D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev


 Fanning m am lakat iqtisodiyotini yangilash va



Yüklə 19,43 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/78
tarix03.12.2023
ölçüsü19,43 Kb.
#172221
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   78
D. V. Rasulova. Biznesni tadqiq etish usullari. 2019

1.4. Fanning m am lakat iqtisodiyotini yangilash va
modernizatsiya qilish va yangilashni izchil davom
ettirishning davr talablariga xos va mos vazifalari
Kichik biznesni jad al rivojlantirish har qanday mamlakat iqtiso- 
diyotining barqaror o ‘sishini ta’minlovchi asosiy bo‘g ‘in va amalga 
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlaming ustuvor y o ‘nalishi hisoblanadi. 
Respublikamizda ham kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni barqaror 
rivojlantirish va uni qo‘llab-quw atlash mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishining asosiy ustuvor y o ‘nalishlaridan biri qilib belgilangan.
Darhaqiqat, m am lakatim izda kichik biznesni davlat tomonidan 
doimiy q o ‘llab-quw atlanishi natijasida uning yalpi ichki mahsulotdagi 
ulushi 2000-yilda 31,0 foiz tashkil qilgan bo ‘lsa, bu ko‘rsatkich 2011- 
yilga kelib 54,0 foizga yetgan. Shu jumladan, jam i iqtisodiyotdagi band 
bo‘lganlar soniga nisbatan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning 
ulushi 2011-yilda 74,8 foizni tashkil etmoqda. 2012-yildagi yangi ish 
o ‘rinlarining 64 foizdan ortiq qismi ham aynan kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlik sohasida yaratilish ko‘zda tutilmoqda. K o‘rinib 
turibdiki, 
kichik 
biznes 
makro iqtisodiy 
jihatdan 
mamlakat 
iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta ’minlash, ijtimoiy jihatdan esa 
yangi ish o ‘rinlarini yaratish hisobiga aholi daromadlari va to ‘lov 
qobiliyatini oshirish imkoniyatini bermoqda.
Shuningdek, kichik biznesni barqaror rivojlantirish, qo‘llab- 
quw atlashdagi 
davlatning oqilona 
iqtisodiy 
siyosati natijasida 
m am lakatim izda qulay makroiqtisodiy m uhit yaratildi. Jumladan, 
xususiy mulk va tadbirkorlik huquqini himoya qilish borasidagi 
qonunchilik mustahkamlandi, ro ‘yxatga olish, ixtiyoriy ravishda 
ro‘yxatdan chiqarish va tugatish, ayrim faoliyat turlari bo‘yicha
16


litsenziya va ruxsatnomalarni berish jarayonlari soddalashtirildi, 
davlatning kichik biznes faoliyatiga aralashuvi cheklandi, tadbirkorlik 
subyektlari topshiradigan hisobotlam ing barcha shakllari va muddatlari 
keskin qisqartirildi, soliq stavkalari unifikatsiya qilindi, moddiy-texnik 
resurslardan keng foydalanishga imkon beradigan bozor mexanizmi 
shakllandi.
Amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, birinchi navbatda soliq 
yukini kamaytirishga qaratilgan oqilona soliq siyosati natijasida, kichik 
biznes subyektlari uchun yagona soliq to io v i stavkasi 1996-yilda 38 
foizdan 
2012-yilda 

foizga 
kamaytirilishi 
kichik 
biznes 
subyektlarining ishbilarmonlik faoliyati va moliyaviy barqarorligini 
ta’minlashga xizmat qilmoqda (1-rasm). Buning natijasida, kichik 
biznes subyektlarining investitsion faoliyati kengaymoqda va bo'shab 
qolgan pul m ablag‘larini birinchi navbatda ishlab chiqarishni 
texnologik yangilash va zamonaviy texnikani joriy etishga yo‘na!tirish 
imkoni paydo b o‘ldi.
Shuningdek, kichik biznes subyektlariga O ‘zbekiston Respublikasi 
tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlaming miqdori sezilarli 
darajada oshmoqda. Jumladan, 2001-yilda ushbu sohani rivojlantirish 
uchun banklar tomonidan ajratilgan kreditlar miqdori 171,5 mlrd 
so‘mni tashkil qilgan b o is a , ushbu ko ‘rsatkich 2 0 1 1-yilga kelib qariyb 
26 barobarga oshdi va 4377 mlrd so‘mni tashkil qildi. 0 ‘sish 
tendensiyasining mavjudligi banklar tomonidan kichik biznesni 
kreditlash siyosati izchillik bilan davom ettirilayotganligidan dalolat 
beradi.
Biroq, bugungi kunda jahon miqyosida raqobat va iste’molchilar 
talabining 
kuchayishi, 
tarmoqlar 
ishlab 
chiqarishidagi 
diversiflkatsiyalashuv va ixtisoslashuvning chuqurlashuvi jarayonlari 
ta’siri ostida kichik biznes faoliyatining o ‘zgarishi kuzatilmoqda. 
Bunday jarayon kichik biznesning iqtisodiy mohiyati va uning 
mamlakat iqtisodiyotida tutgan o ‘m iga nisbatan kengroq yondashuv 
zarurligini talab etmoqda.
Jahon iqtisodiyoti rivojlanishining hozirgi bosqichi innovatsion 
jarayonlar uzluksizligini ta’minlash va k o ‘lamini oshirish bilan 
xarakterlanadi. Bunday sharoitda kichik biznes samaradorligi o ‘z 
faoliyatini fan yutuqlariga asoslangan ishlanmalar, sanoatda keng


k o iam li ilm-fan sig ‘imi yuqori b o ig an mahsulotlar ishlab chiqarishni 
joriy qilish, shuningdek, ilmiy ixtiro natijalarini tijoratlashtirishga 
yo‘naltirganligi bilan belgilanadi. Ushbu omillar iqtisodiyotda kichik 
innovatsion biznes shakllanishiga asos b o iad i.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, jahon va mamlakat 
miqyosidagi raqobatning kuchayishi va jahon moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi sharoitida kichik innovatsion biznesni rivojlantirishning 
tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish muhim ahamiyat 
kasb etadi.
Kichik innovatsion biznesni rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy 
mexanizmlarini takomillashtirish, fikrimizcha, quyidagi yo‘nalishlarda 
amalga oshirilishi lozim.
Kichik innovatsion biznesni rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy 
mexanizmlarini takomillashtirish y o ‘nalishlari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, kichik innovatsion biznesni institutsional q o ilab - 
quvvatlash. Ular quyidagilardan iborat:
-
mamlakatda 
industrial-innovatsion 
yo‘naltirilgan 
va 
m oslashuvchan ishlab chiqarishga ixtisoslashgan x o ‘jalik yuritishning 
yangi modelini shakllantirish;
-
innovatsion kodeks doirasida yagona huquqiy normalar 
tizimini yaratish, unda innovatsion faoliyatni tartibga soluvchi, ilm-fan 
sig‘imiga ega tadbirkorlik sohasida asosiy atam alami aniqlashtiruvchi, 
kichik innovatsion biznesni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash 
(respublika va hududiy darajada) choralari, shuningdek, intellektual 
mulkni himoya qilish bilan bog‘liq bir qator asosiy qonunlami aks 
ettirish;
-
kichik innovatsion biznesni paydo b o iish i va rivojlanishiga 
zamonaviy 
moliya-kredit 
mexanizmi 
bilan 
ko‘maklashayotgan 
tizim larga rag‘batlantirish mexanizmini yaratish, kichik innovatsion 
biznes faoliyatini moliyalashtirayotgan tijorat banklariga maxsus 
imtiyoz va pereferensiyalar tizimini o ‘rnatish;
-
kichik innovatsion biznes faoliyatini rag‘batlantirish uchun 
soliq imtiyozlari va soliqqa tortish umumiy darajasini pasaytirish yo‘li 
bilan ulam ing xo‘jalik yuritish sharoitini takomillashtirish, venchurli 
m oliyalashtirish tizimini kengaytirish, yirik kompaniyalar, tijorat
18


banklari, 
sug‘urta 
tashkilotlam ing 
kichik 
innovatsion 
biznes 
subyektlari bilan hamkorlik qilish qiziqishlarini oshirish;
-
kichik innovatsion biznesni bozorlar “muhit” va “sotish” 
o ‘rtasidagi 
munosabatni kengaytirish, bunda ulam ing qimmatli 
qog‘ozlar, birinchi navbatda, korporativ bozorda, m ehnat va resurslar 
bozorlarida, 
shuningdek, 
birjalar, 
sotuvlarda, 
yarm arkalar 
va 
auksionlarda faol qatnashishini ta’minlash;
-
davlat va kichik innovatsion biznes o ‘rtasida sheriklik 
aloqalarining turli shakllarini joriy qilish. Bu davlat va kichik 
innovatsion biznes o‘rtasida kooperatsiya aloqalarining turli shakllarini 
amalga oshirish, kichik texnologik firmalami rag‘batlantirish va 
moliyalash b o ‘yicha maxsus dasturlami ishlab chiqish, shuningdek, 
ilmiy-texnik mahsulotlar bo‘yicha davlat buyurtmalari tizimini 
kengaytirishni nazarda tutadi;
-
innovatsion-faol korxonalar uchun konsalting xizmatlari 
bozori infratuzilmasini shakllantirish, maslahat xizmatlarini ko‘rsatish 
bo ‘yicha bozor institutlarini rivojlantirish, professional innovatsion 
menejment tizimi, innovatsion loyihalami mustaqil ilmiy ekspertiza 
qilish standartini yaratishda davlat ishtirokini ta’minlash;
-
kichik 
innovatsion 
biznes 
vakillaridan 
tashkil 
topgan 
respublika va hududlarda uyushmalar, biznes markazlar, shuningdek, 
xalqaro tadbirkorlar uyushmalarini tashkil qilish;
-
innovatsion menejment bo ‘yicha maxsus kurslam i tashkil 
qilish va ushbu y o ‘nalish bo‘yicha mutaxassislar malakasini doimiy 
oshirib borish, shuningdek o ‘quv, ilmiy, uslubiy adabiyotlam i 
kengaytirish va innovatsion faoliyatni boshqarish masalalari bo‘yicha 
dasturlar yaratish.
Shunday qilib, kichik innovatsion biznesni institutsional qoMlab- 
quvvatlash davlat tomonidan tartibga solish vositalari va barcha bozor 
mexanizmlaridan foydalanishga asoslangan chora-tadbirlar majmuasini 
o ‘zida aks ettirishi lozim. Xususan, kichik innovatsion biznes 
subyektlarini 
rag‘batlantirishga 
yondashuv 
kichik 
innovatsion 
biznesning erishgan natijalari, ular faoliyatining tashqi yoki ichki 
bozorga yo‘naltirilganligi, uning qaysi tarmoqqa mansubligi, miqdori 
va muddatlari bo‘yicha tabaqalashgan boMishi zarur.
19


Ikkinchidan, kichik sanoat korxonalami in n o v atio n klasterlar 
bilan hamkorligini rag‘batlantirish. Ushbu yo ‘nalish kichik innovatsion 
biznesni 
ilmiy-tadqiqot tashkilotlari, yirik 
sanoat 
korxonalari,
moliyaviy tuzilmalar va hukum at organlari bilan klaster bo‘g ‘inlari 
doirasida kooperatsiya aloqalarini o ‘matishi hisoblanadi. Bu jarayonda 
ishtirok etayotgan subyektlar uchun o ‘zaro 
barqaror manfaatli
aloqalarni 
shakllantirish, 
tashqi 
va ichki 
bozorlarda 
raqobat
ustunliklariga erishish uchun asos boiad i.
0 ‘zbekistonda innovatsion klasterlami shakllantirish va ularga 
kichik innovatsion biznesni kirishi uchun shart-sharoit yaratish 
davlatning iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi va u 
alohida 
kichik 
innovatsion 
korxonalami 
qoilab-quvvatlashga 
y o ‘naltirilishigina emas, balki turli hajmdagi va turdagi faoliyatni 
birlashtiruvchi 
“yuqori 
texnologiyalar” 
tizimini 
rivojlantirishni 
rag‘batlantirishga asoslanm og‘i lozim.
Mamlakatda kichik innovatsion biznes subyektlari faoliyatini 
kengaytirish maqsadida quyidagi chora-tadbirlami ko ‘rish zarur:
-
innovatsion klasterlam i rivojlantirish bo‘yicha davlat maqsadli 
dasturlarini ishlab chiqish va am alga oshirish;
-
respublika 
va 
hududiy 
kichik 
biznesni 
rivojlantirish 
dasturlarini klaster loyihalarini amalga oshirish chora-tadbirlari bilan 
uyg‘unlashtirish;
-
kichik innovatsion biznesni qo‘llab-quvvatlash institutlari 
faoliyatini barcha darajada tarmoqlararo va ijrochi organlar bilan 
kelishilgan holda amalga oshirishni ta ’minlash.
Shuningdek, kichik innovatsion biznesni innovatsion klasterlarga 
kirishini ta ’minlovchi tashkiliy va uslubiy tadbirlam i amalga oshirish, 
axborot ta ’minoti b o ‘yicha qo‘llab-quvvatlash, klasterlar doirasida 
faoliyat yuritayotgan hukumat boshqaruv organlari, ilmiy-tadqiqot 
tashkilotlari va yirik ishlab chiqarish korxonalari bilan hamkorlik 
masalalari bo‘yicha maslahat markazlarini shakllantirish muhim 
ahamiyat kasb etadi.
Klasterlar doirasida kichik innovatsion biznesni moliyaviy qo‘llab- 
quvvatlash davlat va xususiy tarmoq sherikligi sharoitida amalga 
oshirish maqsadga muvofiq va bu jarayonlarga davlat va mahalliy 
budjet 
m ablag‘larinigina 
emas, 
balki 
venchur 
fondlar, 
yirik
2 0


kompaniyalar va tijorat banklar kreditlarini jalb qilish zarur. Shu bilan 
bir qatorda, innovatsion loyihalami amalga oshirish uchun moliyaviy 
resurslami samarali taqsimlash va jalb qilishga m as’ul bo‘lgan 
franchayzing kompaniyalami shakllantirish lozim.
Shuningdek, innovatsion klaster subyektlari tomonidan olingan 
kreditlami kafolatlash tizimini joriy qilish, kredit kooperatsiyasi va 
sug‘urtasini rivojlantirish maqsadga muvofiq.
Uchinchidan, kichik innovatsion biznes tashqi iqtisodiy faoliyati 
samaradorligini ta ’minlash. Shu jum ladan, raqobat barqarorligini 
ta’minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat tizimida kichik korxonalar 
manfaatlarini himoya qilish va q o ‘llab-quvvatlash, ulam ing eksport 
salohiyatini oshirish va mamlakat eksport hajmida innovatsion 
mahsulotlar 
ulushini 
oshirish 
maqsadida, 
fikrimizcha, 
kichik 
korxonalar eksportni davlat tomonidan q o ‘llab-quvvatlash bo‘yicha 
kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish lozim. Unda quyidagilarga 
asosiy e ’tibor qaratish maqsadga muvofiq:
- tashqi bozorlarga chiqish uchun tadbirkorlami tayyorlash 
dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish;
- kichik innovatsion korxonalar uchun ular tomonidan ishlab 
chiqarilgan mahsulotlami xalqaro standartlar bo‘yicha litsenziyalash, 
berilgan qarzlami davlat tomonidan kafolatlash sharti bilan eksport 
faoliyatini kreditlash, tashqi iqtisodiy faoliyat bilan bog‘liq siyosiy, 
tijorat, moliyaviy va boshqa xatarlami sug‘urta qilishni ta’minlash, 
eksporterlarga axborot-maslahat ko‘magini tashkil qilishda maxsus 
imtiyozlar tizimini taqdim etish;
- innovatsion 
mahsulotlar 
yarmarkasi 
va 
ko‘rgazmalarini 
o ‘tkazish, reklamani tashkil qilish va xorijiy davlatlarda sheriklami 
topishda ko‘maklashish;
- innovatsion-texnologik infratuzilmalami takomillashtirish;
- xalqaro bozorlarda milliy mahsulotlar raqobatbardoshligini 
oshirish bo‘yicha shart-sharoitlar yaratish.
Kichik 
innovatsion 
biznesni 
davlat 
tomonidan 
q o ila b - 
quvvatlashning ushbu yo ‘nalishi xo‘jalik yuritish subyektlari eksport 
salohiyatini 
oshirish 
va 
ulaming 
tashqi 
iqtisodiy 
faoliyati 
samaradorligini ta’minlash imkonini beradi.
21


Shunday qilib, davlat va bozor iqtisodiyotining innovatsion 
tarm og‘i faoliyatini kengaytirishga ko‘mak!ashishi, samarali milliy 
sanoat siyosatini olib borish, kichik ishlab chiqarish korxonalar 
innovatsion faolligini rag'batlantirish, bu birinchi navbatda jamiyatdagi 
innovatsion taraqqiyotga turtki b o ‘lmog‘i lozim.
22



Yüklə 19,43 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   78




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin