Cərrahi xəstəliklər fənnindən muhazirələr MÖvzu təQVİm plani tibb bacısı işi. Mualicə işi. III kurs

Obliterasiyaedən endarteriit  
  
Bu xəstəliyi ilk dəfə 1878—ci ildə Winivarter təsvir etmişdir. Obliterasiyaedən 
endarteriitə 98 - 99% hallarda cavan kişilərdə təsadüf edilir və prosesə adətən, 
aşağı ətraf arteriyalarının distal hissələri cəlb olunur. Xəstəlik aşağı ətrafların distal 
hissələrini qanla təchiz edən dizaltı arteriya və onun şaxələrinin (ön və arxa qamış 
arteriyası, incik arteriyası) distrofık dəyişiklikləri nəticəsində arteriya mənfəzinin 
stenozu və obliterasiyası (tamamilə tutulması) və bununla əlaqədar meydana çıxan 
arterial işemiya ilə xarakterizə edilir. Etiologiyası. Obliterasiyaedən endarteriitin 
inkişafında bir çox zərərli amillərin rolu şübhəsizdir: ▪ siqaret çəkmə; ▪ ərtaflarm 
uzun müddət soyuğun təsirinə məruz qalması, yaxud ətrafların donması; ▪ 
avitaminoz; ▪ dırnaqların göbələklərlə zədələnməsi; ▪ psixoemosional gərginlik; ▪ 
infeksiya. Son illərin tədqiqatları, həmçinin bu xəstəliyin inkişafında • hormonal və 
• autoimmun faktorların, • sinir və • hipofız - böyrəküstü vəzi sistemi funksiyasının 
pozulması kimi amillərin əhəmiyyətini təsdiqləmişdir. Bu zərərli amillər ➢ 
ekzogen (soyuqdəymə, papirosçəkmə, ətrafların travması, ətrafların soyuğa və 
donmaya məruz qalması, zəhərlənmə, infeksiya, psixoemosional gərginlik); ➢ 
endogen (endokrin, vegetativ, damarların anadangəlmə dar olması, avimatinoz) 
olmaqla iki yerə bölünürlər. Arteriyanın intima, media və adventitsiya qişalarının 
proliferasiyası damar mənfəzinin tədricən daralmasına və tam tutulmasına, nəticə 
etibarı ilə isə aşağı ətraf qan dövranının pozğunluğuna və qanqrenaya gətirib 
çıxarır. Proses kiçik və orta  

---

kalibrli arteriyalardan başlayır və tədricən ətrafın iri damarlarına da keçir. 40- 45 
yaşlardan sönra ətraf arteriyalarının aterosklerozu da prosesə qoşulur. Ətrafların 
arterial qan dövranının xroniki xəstəlikləri damarların divarında illərlə davam edən 
patoloji dəyişikliklər (obliterəedicİ endarteriit: trombangiit - Burger xəstəliyi, Reno 
xəstəliyi, obliterəedici ateroskleroz) nəticəsində yaranır. Bu proseslər beyin, yuxu, 
körpücükaltı, tac, qalça-bud və baldır arteriyalarında törənib müvafiq kliniki 
əlamətlərlə özünü göstərir. Arterial qan dövranının xroniki xəstəlikləri daha çox 
aşağı ətraflarda müşahidə olunur və özünəməxsus kliniki əlamətlərlə təzahür edir. 
Klinikası. Obliterasiyaedən endarteriitin ən aparıcı əlaməti fasiləli axsama" 
simptomudur. Təəssüf ki, bu xəstəliyin gecikmiş əlamətlərindəndir, lakin xəstələrin 
böyük əksəriyyəti həkimə məhz bu əlamətə görə müraciət edirlər. Bu simptomun 
məğzi xəstənin yol gedərkən ayaq və baldır əzələlərində güclü ağrıların meydana 
çıxması ilə əlaqədar olaraq xəstənin dayanmağa məcbur olması və dincini alandan 
sonra yoluna davam etməsindədir. Məhz bu fasiləli axsama simptomuna əsasən də 
obliterasiyaedən endarteriit zamanı arterial işemiyanın 4 dərəcəsi ayırd edilir: • I 
dərəcəli işemiya - fasiləli axsama 1000 m-dən çox; • II dərəcəli işemiya - fasiləli 
axsama 500 m-dək; - IIA - fasiləli axsama 200-500 m.; - IIB - fasiləli axsama 200 
m-dək; • III dərəcəli işemiya - fasiləli axsama 25-50 m məsafə qət etdikdən sonra 
və sakitlik halında meydana çıxır; • IV dərəcəli işemiya isə nekroz və qanqrena ilə 
xarakterizə olunur.   
  
Funksional kompensasiya ilə xarakterizə olunan I mərhələdə xəstələr ayaqların tez 
yorulmasından, əzələ zəifliyindən, ayaqlarda və nəli əzələsində ağırlıq 
hissiyyatından, 4-5 km/saat sürətlə piyada 500-1000 m məsafə qət etdikdən sonra 
fasiləli axsamanın olmasından, ayaqların keyləşməsindəıı, barmaqların ucuna “iynə 
batırılmasından” və göynəməsindən şikayətlənirlər. Baldırın dərisinin rəngi az 
dəyişir, lakin ayağın dərisi solğundur, baldırın tış səthində tüklər tökülür. Əllədikdə 
ətraf soyuqdur, xüsusilə də pəncə və barmaqların soyuq olması diqqəti cəlb edir. 
Periferiyada - a.dorsalis pedis üzərində nəbz zəifləyib və pəncənin dərisinə 
barmaqla basdıqda “ağ ləkə” qalır. Bu mərhələdə angiospazm nəticəsində ətrafın 
qan dövranının pozulması aparıcı rol oynayır. Ətrafda paresteziyalar - dəridə 
“qarışqa gəzişi”, göynəmə qeyd edilir. II mərhələdə - subkompensasiya 
mərhələsində ətrafın qan dövranında olan pozğunluqlar keçici xarakter 
daşıdığından aparılan konservativ müalicə yaxşılaşma ilə nəticələnir. Bu mərhələdə 
fasiləli axsama 200-500 m (II A) və daha az (II B) yol  
getdikdən sonra ola bilir. Qeyd etmək lazımdır ki, sakitlik halında işemiya 
əlamətləri qeyd edilmir. Bu mərhələdə dəri öz elastik qabiliyyətini itirir, quruyur, 
qabıqlanır və ayağın altı qalınlaşır (hiperkeratoz). Dırnaqlar inkişafdan qalır, 
qalınlaşır, tutqun rəng alır və asanlıqla qırılır. Ətrafın tükü tökülür, ada şəkilli 
tüksüz sahələr gözə çarpır, dərialtı piy qatı və pəncənin kiçik arteriyaları atrofıyaya 

---

uğrayır. Ayağın dərisi avazıyır, əllədikdə soyuq olur, hərarəti enir və ayağın arxa 
arteriyasında nəbz əllənmir. Xəstələr istini pis keçirirlər: isti otaqda ağrılar daha da 
güclənir və ayaqda ağırlıq hissiyyatı artır. Ayaqlar tez-tez tərləyir, ümumi 
hiperhidroz qeyd edilir. Dırnaqların göbələklərlə zədələnmələrinə və barmaqlarda 
dolamaya tez-tez təsadüf edilir. III mərhələ - dekompensasiya mərhələsi trofıki 
pozğunluqların daha da dərinləşməsilə xarakterizə edilir. Bu mərhələdə nəinki 
piyada gəzərkən, hətta, sakitlik halında belə ətrafda güclü ağrılar olur. Bu .ağrılar 
xüsusilə də gecələr, güclü olmaqla bərabər xəstənin yuxusunu və rahatlığını pozur. 
Ağrılar əsasən barmaqlarda, ayağın altında və pəncənin tış hissəsində meydana 
çıxır. Ağrını bir qədər azaltmaq məqsədilə xəstələr yataqda məcburi vəziyyət 
alırlar - çarpayının kənarında oturaraq xəstə ətrafı aşağı sallayırlar. Ətrafın dərisi 
quru, solğun olur və bir qədər göyümtül rəngə çalır. Ətrafı yuxarı qaldırdıqda onun 
dərisi avazıyır, aşağı salladıqda isə əksinə, qızarır. Dəri nazikləşir, asanlıqla 
zədələnir, əzələlər atrofıləşir və dırnaqlar qalınlaşmaqla yanaşı asanlıqla qırılırlar. 
Ətrafın distal arteriyalarında nəbz təyin edilmir. Barmaqların birində tünd göy ləkə 
əmələ gəlir, bütövlükdə ayaq barmaqları və pəncə göyərir, ödemləşir. Bütün bunlar 
isə trofık pozğunluqların baş verməsini göstərir. IV mərhələdə - destruktiv 
dəyişikliklər - qanqrenoz mərhələdə pəncədə və barmaqlarda ağrılar çox güclü, 
daimi və dözümsüz xarakterli olur. Sianoz və ödem bütün pəncəni bürüyür, ayaq 
göyümtül - qara rəng alır, quru qanqrenaya uğrayır və infeksiya qoşulan hallarda 
yaş qanqrena baş verir. Ətrafın magistral arteriyalarında (bud və dizaltı) da 
pulsasiya olmur. Trofık xoralara və nekroza ən çox distal falanqalarda və daban 
nahiyəsində təsadüf edilir. Diaqnoz yuxarıda təsvir etdiyimiz klinik mənzərəyə, 
funksional sınaqların və xüsusi müayinə üsullarının cavablarına əsasən qoyulur. 
Funksional sınaqlara aşağıdakılar aiddir: Oppel - Bürgerin plarıtar işemiya 
simptomu: xəstə arxası üstə uzanmış vəziyyətdə ətrafını 45° bucaq altında yuxarı 
qaldırır və 1- 2 dəqiqədən (ağır hallarda 4-6 saniyə) sonra pəncənin dərisi avazıyır. 
Xəstə ayağını aşağı salandan sonra solğunluq tədricən aradan qalxır və pəncənin 
dərisi öz rəngini alır. Qoldflam sınağı: arxası üstə uzanmış xəstə ayaqlarını 
çarpayıdan yuxarı qaldırmaqla aşıq - daban oynağında ayağını büküb - açır. Ətrafın 
arterial qan dövranı pozulan hallarda aşıq - daban oynağında 10-20 dəfə büküb - 
açma hərəkətindən  
sonra ayaqlarda yorğunluq meydana çıxır. Samuel sınağı: arxası üstə uzanmış və 
hər iki ətrafı yuxarı qaldırılmaqla aşıq - daban oynağında büküb - açma hərəkətləri 
icra edən xəstənin obliterasiyaedən endarteriit olan tərəfdə baldır əzələlərində ağrı 
və pəncənin avazıması qeyd edilir. Şamov sınağı: xəstə ayağını diz oynağında 
düzlənmiş vəziyyəydə yuxarı qaldırır və 2-3 dəqiqəliyə o vəziyyətdə saxlayır. 
Sonra budun orta 1/3nə Riva - Roççi aparatının manjetini qoyaraq, ora sistolik 
təzyiqdən də bir qədər çox olan təzyiqdə hava vurulur və ayaq aşağı endirilir. 4-5 
dəqiqədən sonra manjet açılır. Sağlam şəxslərdə 30 saniyədən sonra barmaqların 

---

tış səthindən olmaqla reaktiv hiperemiya başlayır. Reaktiv hiperemiyanm 1.5-3 
dəqiqə ləngiməsi ətrafın qan dövranının nisbətən az, 3 dəqiqədən çox ləngiməsi isə 
qan dövranının dərin pozulmasını göstərir. Pançenkovun diz fenomeni: xəstə stulda 
dizini dizinin üstünə aşırıb oturandan 1-2 dəqiqə sonra salamat ətrafa aşırılmış 
xəstə ətrafın baldır nahiyəsində və ayaqda ağrılar, keyləşmə, barmaqların 
keyləşməsi və “qarışqa gəzməsi” kimi hissiyyat meydana çıxır. Maşkoviç sınağı: 
yuxarı qaldırılmış vəziyyətdə ətrafa 5 dəqiqə müddətində kəmər qoyulur. Kəmər 
açaılandan sonra dəridə hiperemiyanm əmələ gəlməsi vaxtı təyin edilir. Normada 
bu müddət 5-30 saniyə olduğu halda, obliterasiyaedən endarteriitdə 3-5 dəqiqə və 
daha çox olur. Alekseyev sınağı: patoloji prosesə məruz qalmış ətrafda ayağın 
temperaturu hərəkətdən əvvəl və sonra ölçülür. Sağlam ayaqda temperatur 
hərəkətdən sonra 12°c  artdığı halda xəstə ayaqda azalır. Dırnaq yatağının sıxılması 
simptomu: sağlam şəxsdə baş barmağın dırnaq yatağını 5-10 saniyə öndən sıxdıqda 
əmələ gələn avazıma tez bir zamanda normal rənglə əvəzlənir. Obliterasiyaedən 
endarteriit zamanı isə avazıma daha uzun müddət qalır və normal rəngin bərpası 
xeyli ləngiyir. Мüəлиcəsi. Облитерасиyаедиcи ендартериитин мüалиcəси 
комплекс шəкилдə апарылмалыдыр. Əсас мəгсəд ган дамарларында gедəн 
спазманы, аğрыны göтüрмəyə, хəстəнин yухусуну бəрпа етмəyə 
yöнəлдилмəлидир.  Мüалиcə дöврüндə вə елəcə дə мüалиcəдəн сонра белə 
хəстəлəр siqaretчəкмəмəли, спиртли ичкилəрин гəбул едилмəси гадаğан 
олунмалыдыр. Хəстəнин иш шəраити хəстəлиyин баш вермəсинə сəбəб 
олурса онун иши дəyишдирилмəлидир. Апарылан профилактик вə мüалиcə 
тəдбирлəри нəтиcə вермəзсə бу заман некроектомиyа вə yа ампутасиyа 
əməliyyatı иcра олунур.