Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

 
Kaynak: Cömert, F “Sermayenin dünü bugünü ve geleceği”, Hazine Dergisi, 1998, Ekim, Sayı:12, Derleyen; Özalp,İ 
 
 

---

 
 
46 
 
1970’lerin  başlarında  dünyanın  toplam  DYY  stokunun  dörtte  biri  hizmetler 
sektörüne yönelik iken, 1980’lerden sonra bu sektöre yapılan yatırımlarda hızlı bir artış 
gözlenmiştir. 80’li  yılların sonunda dünya genelinde hizmetler  sektörüne  yönelik DYY 
yatırımların  %55-60  düzeyine  ulaştığı  ve  en  hızlı  büyüyen  sektör  olduğu  gözlenmiştir 
(UNCTAD, World Investment Report, 1991, s 20-21). 
 
1988-1997  döneminde  hem  gelişmiş  hem  de  GOÜ’ler  açısından  baktığımızda, 
birincil  sektörün  (tarım  ve  hammadde  çıkarımına  yönelik  sektör)  payında  yarı  yarıya 
düşüş  yaşanırken,  hizmetler  sektörünün  bu  azalışa  bağlı  olarak  payını  arttırdığı,  imalat 
sektörünün payının ise, sabit kaldığı gözlenmiştir.  
 
DYY’lerin  hizmetler  sektöründe  yoğunlaşma  nedenleri,  bu  tür  faaliyetlerin 
nitelikleri itibariyle ticarete uygun olmamalarından ileri gelmektedir.  
 
Bununla  birlikte,  1988-1997  döneminde,  hizmetler  sektörü  içerisinde  özellikle 
finansal kesim  yatırımları ön plana çıkmıştır. Çünkü, bu  yatırımlar imâlât sektörüne ve 
diğer sektörlere yönelik olarak kurulan ulusötesi şirketlerin finansal ihtiyaçlarını yerine 
getirmek  için  yapılırken,  diğer  taraftan,  dünyadaki  liberalleşme  hareketleriyle  ortaya 
çıkan  özelleştirme  çalışmaları,  finansal  kuruluşların  birleşme  ve  satın  alınması  sonucu 
ortaya  çıkarmıştır  (UNCTAD,  World  Investment  Report,  1999,  s  27-28).  1989-  1997 
döneminde  birleşme  ve  satınalma  şeklinde  gerçekleşen  DYY’lerin  önemli  bir  kısmı  da 
telekomünikasyona  yöneliktir.  Bunun  nedeni,  diğer  sektörlere  yönelik  olarak  yapılan 
DYY’lerin  faaliyetlerinde  telekomünikasyona  ihtiyaç  duymasından  kaynaklanmaktadır 
( UNCTAD, World Investment Report, 1991,  23)     
 
2001  yılında  hizmetler  sektörü  içinde  finans  alanına  yapılan  DYY’ler,  %19.3 
düzeyinde iken, 1999-2000 döneminde ise,  %24.8 düzeyindedir.  
 
1999-2000  döneminde  birincil  sektörlere  gelişmiş  ülkelerden  22,2  milyar  $’lık,  
gelişmekte  olan  ülkelerden  ise,  17,8  milyar  $’lık  DYY  girişi  yapıldığını  ve  dünya 
genelinde  yapılmış  olan  DYY’lerden  bu  sektörün  aldığı  pay  sadece  %3.3’düzeyinde 
iken,  2001  yılında,  gelişmiş  ülkelerden  55.9  milyar  $,  GOÜ’lerden  13.0  milyar  $  ile 
toplam  DYY  girişinden  sektörün  aldığı  pay  %9.6’a  yükselmiştir.  1998  yılında,  Kuzey 
Amerika’ya  yapılan  DYY’lerin  %30’u  petrol  çıkarımına  yönelik  olarak  birincil 
sektöredir. UNCTAD’ın yapmış olduğu bir araştırmaya göre, 2004 yılı itibariyle birincil 
sektöre yönelik yatırımların asıl sahası olarak, Latin Amerika bölgesi gösterilmektedir.   
 
İmalât  sektörüne  yönelik  olarak,  1999-2000  döneminde  gelişmiş  ülkelerden 
217.2  milyar  $,  gelişmekte  olan  ülkelerden  61.8  milyar  $  DYY  gerçekleşmiştir.  Bu 
döneme  ilişkin  olarak,  toplam  DYY  içinden  imalât  sektörünün  aldığı  pay  %22.6’dır. 

---

 
 
47 
 
2001  yılında  ise, gelişmiş ülkelerden 91.4 milyar  $, GOÜ’lerden  ise, 56.0  milyar $  ile 
imalât sektörü toplam DYY içinden %20.5 oranına gerilemiştir..  
Son  yıllarda  hizmetler  sektörünün  toplam  DYY  içindeki  payı,  diğer  sektörlere 
göre  çok  büyük  olmasına  karşın,  1999-2000  dönemine  göre,  2001  yılında  düşüş 
gerçekleşmiştir. 1999-2000 döneminde %68.5 olan hizmetler sektörü payı, 2001 yılında 
%63.3’e  gerilemiştir.  Ayrıca  yüzde  olarak  değişim  çok  fazla  olmasa  da  2001 
dönemindeki olumsuz yatırım koşulları nedeniyle, miktar olarak DYY girişinde önemli 
düşüş  yaratmıştır.  1999-2001  döneminde  hem  gelişmiş  hem  de  GOÜ’lerden  toplam 
olarak  849.7  milyar  $’lık  DYY  girişi  elde  edilirken,  2001  döneminde  bu  iki  ülke 
grubundan  sadece 459..4  milyar $’lık DYY girişi  elde edilebilmiştir (UNCTAD,World 
Investment Report, 2003,  192).    
1998  yılı  itibariyle,  Latin  Amerika  ve  Karaibler  bölgesine  yapılan  DYY’lerin 
finans,  işletme  ve  elektrik  alanındaki,  hizmetler  ile  imâlât  ve  madencilik  sektörlerine 
yönelik  olduğu,  Asya  ve  Pasifik  bölgesi  yatırımlarının  ise,  imalât  sektörü  ve 
taşımacılığa  yönelik  hizmetler  sektörüne,  Merkezi  ve  Doğu  Avrupa’da  ise,  madencilik 
ile  yiyecek  üretimine  yönelik  hizmetlere,  Afrika’da  ise,  Telekom  hizmetleri  ,yiyecek, 
içecek  ve  tekstil  alanına  ilişkin  imalât  sektörüne,  Kuzey  Amerika’da  ise,    yatırımların 
%48’i  imalât,    %30’u  ise,  petrol  çıkarımına  yönelik  birincil  sektörlere  ve  son  olarakta 
Batı  Avrupa’da,  finans  ve  ticarete  ilişkin  hizmetler  sektörü  ile  imalât  sektörlerine 
yönelik gerçekleştiği gözlenmiştir (Economic Briefing Series No:1). 
UNCTAD’ın  yapmış olduğu  bir araştırmaya göre, 2004  yılında  Kuzey  Amerika 
ve  Batı    Avrupa’ya  yapılan  DYY’lerin  elektrik,  elektronik,  nakliye  ekipmanları,  
taşımacılık ve iş hizmetlerine yönelik olacağı; Afrika’ya ise, gıda, içki, metalik olmayan 
ürünler  ve  elektrik,  gaz  ve  su  hizmetleri  şeklinde;  Asya  ve  Pasifik  bölgesine  ise, 
bankacılık,  sigorta,  bilişim,  turizm, taşımacılık,  iş hizmetleri,  makine  techizat  ve  diğer 
nakliye araçları olarak; Latin Amerika’ya ise kimyasallar, metal ürünler, madencilik ve 
petrol ürünleri  ile    tarım  ve  turizm  sektörüne  yönelik  olarak;  Orta  ve  Doğu  Avrupa’da 
ise,  motorlu  araçlar,  diğer  nakliye  araçları,  gıda,  içki,  taşımacılık  ve  iş  hizmetleri 
perakende  ve  toptan  ticaret,  inşaat-konut,  ile  eğitim  ve  sağlık  sektörlerine  yönelik 
yatırımlar olacağı tahmin edilmiştir ( Efe, 2004). 
Aşağıdaki    tablo  1.7  dünya  genelindeki  1988  ve  1999  yıllarına  ilişkin  DYY 
girişlerinin  sektörel  dağılımını  göstermektedir.  Tablo  1.8  ise  1999-2000  dönemi  ile 
2001  yılına  ilişkin  olarak  gelişmiş  ve  GOÜ’ler  tarafından  gerçekleştirilen  ve  dünya 
genelindeki DYY girişlerinin %89-%94’ünün sektörel dağılımını göstermektedir. 

---

 
 
48