Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

Belirtilmemiş
 
10 364 
570 
9 794 
52 776 
6 476 
3 682 
1 055 
5 536 
- 2 769 
9 098 
2 748 
3 721 
3 291 
1 168 
5 278 
4 850 
1 053 
14 
2 471 
5 155 
46 653 
0.6 
1 252 
8 220 
3 141 
1 427 
13 497 
4 504 
_ 
7 269 
586 
7 
6 676 
6 578 
2 
10 044 
 
 
8.6 
0.5 
8.2 
44.0 
5.4 
3.0 
0.9 
4.6 
- 2.3 
7.6 
2.3 
3.1 
2.7 
1.0 
4.4 
4.0 
0.9 
0.0 
2.1 
4.3 
38.9 
0.0 
1.0 
6.9 
2.6 
1.2 
11.3 
3.8 
_ 
6.1 
0.5 
_ 
5.6 
5.5 
_ 
8.4 
 
16 057 
2 168 
13 889 
151 470 
9 915 
4 123 
8 438 
956 
7 319 
33 770 
1 996 
4 148 
9 799 
2 554 
12 586 
9 322 
2 860 
5 267 
5 404 
33 014 
172 032 
17 662 
6 092 
29 682 
3 875 
17 417 
46 163 
14 809 
- 741 
19 797 
1 127 
104 
18 566 
13 867 
3 408 
20 848 
 
 
 
 
4.5 
0.6 
3.9 
42.0 
2.8 
1.1 
2.3 
0.3 
2.0 
9.4 
0.6 
1.2 
2.7 
0.7 
3.5 
2.6 
0.8 
1.5 
1.5 
9.2 
47.7 
4.9 
1.7 
8.2 
1.1 
4.8 
12.8 
4.1 
-0.2 
5.5 
0.3 
_ 
5.2 
3.8 
0.9 
5.48 
 
 
Kaynak: UNCTAD, World Investment Report, 1999, s  418-421 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
49 
 
Tablo 1.8 Dünya Genelinde 1999,2000 Ve 2001 Yıllarında Sektörlere yönelik DYY 
girişleri 
Sektör/Endüstri   
1999-2000 
2001 
 
 
 
Miktar(Milyar  $)   % Oran 
 
Miktar (Milyar $)   % Oran 
Birincil Sektör 
Tarım, avcılık,ormancılık,balıkcılık 
Madencilik, taş ocakları, petrol 
Diğer 
İmalat 
Gıda, meşrubat ve tütün 
Tekstil, giyim ve deri 
Ağaç ve ağaç ürünleri 
Basın, yayın ve medya 
Kömür, petrol ürünleri, nüler yakıt 
Kimya ve Kimyevi ürünler 
Kauçuk ve plastik ürünler 
Metal dışı mineral ürünleri 
Temel metaller 
İşlenmiş metal ürünler 
Makine ve Ekipmanlar 
Elektrik ve elektronik ekipmanlar 
Motorlu araçlar&diğer taşıma araçları 
Diğer imalat ürünleri 
Belirsiz imalatlar 
Hizmetler 
Elektrik, gaz ve su 
İnşaat 
Ticaret 
Otel Ve restoranlar 
Taşıma, depolama ve Haberleşme 
Finans 
Emlak 
Sağlık ve sosyal hizmetler 
Toplum, Sosyal&personel hizmetleri 
Diğer hizmetler 
Belirsiz hizmetler 
40.9 
1.4 
38.3 
1.2 
280.5 
12.4 
7.0 
6.4 
5.1 
36.4 
39.7 
2.5 
5.4 
15.0 
41.6 
48.7 
1.3 
19.9 
7.9 
31.2 
849.7 
26.5 
4.4 
71.5 
5.1 
143.0 
309.3 
247.1 
0.3 
6.1 
31.2 
5.2 
3.3 
1.1 
3.1 
0.1 
22.6 
1.0 
0.6 
0.5 
0.4 
2.9 
3.2 
0.2 
0.4 
1.2 
3.4 
3.9 
0.1 
1.6 
0.6 
2.5 
68.5 
2.1 
0.4 
5.8 
0.4 
11.5 
24.9 
19.9 
… 
0.5 
2.5 
0.4 
69.4 
1.7 
67.6 
… 
148.8 
8.0 
… 
6.7 
3.9 
1.5 
15.9 
-0.2 
2.5 
8.5 
14.6 
17.3 
-0.2 
9.5 
15.2 
48.8 
459.4 
12.4 
4.4 
40.9 
4.9 
74.2 
140.3 
130.7 
0.5 
7.0 
37.3 
6.8 
9.6 
0.2 
9.3 
… 
20.5 
1.1 
… 
0.9 
0.5 
-0.2 
2.2 
… 
0.3 
1.2 
2.0 
2.4 
… 
1.3 
2.1 
6.7 
63.3 
1.7 
0.6 
5.6 
0.7 
10.2 
19.3 
18.0 
0.1 
1.0 
5.1 
0.9 
Toplam 
1.239.9 
100.0 
752.2 
100.0 
Kaynak: UNCTAD, World Investment Report, 2003,  192 
 

---

 
 
50 
 
İKİNCİ BÖLÜM 
DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ EKONOMİK 
BÜYÜME VE DIŞ TİCARET ÜZERİNE OLAN ETKİLERİ 
2.1. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerine Olan 
Etkileri 
 
Küreselleşen  dünya  ekonomisinde  gerek  sanayileşmiş  ve  gelişmesini 
tamamlamış ülkeler gerekse, gelişme yolunda olan ülkeler yabancı sermaye olarak ifade 
edilen  yabancı  özel  doğrudan  sabit  sermaye  yatırımlarını  kendilerine  çekebilmek  için 
büyük çaba harcamaktadır. 
 İlk  dönemlerde  GOÜ’ler  gerekli  finansal  kaynaklarını  dış  borçlar  şeklinde 
gelişmiş ülkelerden sağlarken, bu ülkelerin ekonomik açıdan sıkıntıya girmesi (özellikle 
ABD’nin) GOÜ’leri, başka  finansman kaynakları  aramaya  yöneltmiştir (Kazgan, 2000,  
281). DYY’ler, gelişme yolundaki ülkeler için  hem kalkınmalarının önünde engel teşkil 
eden  iç  tasarruf  yetersizliğinin  giderilmesinde  hem  de  belirli  bir  gelişme  hızını 
yakalayabilmek  amacıyla  üretime  yönelik gerekli  yatırım  mallarının  (makine,  techizat) 
ithalini  zorlaştıran  döviz  açığının  ortadan  kaldırılmasında    uygulanan  dış  finansman 
tekniklerinin özel bir şekli olarak görülmeye başlandı. 
GOÜ’lerin  gelişmiş  ülkeleri  yakalayabilmeleri  için,  içinde  bulundukları  şu  üç 
açığı kapatabilmeleri gerekmektedir (Demir, 2002): 
-  Dünyaya  yayılan  bilgileri  elde  etme,  işleme  ve  yerel  bilgiye  adapte  ederek 
yeni arayışlara yönelme açığı, 
-  Genel  temel  eğitim,  kadınların  eğitimi,  yaşam  boyu  öğrenme,  üçüncü 
kademe  eğitimin,  özellikle  mühendislik  eğitiminin  teşviki  gibi  yollarla 
insanların kafasını bilgiyle meşgul etme açığı, 
-  Yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin avantajlarından yararlanma, özel kesim 
hizmet  üreticileri  arasında  rekabet  doğurarak  bu  hizmetleri  yoksulların  bile 
yararlanacağı hale getirme açığı,  
Yukarıda  bahsedilen  açıkların  giderilebilmesinde  dört  kaynak  belirtilmektedir. 
Bunlar, yatırım ya da sermaye birikimi, beşeri sermaye ya da işgücünün yüksek niteliği, 
kaynakların  tarım  gibi  düşük  verimli  alanlardan  sanayi  gibi  yüksek  verimli  alanlara 
aktarılması, teknolojik gelişme ya da yeniliklerdir (Bulutay, 2005).  

---

 
 
51 
 
DYY’lere yoğunlaşan ilginin esas sebebi yukarıda ifade edilen açıklardan ve bu 
açıkların  giderilebilmesinde  etkili  olan  faktörlerden  kaynaklanmaktadır.  DYY’lerin  ev 
sahibi ülke ekonomisinde sermaye oluşturma, istihdam, üretim, gelir, fiyat ve ödemeler 
dengesi  üzerine  olan  doğrudan  ekonomik  etkileri  yanısıra,  yukarıda  ifade  edilen  üç 
açığın 
giderilmesine 
yönelik 
teknoloji 
transferi 
yoluyla 
dolaylı 
olarak 
gerçekleştirilebilecek  modern  teknik  ve  bilgileri  de  (know-how)  beraberinde 
getirmesinden  kaynaklanmaktadır  (  Gastanaga,  Nugent  ve  Pashamova,  1998;  Asideu, 
2004;  Shiong,  1997;  Alfaro,  Chanda,  Kalemli-Ozcan,  Sayek,  2003;  Balasubramanyan, 
Salisu, Sapsford, 1996) .  
Ancak DYY’lerin yukarıda ifade edilen gerek doğrudan gerek dolaylı ekonomik 
etkileri  yoluyla  ev  sahibi  ülke  ekonomisi  üzerinde  sürekli  olumlu  etki  yaratıp 
yaratmadıkları  tartışılabilecek  bir  konudur.  Çünkü,  modern  teknik  ve  bilgilerin  bir 
ülkeden  diğer  ülkeye  taşınması  önemli  değildir.  Önemli  olan,  bu  teknik  ve  bilgilerin, 
bunları  bilmeyen  kitleler  tarafından  benimsenmesi  ve  kendi  şartlarına  ve  ihtiyaçlarına 
uyarlayabilmesidir.  Ancak  bu şekilde,  modern teknik  ve  bilgilerin bir  yerden  başka bir 
yere  taşınmasının  faydası  olabilecektir.  Bu  konuda  AGÜ’lerin  şikayeti  dikkat 
çekmektedir. Ev  sahibi ülke  hükümetleri zorlamadıkça,  yabancı  şirketler kendi  modern 
idarecilik anlayışlarını ve ileri tekniklerini yerli halka öğretmemektedir. Bu davranışları 
haklı gösterecek bazı sebepler de yok değildir. Bir defa, yabancı yatırımcılar açısından, 
yerli  işçilere  tekniğin  öğretilmesi  ve  kalifiye  işçi  yetiştirilmesi  genel  olarak  karşılığını 
ödemeyen  nankör  bir  iştir.    Ayrıca  işçilerin  işi  bırakıp  başka  sahalara  akmaları  veya 
yeni  işler  bulmaları  da  ikinci  bir  engel  teşkil  etmektedir.  Bununla  birlikte,  DYY’lerin 
yerli  işgücüne  teknik  bilgi  öğretilmesinden  kaçınabileceği gibi  ev  sahibi  ülkenin  kendi 
yetiştirdiği  kalifiye  işçiler  de  zaman  zaman  yabancı  firmalar  tarafından  transfer 
edilebilmektedir.  DYY’lerin  ev sahibi  ülke  ekonomisine  olan  diğer  sakıncalarını  da  şu 
şekilde  sıralayabiliriz  (Weeks,  2003;  Kayra,  1970,  s  95-96;  Mazlum,  1986,  s  178; 
Economic  Brifing  Series  No:  1;  Ram,  Honglin  Zhang,  2002;  Nurkse,  1964,  Baran, 
Sweezy,Magdoff, 1975,   309; Calvo, Leiderman ve Reinhart, 1996; Harmancı, 2004, s 
79-93): 
-  DYY’lerin  ev  sahibi  ülke  ekonomisi  üzerinde  yarattığı  hem  döviz  girişleri 
hem  de  döviz  çıkşları  sözkonusu  ekonomi  üzerinde  zararlı  etki 
yaratabilmektedir.  DYY’ler  yoluyla  transfer  edilen  teknoloji  eğer  ev  sahibi 
ülkenin  faktör  donanımlarıyla  uygunluk  taşımaz  ise,  ithal  girdi 
kullanımındaki  artışa  bağlı  olarak  döviz  çıkışına  neden  olabilecektir.  Diğer 

---

 
 
52 
 
taraftan  sermaye  girişinin  ev  sahibi  ülke  ekonomisi  üzerinde  hızlı  parasal 
genişleme yaratarak enflasyonist baskı yaratması ve reel döviz kuru üzerinde 
aşırı değerlenmeye neden olması  diğer bir sakıncadır.
6
 
-  Yabancı  yatırımlar,  riskin  az  ve  kârın  yüksek  olduğu  tüketim  malları 
sanayine  dönük  olduğundan,  tüketim  artışına  sebep  oldukları  gibi,    kâr, 
lisans, 
royalti 
transferleriyle 
getirdiklerinden 
daha 
fazlasını 
götürebilmektedir. 
-      Yabancı  yatırımcıların  kendi  çıkarları  için  ev  sahibi  ülkenin  politikalarında      
çarpıklık  yaratmaları    ve  yersiz  olarak  getirilen  sosyal  ve  kültürel  normlar 
ülkenin ekonomik ve sosyal yapısında bozulmaya neden olabilmektedir. 
-  DYY’lerin öncelikli amaçları, girdikleri ülkenin iç piyasasını, daha sonra ise, 
ihracatta  bulundukları  piyasaları  ele  geçirerek,  yerli  firmaların  rekabet 
gücünü zayıflatıp,  monopolist ve oligopolist güç elde ederek  maksimum kâr 
sağlamak  ve  elde  edilen  kârların  ana  ülkeye  transfer  edilmesi  düşüncesi  ev 
sahibi ülke açısından bir diğer sakıncadır. 
-  Son  dönemde  üzerinde  önemle durulan konulardan  bir diğeri de  DYY’lerin 
ev  sahibi  ülkenin  doğal  kaynaklarına  ve  çevre  yapısına  olan  etkisidir. 
DYY’lerin  büyük  ölçüde  ev  sahibi  ülke  ekonomisi  için  faydalı  olan  doğal 
kaynaklara  yöneldikleri  ve  doğal  kaynakların  çok  kullanılması  gibi  netice 
getirdikleri,  diğer  taraftan  yabancı  yatırımcıların  çevreye  zarar  verebilecek 
nitelikteki  üretimleri  kendi  ülkelerinde  gerçekleştirmek  için  gerekli  izini 
alamamaları  durumunda  yabancı  ülkelere  yöneldikleri    ve  bu  ülkelere 
çevresel  anlamda  geri  dönüşü  olmayan  zarar  verebildikleri  belirtilmektedir. 
Meksika’nın  Tijuona  serbest  bölgesindeki  depolanmış  kimyasalların 
kaplarından  sızarak  çevreye  yayılması  ve  kontrolü  yapılmayan  öteki  atıklar 
çevre  sağlığının  ekonomik  gelişmeye  feda    edilişinin  tipik  bir  örneğidir. 
Ekonomik  gelişme  karşısında  insan  sağlığı  ve  mutluluğunun  gerilemesi, 
sağlıksız gelişme demektir. 
                                                
6
  DYY’ler  yoluyla  ülkeye  gelen  sermayenin  de  zaman  zaman  para  arzı  yoluyla  ülkenin  döviz  kuru 
üzerinde  baskı  yarattığı  gözlenmektedir.  Bu  durumda  uygulanabilecek  politika  sterilizasyondur  yani 
Merkez  bankasının  sermaye  akımı  yoluyla  ülkeye  giren  ve  çıkan  dövizin,  döviz  kuru üzerinde  yarattığı 
etkiyi  açık  piyasa  işlemleriyle  dengelemeye  çalışmasıdır.  Latin  Amerika  ve  Asya  ülkelerinin  bu  tür  bir 
durumda en çok uyguladığı politika sterilizasyondur, Calvo, Leiderman ve Reinhart, 1996. 

---

 
 
53 
 
DYY’lerin  bu  olumlu  ve  olumsuz    etkilerinin  ev  sahibi  ülkenin  ekonomik  
performansını    ne  yönde  etkileyeceği,  diğer  bir  ifadeyle  DYY’lerin  ev  sahibi  ülkeye 
olan  net etkisinin  ne olacağı,  yatırım yapılan ülkenin  ve  sektörün karakteristiğine  bağlı 
olarak,  yabancı  firmaların  sergilediği  tutum  belirleyici  etken  olacaktır.  Eğer  yabancı 
yatırımcılar    yurtiçi  sermayenin  verimli  gelişime  sağlayamadığı  alanlarda  faaliyette 
bulunursa  ya  da  yurtiçi  sermayeyle  tamamlayıcı  bağlantılar  kurarak  toplam  yatırımları 
arttırabilir  ise,  ekonomik  büyümeyi  teşvik  edebilecektir.  Hatta  DYY’lerin  teknolojik 
avantajları,  yeni  ihracat  pazarlarına  ulaşma  imkânları  ve  teknik  bilgi  üstünlüklerine 
bağlı  olarak  yurtiçi  yatırımları  azaltmadıkları  takdirde  de  büyümeyi  uyarıcı  etki 
yaratabilecekleri  belirtilmektedir.  Bu  konuda  AGÜ’ler  için  en  iyi  siyaset  DYY’lere 
imkân  vermemek  değil,  fakat  bunu  benimsemek  ve  yavaş  yavaş  şirketin  tekelci 
durumuna  (teknolojisini  ve  iş  yönetim  bilgisini  öğrenerek,  vergileme  ve  devlet 
ihtiyatları  ile  sermaye  biriktirerek  yabancı  sermayeye  dayanmaya  son  vererek  ve 
dolaysız pazarlamayı geliştirerek ) son vermektir (Kindleberger, 1970,  174).