismi bo‘lib, oila, maktab, 
do‘stlar, tengqurlar, kishilar va shu kabilarni o‘z ichiga oladi. Bolani 
qurshab turgan muhitda ijobiy va salbiy rivojlantiruvchi va inqirozga 
eltuvchi hodisalar mavjud. Agar bola o‘z tug‘ma layoqatiga mos 
sharoitda o‘sib, zarur faoliyat bilan shug‘ullansa, layoqat erta ko‘rinib