Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya müdrik Tonyukukun etdiyi müraciəti eşitdi. Qoşunu könlüncə
apar – dedi. Göy Önü Yuxarı Ötükən ormanına apardım... oğuz-
ları gəldi. Qoşunu altı min imiş, Biz iki min idik. Döyüşdük,
səpələndilər, çaya tökülürdülər...Oğuzlar hamısı tabe olmağa
gəldilər...”.
...Türk xalqını Ötükən yerinə mən özüm müdrik Tonyukuk
gətirdim” [1.123].
Bütün bu nümunələrdən aydın olur ki, Vətən döyüşkənliyi
həm də ağılla, biliklə, müdrikliklə çuğlaşır...
Milli mənlik şüuru. Türk vətənpərvərliyinin bir naxışı da
milli mənlik şüuruna malik olmağı, onun əziz tutub qorumağı,
vəsiyyətlə gələcək nəslə ötürməyi idi. Tarixi mənbələrdən də,
Orxon-Yenisey yazılı abidələrindən də məlum olur ki, I Göytürk
imperatorluğu (562-630) yıxıldıqdan sonra türklər çoxlu sayda
itkilərə məruz qalsalar da əsarətdən çıxacaq gücdə olmasalar da
daima çarpışırdılar, 50 il sürən Çin əsarətindən qurtarmaq üçün
yorulmadan çalışırdılar. Türk vəliəhdi, əsirlik həyatında Çin im-
peratorunun saray mühafizə dəstəsində vəzifədə olan Kür-Şad
39 vətənsevər, vətən fədaisi cəsur dostu ilə imperatoru qaçırıb,
əsir türk elləri ilə dəyişmək planını qurmuşdu. Təsadüfdənmi
və ya ilahi yazıdanmı, demək mümkün olmur, həmin gün impe-
rator adəti əksinə gecə saraydan gəzintiyə çıxmır və saraydakı
işlərindən ayrılmış gənclər iş başına yenidən qayıtmağın na-
mümkünlüyünü bilib üsyan etmişlər, nəticədə yüzlərlə çinli əsgər
məhv edilmiş, türk əsgərləri isə son damla qanlarınacan vuruş-
muş şəhid olmuşlar. Üsyan baş tutmamış, amma əsir türklərin
könlündəki milli-mənlik atəşi - millətinin adını, varlığını, dilini,
dinini, adət-ənənələrini, mənəviyyatını, mədəniyyətini yenidən
bərpa etmək ehtirası böyümüş, dalğalanaraq bütün Türk ellərinə
yayılmış, sonunda Bilgə xaqanın, Kül-tiginin atası Kutluq xaqan,
həm əsgər, həm təşkilatçı cəsur alim, vəzir Tonyukuq ilə ağlasığ-
