Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

Ülkeler 
Firma 
Adedi 
Mevcut 
Yabancı 
Sermaye 
Top. Yab. 
Ser. İçinde 
Payı (%) 
Şirketlerin 
Toplam 
Sermayesi 
Top. Ser. 
İçindeki 
Yab. Ser. 
Payı (%) 
OECD Ülkeleri 
 
 
 
 
 
Avrupa Birliği Toplam 
2.919 
4.322.216.861 
% 67.31 
6.581.787.454 
% 65.67 
Diğer OECD Ülkeleri Toplam 
818 
1.337.260.000 
% 20.82 
2.443.970.425 
% 54.72 
OECD Ülkeleri Toplamı 
3.737 
5.659.476.861 
% 88.13 
9.025.757.879 
% 62.70 
İSLAM ÜLKELERİ 
1.172 
137.156.840 
% 2.14 
260.310.145 
% 52.69 
DOĞU 
AVRUPA 
ÜLKELERİ 
509 
52.393.147 
% 0.82 
120.353.141 
% 43.53 
ORTA 
VE 
GENEY 
AMERİKA 
75 
275.550.413 
%  4.29 
359.881.280 
% 89.92 
DİĞER ÜLKELER 
 
 
 
 
 
Güney Doğu Asya Ülkeleri 
145 
12.089.551 
% 0.19 
16.910.762 
% 71.94 
Diğerleri 
669 
284.400.374 
% 4.43 
574.309.831 
% 49.52 
DİĞER 
ÜLKELER 
TOPLAM 
818 
296.987.205 
% 4.62 
591.807.211 
% 50.18 
GENEL TOPLAM 
6.311 
6.421.564.466 
100 
10.358.109.656 
%  62 
Kaynak: T.C. Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Raporu, 2003 
 

---

 
 
158 
 
Türkiye’de  2002  yılı  itibariyle  6.311  adet  yabancı  sermayeli  firma  faaliyet 
göstermekte  olup,  bunların  toplam  sermayeleri  10.358  trilyon  TL.  ve  bunun  içindeki 
yabancı  sermaye  miktarıda  6.422  trilyon  TL.  dir;  bu  miktar  toplam  sermayenin  % 
62’sine tekabül etmektedir. 2000, 2001 ve 2002 yıllarında ise, sırasıyla ülkemizde 378, 
513 ve 470 adet yabancı sermayeli firma kurulmuştur. 
 
Türkiye’de  en  fazla  DYY’de  bulunan  ülkelerin  gerçekleştirdiği  DYY’ler  ile 
Türkiye’nin  dış  ticareti  arasında  ilişkinin  ikame  mi,  yoksa  tamamlayıcı  bir  nitelik  mi 
taşıyıp taşımadığı  
sözkonusu  ülkelere  ait  ÇUŞ’ların  ithalat  ve  ihracatlarını  nereden 
ve  hangi  ülkelere  yönelik  olarak  gerçekleştirildiğine  bakılarak  ön  bir  bilgi  elde 
edilebilmektedir. Bu konuda Göver (2005) tarafından  yapılan  çalışmada Türkiye’de en 
fazla  DYY’de  bulunmasına  izin  verilen  Almanya  ÇUŞ’larının,  Türkiye’deki  en  fazla 
ithalat  ve  ihracat  yapan  yabancı  sermayeli  şirket  olduğu  ortaya  çıkmıştır.  Ancak 
Almanya’nın 
Türkiye’deki 
DYY’leri 
artarken 
Türkiye’nin 
Almanya’dan 
gerçekleştirdiği  ithalat  miktarında  azalma  gözlenmiştir.  Buradan  Almanya’nın 
Türkiye’de  gerçekleştirdiği  DYY’lerin    Türkiye’nin  Almanya’dan  gerçekleştirdiği 
ithalatı  ikame  ettiği  sonucuna  ulaşılmaktadır.  Bu  durumun  toplam  yabancı  sermaye 
izinleri içindeki payları zaman zaman dalgalanma göstermekle birlikte en fazla sermaye 
izinleri  alan  ülkeler  arasında  yer  alan  ABD,  İtalya,  İngiltere  gibi  ülkelerle  Türkiye 
arasındaki dış ticaret ilişkilerinde de geçerli olduğu düşünülmektedir. 
Bununla birlikte, kümülatif olarak en fazla DYY izini elde eden bir diğer ülke olan 
Fransa’nın  gerçekleştirdiği  DYY’ler    Türkiye’nin  Fransa’dan  yaptığı  ithalatta  artış 
yaratarak tamamlayıcı bir ilişki sergilediği gözlenmiştir. 
Türkiye’nin  en  fazla  ihracat  yaptığı  15  ülke  içerisinde  yer  alan  Mısır,  Cezayir, 
İsrail,  Romanya  gibi  ülkelere  yapılan  ihracat  içinde  ÇUŞ’ların  payı  1996-2002  yılları 
arasında  önemli  derecede  artış  göstermiştir.  Örneğin,  1996-1999  yılları  arasında 
Türkiye’nin  Cezayir’e  yaptığı  ihracat  içerisinde  ÇUŞ’ların  payı  %5  ile  %9.4  iken  bu 
pay  2000,  2001  ve  2002  yıllarında  sırasıyla  %15,6,  %17,6  ve  %30,1  olarak 
gerçekleşmiştir.  Bu  seyir  ÇUŞ’ların  Türkiye’nin  bölgesel  pazarlara  yakınlık  avantajı 
sağlayan  coğrafi  konumundan  giderek  daha  fazla  yararlanmaya  başladığının  bir 
göstergesi olarak kabul edilir. 
Bir  diğer  hususta  Türkiye’nin  en  fazla  ithalatta  bulunduğu  Güney  Kore  ve 
İsveç’ten  1996-2000  döneminde  gerçekleştirilen  ithalatta  ÇUŞ’ların  payının  yüksek 
olduğu  dolayısıyla  bu  ülkelerden  çok  fazla  miktarda  ithalatta  bulunmasında  ÇUŞ’ların 
etkili  olduğu  düşünülmektedir.  Örneğin,  1997  yılında  G.  Kore’den  gerçekleştirilen 

---

 
 
159 
 
toplam  ithalatın  %52.3  1999  yılında  ise  İsveç’ten  yapılan  toplam  ithalatın  %63’ü 
ÇUŞ’lar  tarafından  yapılmıştır.  Aynı  şekilde  Almanya  ve  Fransa’dan  yapılan  ithalatın 
artmasının arkasında da ÇUŞ’lar bulunmaktadır. 
Genel anlamda baktığımızda Türkiye’nin dış ticaretinde olduğu gibi ÇUŞ’ların dış 
ticaret  dengeside  incelenen  dönem  boyunca  açık  vermiştir.  Diğer  bir  deyişle  bu 
şirketlerin gerçekleştirdiği ihracat ithalattan düşük seviyede kalmıştır. Bununla birlikte, 
1999 yılına gelindiğinde ÇUŞ’ların Türkiye’nin dış ticaretine giderek daha fazla olumlu 
katkı  sağladığı  gözlenmiştir.  İstanbul  Sanayi  Odası  (İSO)  tarafından  yayınlanan 
Türkiye’nin en  büyük 500 sanayii kuruluşu  içerisinde  yabancı yatırımlı  şirketlerin payı 
%21  iken,  bu  şirketlerin  bilançodaki  kârları  %38.08,  ihracat  tutarındaki  payı  %28.61 
olup  yabancı  sermayeli  şirketlerin,  yerli  sermayeli  şirketlere  göre,  daha  çok  ihracat 
gerçekleştirdiği  ve  daha  çok  kâr  elde  ettiği  sonucuna  ulaşılmıştır  (Esener,  1997,    127; 
Göver, 2005, s 32-34).   
 
Tablo 3.4 Türkiye’deki Çokuluslu Şirketlerin Ve Türkiye’nin ithalat Ve İhracatı (ABD 
$) 
  Yıl 
ÇUŞ İhracat
a 
ÇUŞ İthalat
b 
TR İhracat
c 
TR İthalat
d 
1996 
1997 
1998 
1999 
2000 
2001 
2002 
4.259.378.331 
4.239.006.980 
4.186.806.410 
5.404.387.465 
5.709.001.947 
7.286.931.488 
8.544.583.025 
11.362.385.144 
14.541.655.786 
14.739.397.902 
14.048.938.190 
18.043.248.577 
12.679.413.525 
15.181.775.331 
 
23.224.465.343 
26.261.071.786 
26.973.951.738 
26.587.224.962 
27.774.906.045 
31.334.216.356 
35.760.821.307 
43.626.690.167 
48.558.720.673 
45.921.392.207 
40.671.272.031 
54.502.820.560 
41.399.082.953 
51.203.266.271 
 
 
a
=
ÇUŞ ihracat, Türkiye’deki ÇUŞ’ların ihracatı, 
 
 
b
= ÇUŞ ithalat, Türkiye’deki ÇUŞ’ların ithalatı, 
 
 
c
=
TR ihracat, Türkiye’nin toplam yıllık ihracatı, 
 
 
d
=TR ithalat, Türkiye’nin toplam yıllık ihracatı, 
3.5.  Türkiye’de  Faaliyette  Bulunmasına  İzin  Verilen  DYY’lerin  Bölgesel  Dağılımı