D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
pedaqoji, psixoloji, fəlsəfi, əxlaqi dəyələrin kökü, tarixi isə türkün 
tarixi qədər qədimdir. Bu barədə məşhur qazax şairi, ictimai xa-
dimi, türk xalqlarının tarixinə, dilinə orijinal tərzdə yanaşmaqla 
möhtəşəm  tədqiqatların  müəllifi  Oljas  Suleymenovun  “Az-Ya” 
əsərinin  “Şumernamə”  adlı  hissəsində  “Şübhələr”  başlıqlı  ya-
zıda maraqlı faktlara rast gəlirik. Alim göstərir ki, Orxon-Yeni-
sey abidələri Skandinaviyanın daş kitabələrini xatırlatdığına və 
finlərin  kökünün  Asiyadan  olmasına  görə  onlar  Skandinaviya 
paleoqraflarının diqqətini bu yazılara yönəltdilər. Və danimarkalı 
Vilyam Tomsen 1893 – cü ildə bu yazıları özünün kəşf etdiyi sis-
temin köməyi ilə oxuya bildi. Mətnlər türk dilində idi! Elə bundan 
sonra da bütün Avropanın Sibir yazısına marağı söndü [8.170].
Niyə? - sualının cavabı isə məlumdur. Ona görə ki:
- Avropanın  əksər  xalqlarından  bir  neçə  əsr  əvvəl  “köçəri“ 
(ağqoyunlulara görə) türklərin hərfli yazısı, əlifbası var imiş;
- Türkün Vətəni, torpağı, dövləti, tarixi, kökü var imiş;
- Nəhayət, türkün böyük mədəniyyəti var imiş... və s.
Bu isə heç cür asan həzm edilə bilməzdi, ona görə də əvvəlcə 
türk  yazısının  iranlılardan  götürmə  olduğunu,  Çin,  İran,  ərəb 
mədəniyyətlərindən  oğurluq  olduğunu  elan  etdilər.  Çünki  Or-
xon-Yenisey yazısının mənşəyi problemi birinci və axırıncı dəfə 
V.Tomsen və fin O.Donnerin əsərlərində araşdırılmışdı. O.Donner 
də  Sibir  run  yazısının  İran  mənşəli  olması  nəzəriyyəsini  birin-
ci olaraq irəli sürmüşdü və o vaxtdan bu nəzəriyyəyə nə baxıl-
mışdı, nə də ona əlavələr edilmişdi. Baxmayaraq ki, bütün İran 
əlifbalarının qədim türk əlifbası ilə ən adi mexaniki müqayisəsi 
rüsvayçı ziddiyyətlər aşkara çıxarır amma bu fin aliminin əsassız 
bəyənatı  bir  dərslikdən  o  biri  dərsliyə  köçürülüb  “aksioma” 
rütbəsinə mindirilmişdi. 
Daha sonra Donner, Kallaur, Qeykell, Munk kimi geniş etimo-
loji araşdırma aparmayan alimlərin əsassız, inamsız fərziyyələrini 

---

222