Cilt/Volume: 4, Sayı/Issue: (Nisan/April 2022) mrtyu: HİnduiZM’de öLÜm sevinç aksiN

• Sevinç AKSİN - Canan SEYFELİ •
|
221
|
ulaşmada araçtır. Yaşam ve ölüm kendi içlerinde son olmayıp bir devinim halinde evrensel Öz’e ulaşmaya 
doğru sürekli akan bir süreçten ibarettir.
38
Mutlak’ın bilincinin yansımasının insanın kişiliğinin bir yapısı 
olduğu söylenebilir. Ancak Tanrı bilincinin yansıması olan akıl, insan beyninde bu bilincin olduğu anla
-
mına gelmez. İnsan bilinci niteliksel olarak tanrı bilincine eşdeğer olmayıp eksik, bozulmuş halidir. Suya 
yansıyan güneş örneği bu duruma örnek verilebilir. Suya yansıyan güneş, güneş gibi görünse de ısı verme, 
yakma açısından gerçek güneş gibi değildir. Suya yansıyan güneş ısıtmaz
39
. 
Yaratılış ve ölüm fikrinde olduğu gibi Hint düşüncesinde ölüm ve yaşam birbirinin zıttı ya da iki farklı 
bakış açısı değil bir madalyonun iki yüzüdür. Bu nedenle dönüşen bir şeyin ilk hali 
mrtyu
(ölüm), yeni 
hali ise doğumdur. Bu olgu kutsal metinde ateşe atılan suyun buhara dönüşmesi örneği ile ifade edilir. 
Sıvı haldeki su ölümü, buhar halindeyken yeniden doğuşu temsil eder. Bu sembolizm, cenaze ritüelinin de 
merkezinde yer almıştır
40
. Cenaze merasiminde cesedin yakılması ölümü, havaya dağılan küllerinin suyla 
buluşması ise ölümden yeniden doğuşu sembolize eder. Sular, Hint evren algısında evrenin rahmini sembo
-
lize eder ve rahme dönmek ise ölmektir.
41
Aynı zamanda doğmaktır.
2. HİNT MİTOLOJİSİNDE ÖLÜM: 
MRTYU
’NUN ÜÇ SOLUĞU (AGNİ, VAYU VE ADİTYA)
Tanrıça 
Mrtyu
, Hint mitolojisinde okyanus tanrısı Varuna, Soma
42
ve yaratıcı tanrı Prajapati gibi tan
-
rılarla ilişkilidir. Ancak doğrudan ölüm fikrinin farklı yönleriyle ilişkilendirilenleri ise ateş tanrısı Agni, 
rüzgâr tanrısı Vayu (Indra) ve güneş tanrısı Aditya’dır.
43
. Bu üçlüden Agni ölümle savaştığından ölüme 
isim olarak da verilmiştir
44
. Bu üçü mitolojide 
Mrtyu
’nun kendisini üç forma dönüştürdüğü üç soluğu ola
-
rak tanımlanmıştır
45
. Buna göre yaratılış sürecinde 
Mrtyu
, beden ve düşünce sahibi olmayı arzular, ibadet 
eder ve bunun sonucu olarak sular oluşur. Suların köpüğü toprağa dönüşür. 
Mrtyu
kendisini bu dünyada 
ortaya koyar, çabalar. Ancak yorulup ısındığında 
tejas
(ısı, kızgınlık, parıltı) ve 
rasa
(öz) Agni’ye dönüşür. 
Ardından 
Mrtyu
kendisini üç yönlü nefesini oluşturan Agni, Vayu ve Aditya’ya dönüştürür.
46
Böylece tüm 
dünyayı işgal eden bir bedenle suya yerleşir
47
. Satapatha Brahamana’da bu oluşum şu şekilde ifade edilir: 
“…
Kendini (ölüm) üçe katladı – (Agni üçte birdir), Âditya üçte bir ve Vâyu üçte bir: bu üç katlı nefestir. 
Doğu çeyreği başıydı, şu ve bu (ara çeyrekler) ön ayakları, batı çeyreği kuyruğu, şu ve bu (ara çeyrekler) 
uylukları, güney ve kuzey çeyrekleri yanları; gök sırtı, hava göbeği ve bu (yer) göğsü--: sular üzerine her 
yerde kurulmuştur ve gerçekten öyledir.”
48
. 
Yaratılış sürecinde tanrısal varlıkların kazandığı özellikler insan yaşamındaki işlevlerini de belirleyici
-
dir. 
Mrtyu
’nun üç yönlü nefesi dünya yaşamında insan bedenini mesken edinir. Üçlü tanrılar insan bedenin
-
de yaşar ve bedenin organlarında işlev görür. Ölüm gerçekleştiğinde üçlü tanrılar bedenden ayrılır. Aditya 
(Güneş) gözle ilişkilidir ve yaşam sürdüğü müddetçe Aditya’nın bir parçası olan varlık gözün işlevlerine 
yardım etmeye devam eder. Agni (Ateş) konuşma ve sözü (Vac), Vayu (rüzgâr-nefes) ise yaşam gücünü 
(Prana) gerçekleştirir. Mitolojide genel olarak tasavvur edilemeyen 
Mrtyu
, bazen Aditya’da, yani Güneş 
yörüngesinde bir adam şeklinde de tanımlanır
49
. Bununla birlikte sağ gözdeki kişi sembolü de kullanılır. 
Göz ile ilişkilendirilen Aditya ile görme işlevini sağlayan Prana 
Mrtyu
’dur
50
. Bu da yaşam bahşeden her 
38 Swami Krishnananda, 
The Secret of the Katha Upanishad
(Sivananda Ashram, Rishikesh: The Divine Life Society, 
1977), 52,53.
39 Krishnananda, 
Brihadaranyaka Upanishad
, 56,57.
40 Filippi, 
Mrtyu: Concept of Death
, 6.
41 Doniger, 
Hindu Myths
, 1975, 11.
42 Singh, 
Vedic Mythology
, 90.
43 W. J. Wilkins, 
Hindu Mythology Vedic and Puranic
(Calcutta, London: Thacker, Spink & Company, 1900), 14.
44
Jan Gonda, 
Prajapati and the Year
(Amsterdam, Oxford, New York: North-Holland Publishing Company, 1984), 43.
45 Kulkarni, 
Brahmanic Mythology
, 682. 
46
The Sacred Books of East, The Upanishads
, 2/75-77.
47 Kulkarni, 
Brahmanic Mythology
, 684.
48
The Satapatha-Brahmana According to the Text of the Madhyandina School: Kanda VIII-X
, thk. F. Max Müller, çev. 
Julius Eggeling (Oxford: Clarendon Press, 1897), 10:6:5.
49
The Satapatha-Brahmana: Kanda VIII-X
, 10:5:2.
50 Kulkarni, 
Brahmanic Mythology
, 681.

---

MRTYU: HİNDUİZM’DE ÖLÜM