Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti mustaqil ish Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari yõnalishi

27. Turli mavzuli xaritalar tahlili.
Xarita (yun. chartes — varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta — Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (qarang Geografik xaritalar, Xaritagrafiya).
Xaritalar masshtabiga, ularda tasvirlangan hududning ko’lamiga, mazmuni, vazifasi va tuzilishiga koʻra bir qancha turlarga boʻlinadi. Xaritalar masshtabiga qarab quyidagi turlaiga boʻlinadi: yirik masshtabli — 1:10000 dan 1:200000 gacha, oʻrta masshtabli—1:200000 dan 1:1000000 gacha, mayda masshtabli— 1:1000000 dan kichik. Turli masshtabli xaritalarda voqea va hodisalar turli xil aniqlikda tasvirlanadi.ularda nima tasvirlanganligi va hududning kolamiga qarab quyidagi turlarga boʻlinadi: yulduzlar xaritasi, sayyoralar va Yer xaritasi, yarim sharlar xaritalari, materiklar va okeanlar xaritalari, tabiiy geografik oʻlkalar va dengizlar xaritalari, mamlakatlar xaritalari, ma’muriy birliklar xaritalari, maxsus hududlar (qoʻriqxonalar, sayohatbop joylar) xaritalari, shahar va viloyatlar. tumanlar xaritalari. Mazmuniga ko’ra xaritalar ikkita yirik guruhga bolinadi: umumiy geografik xaritalar va mavzuli xaritalar. ===Umumiy geografik xaritalarda=== joy geografik sharoitining asosiy tarkibiy qismlari bir xil aniqlikda tasvirlanadi: relyef, daryo, kоʻl, muzliklar, tuproq va oʻsimlik qoplami, aholi yashaydigan joylar, xo jalik tarmoqlarining tarkibi, aloqa yoʻllari, chegaralar va h. k. ===Mavzuli xaritalar===, oʻz navbatida, yana ikki guruhga—tabiiy va iqtisodiy xaritalarga bo’linadi. "Tabiiy geografik xaritalar"ga Yer yuzasi va okean tagi relyefi, iqlim, tuproq, oʻsimlik, hayvonlar. landshaft, tabiatni qo’riqlash, foydali qazilmalar konlari xaritalari kiradi. "Ijtimoiy-iqtisodiy xaritalar" iqtisodiy, tarixiy, madaniy-siyosiy, siyosiy-ma’muriy xaritalardan iborat boʻladi. Vazifasiga ko’ra, xaritalar yana "ilmiy", "madaniyat va targ’ibot", "texnik", "sayohat" "xaritalari", "oʻquv xaritalari"ga Marty Party in phoenix


Gidrografik xarita.
Gidrografik xaritalarning asosiy xarakteristikasi ma'lum bir hududdagi barcha suv manbalarini aks ettirishdir. Ularga dengizlar, daryolar, ko'llar, sharsharalar, havzalar, quduqlar va boshqalar kiradi

Batimetrik xarita.

Barimetrik xarita gidrografik xarita bilan bog'liq. Biroq, suv sathini sirt sathida ro'yxatdan o'tkazish o'rniga, chuqurlikda bo'lgan baxtsiz hodisalarni o'rganish bilan tavsiflanadi. Boshqacha qilib aytganda, ushbu turdagi xaritalar suv osti chuqurligini anglatadi va uning yo'naltirilgan nuqtasi dengiz sathidir.


Topografik xarita.
Topografik xaritalar - bu er yuzini aks ettirishga bag'ishlangan xaritalar. Garchi bu ma'noda ular fizik xaritalarga o'xshash bo'lsa-da, topografik xaritalar ixtisoslashgan va xaritalangan mintaqaning relyefi to'g'risida aniq batafsil ma'lumot berish bilan tavsiflanadi.

Geologik xarita.
And zonasining geologik xaritasi


Geologik xarita yoki geologik xaritada xaritada ko'rsatilgan hududning tuprog'i va er osti qatlamlarini aks ettirishga e'tibor qaratilgan. Bunda jinslar va geologik shakllanishlar, ularning yoshi va vaqt o'tishi bilan o'zgargan o'zgarishlarni hisobga olish kerak. Masalan, ushbu turdagi xaritalar odatda seysmik yoriqlarni tasavvur qiladi.