Created by Neevia Personal Converter trial version есмира ъавадова



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/20
tarix05.05.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#16611
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   20
бирляшдирян  ялдягайырма  пятяк  вя  диэяр  арычылыг  гурьуларыны  тятбиг  едян 
арычылара  надир  щалларда  раст  эялмяк  олар.  Бу  бахымдан  талыш  кяндляри 
истисна  тяшкил  едир.  Чярчивя  системли  пятякляр  бурада  мялум  дейил  вя  щеч 
мцшащидя  олунмур.  Тясяррцфатда  индинин  юзцнядяк  талышлар  рус 
арычыларынын  артыг  чохдан  истифадя  етмядикляри  «тякня»,  «сябят»,  «эод» 
кими пятякляр сахлайырлар. Балчякян дязэащ вя сцни шанларын щазырланмасы 
цчцн  вафли  гялибляр  щаггында  ися  онларын  анлайышы  вя  тясяввцрц  беля 
йохдур.  Хязярйаны  аран  яразиляриндя  йерляшян  тцрк  кяндляриндя  арычылыг 
цмумиййятля инкишаф етмяйиб. Беля ки, бурадакы кяндлиляр башлыъа олараг 
якинчилик,  чялтикчилик,  малдарлыг  вя  гойунчулугла  мяшьул  олур,  арыларын 
сахланылмасы щаггында ися онларын анлайышы йохдур. Мешясиз, йцксяк даь 
золаьында  –  Зуванд,  Алар,  Орандда  йерляшян  тцрк  кяндляриня  эялдикдя 
ися,  орада  арычылыг  йахшы  инкишаф  етмишдир.  Арылары  ачыг  сяма  алтындакы 
«тякня»  вя  «эод»  типли  пятяклярдя  сахлайан  даьлылар  даш  бярклийиндя  аь 
бал  ялдя  едирляр.  Истяр  талыш,  исятрся  дя  тцрк  кяндляриндя  бал  чыхарылан  за-
ман  арычылар  пятякдяки  арылары  пейин  тцстцсц  иля  пятякдян  чюля  говурлар. 
Арылары сойугдан вя лейсан йаьышлардан горумаг цчцн рус арычылары пайыз 
вя  гыш  эялмяздян  яввял  пятякляри  хцсуси  горуйуъу  сарайлара  кючцрцрляр. 
Арылар  бурада гышлайыр.  Йазын  яввялиндя  ися  пятякляр юз  йерляриня,  баьда 
ачыг бир йеря гайтарылыр. Талыш вя тцрк кяндляриндя ися пятякляр щямишя ачыг 
щавада галыр. Йаьышдан горунмаг цчцн онлары йалныз енли аьаъ габыьы иля 
юртцрляр. Бу сябябдян арыларда тез-тез мцхтялиф хястяликляр цзя чыхыр. 
 
БАЛ АРЫСЫ (АПИС МЕЛЛИТИЪА) 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
118
Бал  арысы  щамыйа  йахшы  таныш  олан,  инсана  бал  вя  мум  верян 
пярдяганадлы  ян  файдалы  кичик  ъанлыдыр.  Арылар  пятяклярдя  ещтийатынын 
йыьылмасы  вя  бала  арыларын  йетишдирилмяси  цчцн  мумдан  шанлар  щюрцрляр. 
Щяр аиля бир там инкишаф етмиш диши – ана вя йа шащ арыдан, 20-дян 100-я 
гядяр  инкишаф  етмямиш  диши  –  ишчи  арыдан  вя  йцздян  артыг  еркяк  арыдан 
ибарят олур. Сонунъулар ири юлчцляри, енли синяси, узун ганадлары вя нештяр-
сиз  эирдя  гарынъыглары  иля  сечилирляр.  Ана  арынын  юлчцляри  еркяклярин  юлчцсц 
кимидир,  лакин  онун  ганадлары  гыса,  бядяни  нисбятян  назик,  гарынъыьы 
узунсов, уъу ися итиляшмишдир. Ишчи арылар юлчцдя еркяклярдян хейли кичикдир. 
Онлар  нештярля  вя  тозъуг  йыьмаг  цчцн  ятрафларында  хцсуси  «ъищазла» 
тяъщиз  олунублар.  Онлар  щямчинин  гарынъыгларынын  алт  тяряфиндя  мум 
щазырлайыб  ифраз  етмяк  габилиййятиня  маликдирляр.  Балын  йыьылмасы,  шан 
щцъряляринин дцзялдилмяси, онларын балла долдурулмасы, сцрфя вя еркяклярин 
йедиздирилмяси кими вязифяляр бцтювлцкдя ишчи арыларын цзяриня дцшцр. Еркяк 
арыларын  тяйинаты  ися  йалныз  ана  арыны  майаландырмагдан  ибарятдир.  Ана 
ары  бу  мягсядля  йумурталары  хцсуси  щазырланмыш  шан  щцъряляриня  гойур.  
Майаланмамыш  йумурталардан  еркяк  арылар  инкишаф  едир.  Гыш 
мювсцмцндя – бал йыьымы олмадыьы заман онлар пятякдян говулур вя йа 
аиля цчцн файдасыз бир йцк (мцфтяхор) сайылдыьындан, ишчи арылар тяряфиндян 
юлдцрцлцрляр. 
Хырда  щцъряляря  гойулмуш  майаланмыш  йумурталардан  ишчи  арылар, 
хцсуси ири овал формалы щцъряляря гойулмуш йумурталардан ися ана арылар 
инкишаф  едир.  Бу  щцъряляр  –  ана  йува  адланыр.  Йумурталардан  чыхмыш 
сцрфяляр ишчи арылар  тяряфиндян лазымынъа йедиздирилир вя алты эцндян  сонра 
сцрфяляр пуплашыр.  Бундан  15 эцн  сонра  ися  пуплардан  йеткин  щяшяратлар 
чыхыр.  
Аилядя  йени  цзвлярин  ямяля  эялмяси  иля  пятякдя  олан  ади  низам 
мцвяггяти  позулур:  йени  бир  аиля  йаратмаг  мягсяди  иля  кющня  ана  вя 
арыларын  бир  щиссяси  пятяйи  тярк  едир.  Бу  ъцр  йени  аилянин  йаранмасыны 
арычылар бечявермя адландырырлар. Бу просес кющня пятякдя йалныз бир ана 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
119
ары  галанадяк  давам  едир.  Арычылыг  бахымындан  сцркяли  бечявермя 
ялверишсиз вя зярярлидир. Беля ки, бу щалда ишчи арыларын сайы хейли азалыр. Она 
эюря дя бу вязиййятдя арычынын ясас мягсяди – бечявермяни дайандырмаг 
вя  йа  габаьыны  алмагдан  ибарятдир.  Бунун  цчцн  бир  ана  йувасы 
сахланылыр,  галанлары  ися  мящв  едилир.  Пятякдян  чыхан  бечяни  йахындакы 
аьаъа  гонмаьа  мяъбур  едир,  бурадан  ися  ещтийатла  тязя  пятяйя 
кючцрцрляр.  Пятякдя  щяр  щансы  бир  сябябдян  шащ  ары  юлцрся,  арылар  дярщал 
тязя  ана  ары  бясляйиб  йетишдирирляр.  Бунун  цчцн  онлар  ишчи  ары  щцъряля-
риндян  бирини  эенишляндирир,  бурадакы  сцрфяни  инадла  шащ  ары  сцрфяляринин 
истифадя  етдийи  ян  кейфиййятли  йемля  гидаландырырлар.  Бу  ъцр  бол  вя 
йахшылашдырылмыш  гидаланманын  нятиъясиндя  сцрфя  там  инкишаф  едир  вя  ишчи 
ары  явязиня  ана  арыйа  чеврилир.  Бу  ъящят  арычыйа  пятякдя  «бала»  олдуьу 
тягдирдя,  аиляйя  щеч  бир  зяряр  вурмадан  лазым  эялярся  ана  арыны 
чыхармаьа имкан верир.  
 
АРЫЛАРЫН ЪИНСЛЯРИ 
 
Арыларын  тясяррцфата  вердикляри  бюйцк  файданы  нязяря  алараг  мцхтялиф 
юлкялярдя бу щяшяратларын мцхтялиф ъинсляри сахланылыр вя йетишдирилир. Шимал 
арысы  вя  йа  ади  ары  –  Апис  меллифиъа  –  тцнд  гонур  рянэдя  олуб,  сарымтыл-
бозумтул золагларла юртцлцдцр вя гарынъыьында кюндялян гарамтыл хятляри 
вар.  О,  бцтцн  Авропада,  еляъя  дя  Шимали  вя  Мяркязи  Америкада 
йетишдирилир.  Италйан  вя  йа  Лигурийа  арысынын  Апис  меллифиъа  лиэустиъа  – 
сарымтыл  вя  йа  гырмызымтыл  гарынъыглы  анасы,  шащ  арыларынын  ися  гырмызы 
айаглары  олур.  Бу  нюв  арылар  Италийа  иля  йанашы  ъянуби  Франса,  Исвечря, 
Гафгаз  вя  Кичик  Асийада  да  йайылмышдыр.  Мисир  арысы  –  Апис  меллифиъа 
фасъиата  – ади  арыдан  кичик  олуб  аьымтыл  золаглары  иля  сечилир.  Иран арысы  – 
Апис  Меллифиъа  Персиъа  щаггында  арычылар  юз  китабларында  мялумат 
вермясяляр  дя,  адлары  чякилян  арылар  Иранын  мешя  золаьында  – 
Мазандаран, Ряшт вя Янзяли яйалятляриндя (вилайятляриндя), еляъя дя бизим 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
120
Талышда эениш йайылмыш вя бцтцн Загафгазийа арычыларына «Лянкяран арысы» 
кими йахшы  мялумдур.  Парылтылы-гызылы  рянэли, чох  гяшянэ  вя зяриф  олан  бу 
ары нювц тцкянмяз енержиси, чевиклийи, ямяксевярлийи, чалышганлыьы, ъясаряти 
иля  сечилир.  Лакин  о,  щирсли,  тцндмяъаз,  адамайовушмаз  олдуьундан, 
арычылар  бу  щяшяратла  олдугъа  ещтийатлы,  йумшаг,  сакит,  сяртлийя  йол 
вермядян,  она  тохунмадан  вя  ялля  говмадан  хош  ряфтар  етмялидирляр. 
Беля ки, ону говдугда тез гыъыгланыр, инсана щцъум едир вя санъыр. 
Загафгазийа  арычылары  Италйан  арысынын  бцтцн  ъинсляр  арасында  ян 
ишэцзар  олдуьуну  зянн  едирдиляр.  Лакин  мяним  1893-ъц  илдя  Тифлис 
Ипякчилик  Стансийасына  эятирдийим  вя  щямин  мцяссисянин  елми 
тядгигатчыларынын  севинъиня  сябяб  олан  бир  «кютцйцн»  ичиндяки  Лянкяран 
арыларынын  щяйаты  вя  фяалиййяти  иля  йахындан  таныш  олдугдан  сонра, 
Лянкяран  арысынын  ян  ишэцзар,  чалышган,  чевик,  зиряк  вя  саьлам  олмасы 
йекдилликля  гябул  олунду.  Щятта,  бу  сябябдян,  стансийадакы  бцтцн 
арыларын  Лянкяран  арылары  иля  явяз  олунмасы  гярара  алынды.  Стансийанын 
мцяййян  етдийиня  эюря,  бцтцн  ъинсляр  арасында  ян  йумшаг  вя 
хошхасиййятлиси  Гафгаз  арысыдыр.  Бал  вя мумла  йанашы,  арылар  чичяклярдян 
тозъуг  вя  нектар  йыьараг  чарпаз  тозланмада  иштирак  едир,  бунунла  да 
мейвя  аьаъларына,  эилямейвя  колларына  вя  бир  сыра  диэяр  биткиляря  чох 
бюйцк файда верирляр. 
Гышда  вя  йазын  яввялиндя,  бал  йыьымынын  олдугъа  ъцзи  вя  йахуд, 
цмумиййятля,  олмадыьы  бир  дюврдя  арыларын  ялавя  йедиздирилмяси  олдугъа 
файдалы вя ящямиййятли олса да, талышларын бу щагда мялуматы беля йохдур. 
Щалбуки,  йемляндирмя  арылары  гцввятляндирир,  ъанларыны  мющкямлядир, 
хястяликляря сябяб олан цзцлмя вя тагятсизликдян горуйур. 
 
АРЫЛАРЫН ДЦШМЯНЛЯРИ 
 
Арыгапан  –  Меропс  апиастер  –  сярчякимиляр  (пассерес)  дястясинин 
арыгапанлар фясилясиня аид олан чох гяшянэ хырда бир гушдур. Назик узун, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
121
азъа ашаьы  яйилмиш, мющкям вя  ити  димдийи вар.  Чай  сащилляри, йарьан  вя 
даш  карханаларынын  сылдырымларында  йува  салыр.  Бир  сажын  узунлуьу  олан 
йуванын  дяринлийиндя  йумурталарын  гойулмасы  вя  балаларын  бяслянмяси 
цчцн  хцсуси  эениш  йери  олур.  Бу  гуш  ян  севдийи  йеми  олан  арылары  кцлли 
мигдарда мящв едир, пятякляря чох бюйцк зийан вурур. Она «арыгапан» 
ады да мящз буна эюря верилмишдир.  
Миниъиляр  –  Иъщнеумонидае  –  зяриф  бядян  гурулушу,  дцз  узун 
гарынъыгла  тяъщиз  олунмуш  узунсов  эювдяли  гарынъыьы  олан  чевик 
щяшяратлардыр.  Зярярли  щяшяратлары  мящв  едян  миниъиляр  кянд  тясяррцфаты 
бахымындан  файдалы  сайылсалар  да,  арылары  кцлли  мигдарда  юлдцрдцкляриня 
эюря, сонунъуларын гаты дцшмянляридир. 
Ешшякарысы – Пщилатщус – арылары санъмагла юлдцрцр. Мум кяпяняйи – 
Эаллериа  Меланелла  –  пятякляря  дахил  олараг  бурада  чохлу  йумурта 
гойур. Йумурталардан чыхан олдугъа зярярвериъи тыртыллар шанларда бцтцн 
муму йейир, цстялик дя щцъряляри барама иля бцрцйцр ки, нятиъядя бурада 
инкишаф едян бала арылар тамамиля тяляф олурлар. 
Юлцбаш  кяпяняк  –  Аъщеронита  атропес–  эеъя  кяпяняйидир,  сары  вя  йа 
боз  рянэли  бядяни,  синяъийинин  цст  сятщиндя  инсан  кяллясини  хатырладан 
«тясвири» бязяйи вар. Эеъяляр пятяйя дахил олараг о, бурада чохлу сайда 
хырда  йумурталар  гойур.  Йумурталардан  чыхан  тыртыллар  ися  пятякдяки 
бцтцн балы йейирляр. 
 
ТАЛЫШДА ЦЗЦМЧЦЛЦК 
 
Цзцм  тяняйи  –  Витис  Винифера  –  дилимли  йарпаглары,  быьъыглары  олан, 
торпаьа  дярин  кюк  салан  сармашан  колдур.  Ян  ящямиййятли  биткилярдян 
бири  олан  цзцм,  тязя  вя  гурудулмуш  щалда  йейилмякля  йанашы,  шяраб 
щазырланмасы цчцн дя чох ялверишлидир. Кал, дяймямиш цзцмцн тяркибиндя 
ясасян сярбяст туршулар вя аз мигдарда шякяр олур. Эилялярин дяймяси про-
сеси  заманы  сярбяст  туршуларын  мигдары  тядриъян  азалыр,  онларда  олан 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
122
ширинлик  (шякяр)  ися  чох-чох  артыр.  Мцяййян  бир  вахтдан  сонра  цзцмцн 
сортундан  асылы  олараг,  бу  просес  там  йетишмя  нюгтясиня  чатыр. 
Тяняклярдя  сахланылан  салхымларда  чох  гыса  бир  мцддятдя  дяйишикликляр 
баш  верир,  онлар  саралыр,  сонра  гонур  олур  вя  исти  эцняшли  щавада 
гуруйараг ширин цзцмя чеврилир. Рцтубятли, йаьышлы щава заманы ися онларын 
цзяриндя  эилялярин  шякярини  сцрятля  тцкяндирян  киф  ямяля  эялир.  Гурума 
заманы  эиляляр  сусузлашараг  чякиляринин  чох  щиссясини  итирир.  Цзцмцн 
йыьылма  вахтынын  мцяййян  едилмяси  цзцмчц  цчцн  бюйцк  ящямиййят 
дашыйыр.  Беля  ки,  шярабын  кейфиййяти  мящз  эилялярин  йетишмя  дяряъясиндян 
асылыдыр  вя  даща  кейфиййятли  шяраб  цчцн  ян  дяймиш  салхымлар  сечилир.  Чох 
вахт  цзцмчцляр  салхымларын  саплагларыны  гырараг,  онлары  чубугларда  бир 
гядяр дя йетишмяк цчцн сахлайырлар. Суйу аз олан ширянин алынмасы цчцн 
ися  салхымлары  мцяййян  мцддятя  саман  цзяриндя  гызмар  эцнцн  алтында 
сярирляр. 
 
ЦЗЦМЦН ЙЕТИШДИРИЛМЯСИ  
 
Лянкяран гязасында цзцм файдалы битки кими йалныз эцней Хязярйаны 
аранда  йерляшян  рус  кяндляриндя  эениш  йайылмышдыр.  Бурадакы  цзцмчцляр 
тяряфиндян  ясас  нюв  кими,  юзцнямяхсус  эцълц  гохуйа  малик  гара,  ири  вя 
ятли  эиляляри  олан,  гараьата  бянзяр  «Изабелла»  сорту  гябул  едилмишдир. 
Рцтубятли  иглими  севян  бу  Крым  цзцмц,  сюзц  эедян  яразилярдя  сцрятля 
йетишир,  гараторпаьа  дярин  кюкляр  салыр,  илбяил  бол  мящсул  верир  вя  юзцня 
хцсуси гуллуг тяляб етмир. О, диэяр тяняклярдян енли йарпаглары вя демяк 
олар ки, щяр йарпаьын йанындан гармаг верян галын габыьы иля фярглянир вя 
сентйабрда  йетишир.  Кифайят  гядяр  шякяри  олмадыьындан  бу  цзцм  мейвя 
кими  йейилмир.  Ондан  анъаг  квасы  (сяринляшдириъи  ички)  явяз  едян  йерли 
шяраб  (чахыр)  щазырланыр.  Ону  да  гейд  етмяк  лазымдыр  ки,    сюзц  эедян 
яразилярдя  цзцмчцлцк  техникасы  нисбятян  йцксяк  сявиййядя  олса  да, 
шярабчылыг цмумиййятля ибтидаи вязиййятдядир. Рус мяншяли ящали цзцм тя-
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
123
няклярини  пайалара  галдырма  цсулу  иля  беъярир.  Бундан юнъя ися  тянякляр 
ъидди сурятдя емал олунур. 
Талыш  вя  тцрк  кяндляриня  эялдикдя  ися,  бурада  цзцмчцлцк  зяиф  инкишаф 
етмишдир. 
Цзцм  тяняклярини  аьаълара  галдырылмагла  беъярилмясинин  сярфяли 
олмасына  вя  хцсуси  гуллуг  тяляб  етмямясиня  бахмайараг,  дини 
етигадларына  ясасян  ящали  цзцмчцлцкля  мяшьул  олмаьа  цмумиййятля, 
мейлли дейил вя кянд тясяррцфатынын бу сащяси иля о гядяр дя марагланмыр. 
Лакин ялдя едилян цзцмдян сямяряли истифадя етмяйи баъарыр. 
 
СИРКЯНИН  ЩАЗЫРЛАНМАСЫ 
 
Тцркляр вя талышлар сиркяни евдя йейилян вя сатыша чыхарылан шорабаларын 
щазырланмасы  цчцн  йетишмиш  цзцм  эиляляриндян  ялдя  едирляр.  Бунун  цчцн 
онлар  тяняклярдян  дяймиш  салхымлары  дярир,  эилялярини  айырыб  нова 
(новдана) тюкцр вя айагла язирляр. Сонра алынмыш ширяни габыг гарышыг вя 
дар  боьазлы  гулплу  кцпя  сцзцр,  карбон  газынын  хариъя  чыхмамасы  цчцн 
аьзыны  парча  мантарла  чох  сых  баьлайараг  гырх  эцн  мцддятиндя  эцнцн 
алтында  гойурлар.  Эюстярилян  мцддят  битдикдя  кцпдяки  ширяни 
чалхаламадан  сых  сцзэяъдян  вя  йа  ъунадан  кечириб,  диэяр  сахсы  габа 
тюкцрляр.  Даща  сонра  ися  ону  шцшя  габлара  сцзцр,  тцнд  гыъгырма  цчцн 
аьызларыны баьлайыб йенидян эцн алтына вя йа отагларда исти йеря гойурлар. 
Бу цсулла щазырланмыш сиркянин хош гохусу олур вя тябии сайылыр. 
 
АБГОРА (ГОРА СУЙУ) ВЯ ЙА СИРКЯЙЯБЯНЗЯР 
ТУРШМЯЗЯ ИЧКИ 
 
Абгора,  дяймямиш,  ятли-сулу  цзцмдян  (горадан)  ашаьыдакы  гайдада 
щазырланыр:  Цзцмц  (гораны)  табаьа  тюкцр,  бурада  ону  язир,  щамар  вя 
эирдя дашла сцртцр, сонра галан габыглары сыхырлар. Алынан ширяни ъунадан 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
124
кечириб  шцшяляря  сцзцр,  онлары  аьзы  ачыг  вязиййятдя  эцнцн  алтында 
гойурлар. 
 
ШЯРАБЫН ЩАЗЫРЛАНМАСЫ ВЯ ЙА ШЯРАБЧЫЛЫГ 
 
Шяраб  (чахыр)  тязя  цзцм  ширясиндя  спиртли  гыъгырманын  нятиъясидир. 
Гыъгырма ися щавада олан фермент сяляфляринин цзцм эиляляринин габыьына 
дцшмяси нятиъясиндя баш верир. Гыъгырма тюрятмяк цчцн эиляляри язмяк вя 
беляликля шякярли ширяни ферментля тямаса эятирмяк кифайятдир. Бу мягсядля 
салхымлар тяняклярдян кясилиб бюйцк тахта чянляря йыьылыр. Бурада цзцмц 
айагла  еля  язирляр  ки,  тохумлар  зядялянмир  вя  беляликля  дя  онларын 
тяркибиндя  олан  ашылайыъы  маддяляр  ширяйя  кечмир.  Язинти  сых  сцзэяъдян 
кечирилиб  гыъгыртма  чянляриня  тюкцлцр.  Бурада  ширя  юз-юзцня,  майа  ялавя 
едилмядян чох тез бир заманда гыъгырмаьа башлайыр. Беля ки, гыъгырманы 
тюрядян  эюбялякъиклярин  спорлары  щавада  чох  олдуьундан,  ширяйя 
дцшдцкдя  инкишаф  цчцн  ялверишли  шяраит  тапырлар.  Майа  эюбялякляринин 
фяалиййяти  нятиъясиндя  ися  шякяр  алкогола  вя  карбон  газына  парчаланыр. 
Ширя  иля  бирликдя  гыъгыран  лят  (язинти)  ифраз  олунан  карбон  газынын  тясири 
алтында йухары – ширянин цзяриня галхыр вя щавада асанлыгла туршуйан, бу-
нунла  ися  сиркя  туршусунун  ямяля  эялмясиня  сябяб  ола  биляъяк  «папаг» 
(юртцк)  формалашдырыр.  Бу  сябябдян  цзцмчцляр  мяртябяли  гыъгыртма 
чянляриндян  истифадя  едяряк,  ляти  (язинтини)  ширядя  сахламаьа  чалышырлар. 
Дешилмиш лювщялярля мяртябяляря бюлцнмцш бу чянлярдя «папаглар» щямин 
лювщялярин  алтында  ямяля  эялир  вя  беляликля,  щава  иля  тямасдан  горунур. 
Лят ширядя  ня гядяр бярабяр йайыларса, гыъгырма да бир о гядяр бярабяр 
эедяр.  Бу  просес  заманы  габыг  вя  тохумлардан  кцлли  мигдарда  ашы 
туршусу  чыхыр.  Буна  эюря дя  ляти,  чахыры кифайят гядяр бойайыъы  маддяляр 
кечянядяк сахлайырлар. 
Гыъгырма  просеси  8-10  эцн  давам  едир  ки,  бу  да  анбарда  мювъуд 
олан  щярарятдян  асылыдыр.  Бунун  нишаняси  ися  чохсайлы  говугъуг 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
125
формасында  хариъ  олан  карбон  газыдыр.  Гыъгырма  просеси  дайандыгда, 
майенин  рянэи  ачылыр  вя  о,  шяраб  тамыны  ялдя  едир.  Чяллякдя  шяраб 
гыъгырмаьы  давам  едир,  лакин  бу,  йаваш-йаваш  вя  зяиф  олур.  Бу  заман 
чялляйин тыхаъы, карбон газынын сярбяст хариъ олунмасы цчцн щюкмян чыха-
рылмалыдыр. Икинъиси, зяиф гыъгырма баша чатдыгда, шярабы буландыран бцтцн 
маддяляр  чялляйин  дибиня  чюкяряк,  шяраб  майасы  ямяля  эятирир.  Нятиъядя 
шяраб юз ширин тамыны итирир, бир гядяр дя шяффафлашараг халис шяраба чеврилир. 
Кейфиййятли,  тцнд  шяраб  ялдя  етмяк  цчцн  шярабчылар  иглим  шяраитинин 
тяйинатындан асылы олараг 4-5 айдан сонра шярабы тяр-тямиз диэяр чяллякляря 
кючцрцрляр.  Щямин  чялляклярдя  шяраб  дашынын  вя  майасынын  чякмяси 
давам  едир,  шярабын  кейфиййяти  хейли  йахшылашыр  вя  о,  бурада  узун 
мцддятя сахланылыр. Бунунла беля, буланмыр вя рянэини дяйишмир. Бундан 
сонра  шяраб  шцшяляря  сцзцлцр,  аьызлары  сых  тыхаъла  баьланылыр  вя  цфцги 
(узандырылмыш)  вязиййятдя  сахланылыр.  Гастрономик  бахымындан  шяраб 
инсан  саьламлыьы  цчцн  кифайят  гядяр  файдалы,  хейирли  ичкидир  вя  сцфрянин 
мцщцм  тяркиб  щиссясидир,  ялял-хцсус  о  заман  ки,  сцфря  байрам  сцфряси 
олсун. 
 
 
 
 
 
ЦЗЦМ ВЯ ОНУН  МЦХТЯЛИФ ДЮВЛЯТЛЯРДЯ ЙАЙЫЛМАСЫ 
ЩАГГЫНДА ТАРИХИ МЯЛУМАТ 
 
Лянкяран  гязасында  цзцмчцлцйц  тясвир  етдикдян  сонра,  бу  сащя 
щаггында  гыса  мялуматларын  цмумиляшдирилмясини  лазым  билирям.  Тарихи 
мялуматлардан  эюрцндцйц  кими,  цзцмцн  вятяни  та  гядим  заманлардан 
Хязярин  ъянубунда  йерляшян  йящудилярин  ибтидаи  мяскянляри  сайылыр.  Илк 
дяфя  цзцмдян  шяраб  бурада  алынмыш,  сонра  бу  мящсул  Сурийайа  эятирил-
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
126
мишдир.  Бурадан  ися  мядяни  цзцм  бцтцн  Кичик  Асийайа  йайылмыш  вя 
шималдан  йунан  йарымадасына  эяляряк,  щяр  йердя  даща  гядим  ички  олан 
балы сыхышдырмышдыр. 
Йунаныстана шяраб бирбаша Финикийа тиъаряти васитясиля дахил олмушдур. 
Щомер вя Щедиозун йашадыглары дюврдя цзцм тяняйи – Зевсин Ганимедя 
бяхш етдийи гиймятли щядиййяси - дцнйанын эюзял немяти сайылырды. 
Мисирдя  цзцм  тяняйи  щяля  ещрамлар  дюврцндя  беъярилирди.  Цзцмцн 
тамына  вя  рянэиня  эюря  мцхтялиф  сортлары  айырд  едилирди.  Мисирлиляр  шярабы 
йалныз  тямтяраглы,  шян  мяълис  заманы,  гонаглары  яйляндирмяк,  гямэин 
овгаты  арадан  галдырмаг  цчцн  ичирдиляр.  Йунанлар  Италийаны  илк  дяфя 
зийарят едяряк шярабы да бура эятирмишдиляр. Италйанлар цзцмц илк юнъя По 
чайынын  мянсяби  бойунъа,  бурада  мящсулдар  гараторпаьын  олдуьуну 
нязяря алараг йетишдирмяйя башламышдылар. 
Франсайа  йунан  вя  Сурийа  цзцм  тянякляри  тцрклярля  апарылан  сялиб 
мцщарибяляриндян  вятяня  гайыдан  франсыз  ъянэавярляри  тяряфиндян 
эятирилмишдир.  Алманийайа  ися  цзцмчцлцк  Галлийадан,  Рейн  чайы  бойу 
цзцм  тянякляри  йетишдирян  галл  вя  испан  леэеонерляринин  сайясиндя 
йетишдирилмишдир.  Марселдя  бу  тясяррцфат  сащяси  Фокейлярин  сайясиндя 
Галлийен чайы бойу миладдан щяля 600 ил яввял инкишаф етмишдир. Америка-
лыларын  сивил  олмаларына  бахмайараг,  бурада  цзцмчцлцйцн  ясасы  йалныз 
1821-ъи  илдя  гойулмушдур.  Чин  халгы  шярабы  миладдан  щяля  2000  ил  яввял 
таныйырды.  Бурада  шяраб  дини  айинлярин  йериня  йетирилмяси  цчцн  истифадя 
олунурду. Даща сонра ися шярабын щазырланмасы вя гябул едилмяси дювлят 
гануну  иля  гадаьан  олунду.  Буна  эюря  цзцмчцляр  тянякляри  кюкцндян 
чыхарыб мящв етмяк мяъбуриййяти гаршысында галдылар. 
Лакин  инди  Чинин  бязи  яйалятляриндя  кишмиш  цзцмц  йетишдирилир  вя 
Авропа  мядяниййятинин  тясири  алтында  чох  эцман  ки,  ондан  шяраб  да 
щазырланыр.  Йапонийада  цзцм  щал-щазырадяк  беъярилир,  лакин  шяраб 
щазырланмыр. Йалныз 1880-ъи илдя йапон щюкцмяти шяраб ялдя етмяк цчцн 
франсыз,  алман  вя  Австрийа  цзцм  тянякляринин  сынаг  якинини  щяйата 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
127
кечирмишди. Иранда цзцмчцлцк йахшы инкишаф етмишдир, лакин дини гадаьа-
лара эюря бурада шяраб истещсал олунмур. 
 
РУСИЙАДА ШЯРАБЧЫЛЫГ ЩАГГЫНДА ТАРИХИ ОЧЕРК 
 
Русийа  цзцмчцлцкля  тядриъян,  цзцмчцлцйцн  инкишаф  етдийи  яразиляри 
ишьал  едиб  юз  тяркибиня  гатдыгъа  таныш  олмушдур.  Илк  юнъя  цзцмчцлцк 
Астраханда инкишаф етдирилмяйя башланмышдыр. Император сарайыны мейвя 
вя  шярабла  тямин  етмяк  мягсядиля,  XVII  ясрин  яввялляриндя  бура  дювлят 
тяряфиндян цзцм тянякляри эятирилмиш вя мейвя баьлары салынмышдыр. Биринъи 
Пйотр  халг  тясяррцфатынын  олдугъа  файдалы  олан  бу  сащясиня  диггят 
йетиряряк,  Русийанын  мцмкцн  олан  бцтцн  яразиляриндя  онун  йайылмасы 
цчцн  юзцнямяхсус  тярздя  ъидди  тядбирляр  эюрдц.  Пйотрун  вахтында 
Астраханда  вя  Гафгазын  шимал-шярг  даьятяйи  яразиляриндя  цзцмцн 
беъярилмяси  эцъляндирилди.  Франсадан,  Рейнйаны  яйалятлярдян  эятирилян 
тяняклярдян,  чарын  эюстяриши  иля  Раздорскайа  вя  Тсыплйанскайа  казак 
кяндляри  йахынлыьында,  Терек  вя  Дон  чайлары  сащилляриндя  цзцм  баьлары 
салынды.  10  ийун  1783-ъц  илдя  баш  тутан  Крымын  там  истиласы  иля  Русийа 
гядим  заманлардан  климатик  вя  ъоьрафи  шяраити  сайясиндя  цзцмцн  эениш 
йайылдыьы  вя  чохясрлик  шярабчылыг  тарихи  олан  бярякятли  торпаглара  сащиб 
олду.  Миладдан  щяля  7  яср  юнъя  Таврида  сащилляриня  эялиб  бурада  Кафа, 
Нимейа,  Понтикапейа,  Понт  Щераклийасы,  Таврийа  Щерсонеси  кими 
колонийалар салан йунанлар илк дяфя онлара вятянляриндян йахшы таныш олан 

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin