D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
davranış  və  rəftarının  bəyənilməsi,  təsdiq  edilməsi  idi.  Bunu 
mətnlərdəki ləyaqəti təqdir edən fikirlərdən görürük və eyni za-
manda    ləyaqətsizliyin  necə  böyük  milli  bəlalara  səbəb  olma-
sı  fikirləri  də  özünə  kifayət  qədər  yer  tapır. Yenə  də  Bilgə  xa-
qanın  fikirlərinə  istinad  edirik.  O,  ancaq  ləyaqətini  qorumaqla 
ləyaqətli ola bilməyi tövsiyə edir: “Ey türk milləti. Dadlı sözlərə 
və yumşaq ərməganlara aldandın və çoxlarımız öldü...Yenə ya-
nılıb və güneydəki Çoqay ormanına, Töqültün düzənliyinə gedib 
yerləşsən, ey türk milləti, öləcəksən!
Oralara getdiyiniz zaman Çindən gələn düşmən adamlar ara-
nıza soxular, sizi aldadıb deyərlər: “Onlar uzaqdakılara pis, ya-
xındakılara yaxşı hədiyyə verirlər. Neçə avam adamlar bu sözlərə 
aldanıb  oralara  getdilər  və  öldülər.  O  yerlərə  varırsan,  ey  türk 
milləti, öləcəksən!...
Ey türk milləti sən ac olunsa, toxluq nədir, bilməzsən, fəqət 
tox olunca da aclıq nədir düşünməzsən! Belə olduğun üçün səni 
ucaldan  xaqanının  sözünə  baxmadın.  Onun  sözünü  almadan 
yerdən-yerə vardın. O yerlərdə tükəndin. Geri qalanlarla daha da 
zəifləyərək məhv olurdun... “və yaxud” ... nadan xaqanlar taxta 
oturmuş.  Pis  xaqanlar  gəlmiş.  Bunların  buyruq  bəyləri  biliksiz 
imiş. Bəylər yalançı olunca millət də onlara bənzəmiş! Bu du-
rumdan  Çin  milləti  yararlanmış...qardaşı  qardaşla,  milləti  bir-
birilə düşmən etmiş. Bu tələyə düşən türk millətinin el tutduğu 
torpaq (Vətən, dövlət – M.S.) əldən çıxmış, başındakı xaqanını 
itirmiş, söylu, şanlı oğulları Çin millətinə kölə, gənc qızları cariyə 
olmuş,  bəzi  türk  bəyləri  türk  adını  buraxıb  çincə  adlar  almağa 
başlamışlar...Çin  xaqanına  boyun  əymişlər. Tam  əlli  il  işlərinə, 
güclərinə hökm verən Çin xaqanına itaət etmişlər.
Göründüyü  kimi,  şərhə  ehtiyac  olmadan  nümunələrdən 
məlum olur ki, ləyaqətsizlik hansı bəlalara səbəb olur və “Orxon-
Yenisey yazılı abidələrində tarixin bu səhifələri xatırlanır ki, türk 

---

234