D. Djanabayev, Sh. Murodov, A. Xolmurzayev chizma geometriya

Qabul qilingan shartli belgilar

Belgilanishi	Nomlanishi
	gorizontal, frontal, profil proyeksiyalar tekisliklari
... ...	gorizontal, frontal va profil proyeksiyalar tekisliklarining bir va ikki marta almashtirilgan vaziyatlari
,... va 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,...	fazodagi nuqtalar
	fazodagi , ... nuqtalarning gorizontal, frontal, profil proyeksiyalari
...	fazodagi ... nuqtalarning tekislikdagi proyeksiyalari
, ...	fazodagi to’g’ri yoki egri chiziqlar
	fazodagi ... to’g’ri yoki egri chiziqlarning gorizontal, frontal, profil proyeksiyalari
	gorizontal to’g’ri chiziqlar
	frontal to’g’ri chiziqlar
	profil to’g’ri chiziqlar
,...	fazodagi umumiy vaziyatdagi tekisliklar
...	gorizontal tekisliklar
...	frontal tekisliklar
...	profil tekisliklar
	fazodagi va tekisliklarining gorizontal, frontal, profil izlari
( ); ;	geometrik elementlar bilan berilgan tekisliklar
,…	grek alfavitining bosh harflari bilan fazodagi sirtlar
′′′, ∆′′′,…	fazodagi va sirtlarning gorizontal, frontal, profil proyeksiyalari
αº, βº, γº, δº,…	grek alfavitining kichik harflari bilan burchaklar
… …	sirtlarning yoyilmalaridagi nuqtalar

Qabul qilingan simvollar

Belgilanishi	Nomlanishi	Misol
	tegishli (tegishli emas)	Masalan, – nuqta  shaklga tegishli (tegishli emas) yoki shakl nuqta orqali o’tadi (o’tmaydi).
	ustma-ust tushgan (ustma-ust tushmagan).	Masalan, va nuqtalar ustma-ust tushadi (Φ1 Φ2) – Φ1 va 2 shakllar ustma-ust tushmaydi)
	kesishgan	Masalan, – va to’g’ri chiziqlar o’zaro kesishadi
	ayqash to’g’ri chiziqlar	Masalan, – va to’g’ri chiziqlar o’zaro ayqash
	parallel (parallel emas)	Masalan, – va to’g’ri chiziqlar parallel emas
	perpendikulyar	Masalan, – va b to’g’ri chiziqlar o’zaro perpendikulyardir
	tekis yoki ikki yoqli burchak	Masalan, – va to’g’ri chiziqlari orasidagi burchak
	ikki to’g’ri chiziq orasidagi burchak	Masalan, – va b to’g’ri chiziqlar orasidagi burchak
	to’g’ri chiziq va tekislik orasidagi burchak	Masalan, – to’g’ri chiziq va tekislik orasidagi burchak
	tekisliklar orasidagi ikki yoqli burchak	Masalan, – va tekisliklari orasidagi ikki yoqli burchak
yoki	to’g’ri burchak belgisi

KIRISH

1-§. Chizma geometriya fanining maqsadi va vazifalari

Chizma geometriya umumiy geometriyaning bir shoxobchasi bo’lib, u narsalarni tasvirlash usullari yordamida ularning shakllari, o’lchamlari va o’zaro joylashishlariga tegishli pozitsion va metrik masalalarni echishni o’rganadi.
Chizma geometriya boshqa geometriyalardan o’zining asosiy usuli tasvirlash usuli bilan farq qiladi va u matematika fanlari bilan uzviy bog’liq bo’lib, umumtexnika fanlaridan hisoblanadi. U o’zining tasvirlash usullari yordamida o’quvchining fazoviy tasavvurini kengaytiradi. Tasvirlarni yasash va oldindan yasalgan tasvirlarni o’qiy bilish, hamda amaliyotdagi turli muhandislik masalalarini echishga yordam beradi. Chizma geometriya qonun va qoidalari bilan nafaqat mavjud narsalarni, balki tasavvur qilinadigan narsalarni ham tasvirlashi mumkin.
Fazodagi shakllarning tekislikdagi chizmalari chizma geometriya usullari bilan ma’lum qonun-qoidalar asosida hosil qilinadi. Bu chizmalar orqali buyumning fazoviy shaklini chizish va o’lchamlarini aniqlash mumkin. Chizmalar yordamida geometrik shakllarga tegishli stereometrik masalalar echiladi. Chizmalarsiz fan va texnika taraqqiyotini tasavvur qilib bo’lmaydi. Arxitektorlar va muhandislar o’z ijodiy fikrlarini faqat chizmalar yordamida to’liq bayon eta oladilar.
Chizmalar bo’yicha barcha muhandislik inshootlari quriladi, mashinalar, mashina qismlari, meditsina asboblari va xokazo buyumlar ishlab chiqariladi.
Shakllarning bizga ma’lum bo’lgan barcha geometrik xossalarini ularning chizmalaridan olingan ma’lumotlardan ham aniqlasa bo’ladi. Shuning uchun ham buyumlarning chizmalarini ularning geometrik xususiyatlarini o’zida aks ettiruvchi tekis geometrik modellar deb atash mumkin.
Chizma geometriya fanida quyidagilar o’rganiladi:

• 
  Fazoviy shakllarning tekislikdagi tasvirlarini, ya’ni tekis modellari (chizmalari)ni yasash usullari;
  
• 
  Tekis chizmada geometrik masalalarni grafik yo’l bilan echish usullari;
  
• 
  Shakllarning berilgan tekis chizmalari bo’yicha ularning fazoviy ko’rinishini va vaziyatini tasavvur qilish hamda ularning yaqqol tasvirlarini yasash usullari;
  
• 
  Geometrik shakllarning chizmalarini bajarish va o’qish orqali o’quvchining fazoviy tasavvurini rivojlantirish usullari.
  

Ma’lumki, geometrik shaklning xossalarini analitik va grafik usullarda tekshirish mumkin. Figuralarning grafik modeliga asosan ularning analitik usulda berilishini va aksincha, figuralarning analitik ko’rinishidan ularning chizmalarini yasash usullarini chizma geometriyada ham ko’rish mumkin.
Loyihalanadigan buyumlarni faqatgina grafik usulda tasvirlash hozirgi zamon ishlab chiqarishi talablarini qanoatlantirmaydi. Shuning uchun chizmalarni bajarishda grafik usullar bilan birgalikda analitik usullardan ham foydalaniladi.
Keyingi yillarda buyumlarning chizmalarini kompyuter grafikasi vositalari yordamida tayyorlashda avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlarining kirib kelishi chizma geometriya fanining rivojlanishtirishda yangicha mazmun kasb etmoqda.