D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

QƏHRƏMANLIQ DASTANLARINDA 
SƏDAQƏTLİ AT OBRAZI

---

89
Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya
Dürat qəhrəmanın sağ əli, ürəyi, dirəyi kimi göstərilir. 
Klassik dastanlarımızdan gələn bu ənənə qaçaqçılıq dastanla-
rında da özünü göstərir. Belə ki,”Kitabi-Dədə Qorqud”da,”Qaçaq 
Nəbi”də də Boz at obrazı və bunların bir çox oxşar xüsusiyyətləri 
var.
1.  Boz  at  hər  iki  dastanda  “dəniz  qulunu”  kimi  təsvir  olu-
nur. ”Kitabi-Dədə Qorqud”da:”Yigidin gözi bir dəniz qulunu boz 
ayğırı  tutdu”.“Qaçaq  Nəbi”  dastanında  Kərbəlayı  Məhəmməd 
Nəbiyə  atı  verəndə  belə  deyir:”Unutma ki,  bu  adi  dayça  deyil, 
bozqır at nəslindəndir, dəryadan çıxmış madyanla çöl ayğırından 
törəyib” (7, 16).
2.  At qəhrəmanın çətin anında yanında olur, onu sona qədər 
tərk etmir, ölümdən, fəlakətdən qurtarır. ”Kitabi-Dədə Qorqud”da 
16 il düşmən qalasında əsir olan Beyrək”bir at bularsam, tutayım 
binəyim!-dedi. Baqdı gördü ki, kəndünin dəniz qulunı Boz ayğır 
bunda otlanıb durar” (7, 56).
Nəbi mühasirəyə düşəndə Boz ata güvənir ”Boz atım, yeri ha, 
aman günüdür!”-deyə ondan kömək diləyir (3, 273).
3.  Boz  at  öz  sahibini  tanıyır,  onun  iyini  bilir,  onu  görəndə 
kişnəyir.  Beyrəyin  dustaqlığı  dövründə  atı  ondan  ayrılmır,  onu 
gözləyir.  ”Boz  ayğır  dəxi  Beyrəgi  görüb  tanıdı.  Iki  ayağının 
üzərinə durdu,kişnədi” (7, 56). 
Nəbinin Boz atı da sahibini tanıyır ”At Nəbinin hənirini alan 
kimi bərkdən kişnədi” (3, 199).
“Qaçaq Nəbi” dastanında Boz at bəzən yolgöstərən, müdrik 
kimi çıxış edir, həm qəhrəmanı, həm də yoldaşlarını fəlakətdən 
uzaqlaşdırır. Nəbi dedi:”Boz at belə uçurum qayaları, kovları çox 
görüb. At ayaqlarını yerə döydü, Nəbi onun belinə sıçradı. Boz 
at  özünü  Palantökən  kovundan  aşağı  saldı.  Dal  ayaqlarını  yerə 
yatırtdı, sürüşüb düz Palantökənin ətəyinə düşdü” (3, 127).
Boz at Nəbinin ən yaxşı başadüşənidir, o, qəhrəmana nəyin 

---

90