D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

6.4. Strategik qiymat tahliii
Kompaniyada yuzaga kelgan vaziyatni eng aniq ko‘rsatadigan 
indikatorlardan biri 
uning o ‘z raqobatchilariga nisbatan narx 
mavqeyidir. Bu mahsuloti kam differensiyalashgan tarmoqlarga 
taalluqli boMib, kompaniya har qanday sharoitda ham o ‘z raqiblaridan 
orqada qolmasligi kerak, aks holda raqobatli mavqeyini q o id a n boy 
berib q o ‘yishi mumkin. Raqobatchilam ing xarajatlaridagi farqlarga 
quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin:
- xomashyo, materiallar, tarkibiy qismlar, energiya va shu kabi 
om illam ing narxlaridagi farqlar;
- asosiy texnologiyalar, asbob-uskunalam ing farqlari;
- ishlab chiqarish birliklarining kattaligi turlicha boig anligi ishlab 
chiqarishning 
kumulyativ 
ta’siri, 
ishlab 
chiqarish 
unumdorlik 
darajalari, turli soliq sharoitlari, ishlab chiqarishni tashkil qilish 
darajasi va hokazolar tufayli ichki tannarxlardagi farqlar;
- inflatsiya va valuta kurslarining o ‘zgarishiga kuchli bog‘liqdik;
117

---

-
transport 
xarajatlaridagi 
farqlar 
taqsimot 
kanallariga 
sarflanadigan xarajatlardagi farqlar. Strategik qiymatli tahiilda asosiy 
e ’tibor firmaning o ‘z raqiblariga nisbatan qiym at mavqeyiga qaratiladi. 
Iste’m olchilam ing narxlarigacha b o ig a n qiym at manzarasini aks 
ettiradi. Ushbu jadval harakatlar - xarajatlar zanjirida raqobatchi 
firmalar bir-biridan eng katta farq qiladigan uchta asosiy soha borligini 
ko‘rsatadi: ta’m inot sohasi, taqsimot kanallarining ilg‘or qismlari, 
kompaniyaning o ‘z ichki faoliyati. Agar firma zanjirning orqa yoki 
oldingi 
qism larida raqobatbardoshlikni 
q o id a n boy 
bersa, 
u 
raqobatbardoshlikni tiklash maqsadida o ‘z ichki xatti-harakatlarini 
o ‘zgartirishi mumkin.
Qiym at bo‘shliqlari asosan zanjirning orqa qismida yotsa, firma 
quyidagi olti xil strategik xatti-harakatlami amalga oshirishi mumkin:
-
yetkazib beruvchilar bilan o ‘zi uchun qulay narxlar to ‘g ‘risida 
kelishib olishi;
-
yetkazib beruvchilar bilan ulam ing xarajatlarini kamaytirish 
m aqsadida ish olib borishi;
-
moddiy xarajatlam i nazorat qilish uchun orqaga tomon 
integratsiyalanishi;
-
taqsim otning narxlari maqbul b o ig a n yangi manbalarini 
topishi;
-
zanjirning boshqa qismlarida tejamkorlik evaziga farqni 
kamaytirishga urinishi mumkin.
Qiymat bo‘yicha raqobatbardoshlikning boy berilishiga sabab 
zanjirning ichki sohalarida b o isa , quyidagilam i amalga oshirish 
maqsadga muvofiqdir:
- budjetning ichki moddalarini taflish qilish;
- ishchilam ing va qimmatbaho asbob-uskunalam ing mehnat 
unumdorligini ko ‘tarishga urinish;
- ba’zi texnologik jarayonlam i firmaning o ‘zida emas, balki chetda 
bajarish foydalirok b oiish -b o im aslig in i o ‘rganib chiqish;
- resurslam i tejovchi texnologik yangiliklami investitsiyalash;
- qiymatning xav f tu g‘dirayotgan tarkibiy qismlarini ishlab chiqish 
va asbob-uskunalam i yangi investitsiyalar obyekti sifatida ko‘rib 
chiqish;
118

---

- mahsulotning qiymatini kamaytirish maqsadida uni yangilash va 
hokazo.
Firmaning raqobat mavqeyi kuchini badolash.
Qiymat, raqobat mavqeyini baholashga qo‘shimcha ravishda 
kompaniyaning raqobat mavqeyi va raqobatchilik kuchini umumiy 
tahlil qilish talab qilinadi. U quyidagi savollarga javob berishi kerak:
Firmaning bugungi raqobat m avqeyi qanchalik kuchli?
Bugungi strategiyadan foydalanilganda raqobat mavqeyining 
qanday o ‘zgarishini kutish mumkin?
Firmaning qanday raqobat ustunliklari bor?
Firmaning raqobat mavqelarini baholash uchun muvaffaqiyatning 
asosiy omillari bo‘yicha balli baholar shkalasidan foydalani ladi. 
Bunda firma va uning raqiblari bo‘yicha ana shunday omillar 
solishtirib kuriladi.