9.1-rasm. Xarajatlar hisobini tashkil qilishning xuquqiy-me’yoriy asoslari31
Xarajatlarning guruhlanishi. Xarajatlar hisobi buxgalteriya hisobi vazifalaridan kelib chiqib quyidagi elementlar bo‘yicha guruhlanadi:
|
|
9.1-jadval
|
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarining guruhlanishi
|
Guruhlanish turi
|
Xarajat turlari
|
Ishlab chiqarish jarayonidagi
|
Asosiy va doimiy
|
Iqtisodiy o‘rniga qarab
|
|
|
Tarkibiga qarab
|
Kompleks va bir elementli
|
|
|
Tannarxga o‘tkazish usuliga qarab
|
To‘g‘ri va egri
|
|
|
Ishlab chiqarish hajmiga qarab
|
O‘zgaruvchan va o‘zgarmas
|
|
|
YUzaga kelishiga qarab
|
Doimiy va birvaqtli
|
|
|
Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishiga
|
Ishlab chiqarish va tijorat
|
qarab
|
|
|
Samaradorlikka qarab
|
Samarali
|
va samarasiz
|
|
|
|
Xarajatlar tarkibi O‘zbekiston
|
Respublikasida
|
«Mahsulot (ish
|
vaxizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy
A.Toshpo‘latov. Buxgalteriya hisobi fani bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua. –T; SHqtisodiyot, 2016yil, 344 bet.
249
natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi Nizom»da belgilab qo‘yilgan (9.2-rasm).
• Tannarxga • Davr
kiritiladign xarajatlari
xarajatlar
2010 9400
9720 9600
• Favquloda • moliyaviy
xarajatlar faoliyat
bo'yicha
xarajatlar
9.2-rasm. Xarajatlarni guruhlanishi.32
9.2. Egri va to‘g‘ri xarajatlar tarkibi hamda ularning hisobi.
To'g'ri xarajatlar
mahsulotning ayrim
turlari tannarxiga
to'g'ridn-to'g'ri, ya'ni
bevosita
o'tkaziladigan
xarajatlarga aytiladi
Эгри xarajatlar
hisobot oyi davomida yig'ib
taqsimlovchi hisob-varaqlarda hisobga olinib, tannarxni kalkuyatsiya qilishda, mahsulotning ayrim turlari tannarxiga biron-bir ko'rsatkichga mutonnasib ravishda taqsimlash yo'li bilan qo'shiladigan xarajatlarga aytiladi.
3-rasm. Xarajatlar tarkibi33
A.Toshpo‘latov. Buxgalteriya hisobi fani bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua. –T; SHqtisodiyot, 2016yil, 344 bet.
A.Toshpo’latov. Buxgalteriya hisobi fani bo’yicha o’quv-uslubiy majmua. –T; Iqtisodiyot, 2016 yil, 344 bet.
250
9.3. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish usullari.
Tashkilotning o‘zi tomonidan ishlab chiqariladigan (tayyorlanadigan) mahsulotning tannarxi deb ularning ishlab chiqarish tannarxi tan olinadi. Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga ularni ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan, ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli bo‘ladi: bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar (4-rasm).
4-rasm. Tannarxga kiritiladigan xarajatlar tarkibi.34
Mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxini aniqlashning asosiy usullari bo‘lib: oddiy, me’yoriy, buyurtma, bosqichli usullar hisoblanadi, savdo tashkilotlarida esa xarajatlarni inventar baholash usuli ham qo‘llaniladi 5-rasm.
A.Toshpo’latov. Buxgalteriya hisobi fani bo’yicha o’quv-uslubiy majmua. –T; Iqtisodiyot, 2016 yil, 344 bet.
251
Dostları ilə paylaş: |
