Daltonizmx
Yüklə 33,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Daltonizm – wada wzroku polegająca na nierozpoznawniu barw czerwonej i zielonej. Potocznie nazwą tą określa się równieŜ kaŜde z pozostałych zaburzeń rozpoznawania barwnego. Daltonizm zazwyczaj jest wadą wrodzoną, uwarunkowaną genetycznie, dziedziczoną recesywnie w sprzęŜeniu z chromosomem X. Z tego powodu znacznie częściej dotyczy męŜczyzn. Daltonizm nabyty moŜe być wynikiem uszkodzenia dróg wzrokowych począwszy od siatkówki po korę mózgu. MoŜe być równieŜ efektem ubocznego działania leków. Nazwa tej wady pochodzi od angielskiego chemika Johna Daltona, który w 1794 roku na własnym przypadku opublikował jej opis.
John Dalton Termin "daltonizm" pochodzi od imienia chemika i fizyka Johna Daltona. Dalton urodził się w wiosce Cumberland w Anglii w 1766, gdzie jego ojciec Josef był tkaczem. Daltona uczył ojciec i nauczyciel szkoły dla kwakierów - John Fletcher. Kiedy w 1778 roku Fletcher odszedł na emeryturę Dalton zajął jego miejsce. W 1793 został wybrany do nauki matematyki i filozofii naturalnej w New College w Manchester. W 1803 Dalton wprowadził 4 reguły dotyczące prawa ciśnień cząstkowych gazów i stosunków wielokrotnych. Dalton zajmował się równieŜ badaniem rozszerzalności gazów i zaleŜnościami pomiędzy ciepłem a energią i stałością składu związków chemicznych. Jako pierwszy ułoŜył skalę mas atomowych. ZauwaŜył on, Ŝe pewne kolory postrzega inaczej niŜ większość ludzi, np. przedmioty zielone widział jako zielone. W 1794 roku wygłosił nawet wykład, w którym bardzo precyzyjnie opisał, jak jego oko widzi poszczególne kolory. Pomimo Ŝe sprawa ta niezmiernie go interesowała, nikt z ówczesnych lekarzy i naukowców nie był w stanie wyjaśnić, dlaczego jego oko nie dostrzega niektórych kolorów. Dalton uznał, Ŝe, aby rozwiązać tę zagadkę, naleŜy dokładnie przebadać gałki oczne. Z tego względu polecił swojemu osobistemu lekarzowi, aby po śmierci dokładnie zbadał jego gałki oczne i wreszcie odkrył tajemnicę widzenia barw. Lekarz wykonał polecenie, jednak porównanie budowy oczu Daltona z budową oka człowieka normalnie rozróŜniającego barwy nie rozwiązało zagadki. Dopiero badania gałek ocznych Daltona wykonane w 1994 roku w Londyńskim Instytucie Okulistycznym wykazały, Ŝe siatkówka nie zawierała jednego z trzech fotopigmentów, właśnie tego, który odpowiedzialny jest za widzenie barwy czerwonej. W badaniach tych wykorzystano metody analizy DNA. Dalton, razem ze swoim bratem, opisał niewidzenie kolorów oraz błędne rozpoznawanie koloru czerwonego i zielonego. Stwierdził on iŜ jest to schorzenie i jako pierwszy napisał artykuł nt. tej choroby. Był on zatytułowany: "Niezwykłe prawa wpływające na widzenie kolorów i obserwację". John Dalton zmarł w 1844 roku. Wg medycyny DALTONIZM jest to dziedziczna wada wzroku, polegająca na nierozróŜnianiu kolorów. Występuje głównie u chłopców. Prawdziwy daltonizm, czyli widzenie świata wyłącznie w róŜnych odcieniach szarości, zdarza się rzadko. Najczęściej polega na nierozróŜnianiu koloru zielonego i czerwonego. Defekt ten wykrywa zwykle okulista w czasie badań kontrolnych. Pokazuje dziecku np. rysunek z czerwonych plam na zielonym, kropkowanym tle. Zdrowy malec bez problemów dostrzeŜe kształt w tej gmatwaninie kolorów. Daltoniście wszystko zleje się w jedną plamę. Takiej wady się nie leczy. Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona). Jedną z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. MoŜe być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w róŜnym stopniu 8% męŜczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty moŜe być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono - zieloną. Występuje takŜe ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. Normalne widzenie barw jest rezultatem kompozycji z trzech podstawowych barw: czerwieni, zieleni i błękitu. Widzenie trójchromatyczne moŜe nieco odbiegać od normy w zakresie dostrzeganego pasma monochromatycznego. W tym przypadku nie ma ślepoty na barwę lecz jest anomalia widzenia barwnego. Brak widzenia jednej z barw powoduje widzenie dwuchromatyczne, widzenie monochromatyczne jest spowodowane ślepotą na dwie barwy. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniŜeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania do światła.
Daltonizm jako choroba genetyczna Chorobę tą wywołuje recesywny allel d, leŜący w chromosomie X. Prawidłowy allel dominujący jest oznaczany jajko D. Allel d występuje stosunkowo rzadko w populacji ludzkiej. Daltonizm wśród męŜczyzn pojawia się średnio raz na około 40 osób. U kobiety wystąpią objawy daltonizmu, jeŜeli będzie ona homozygotą pod względem genu d, co zdarza się bardzo rzadko, średnio raz na 1600 kobiet. U męŜczyzn mogą pojawić się dwa genotypy związane z daltonizmem: XDY i XdY. W pierwszym przypadku męŜczyzna normalnie odróŜnia kolory, w drugim jest daltonistą. U kobiet mogą pojawić się trzy moŜliwe kombinacje alleli związanych z nierozróŜnianiem barwy zielonej i czerwonej: XDXD, XDXd i XdXd. JeŜeli kobieta ma dwa allele D, to odróŜnia kolory i nie jest nosicielką genu odpowiedzialnego za daltonizm. Kobieta mająca dwa recesywne allele d jest daltonistką. Heterozygotyczna kobieta XDXd wprawdzie prawidłowo odróŜnia kolory, ale jest nosicielką genu d i moŜe przekazać go swoim synom i córkom. MęŜczyzna daltonista moŜe przekazać allel d jedynie córkom, a nie synom, gdyŜ synom przekazuje chromosom Y. Kobieta daltonistka przekaŜe cechę synom ze 100% prawdopodobieństwem, niezaleŜnie od tego czy ojcem dziecka będzie męŜczyzna rozróŜniający barwy czy teŜ nie, poniewaŜ oba chromosomy X kobiety daltonistki zawierają allel d. Pojawienie się daltonizmu u córek takiej kobiety będzie zaleŜało od tego, czy ich ojciec jest daltonistą czy nie. W pierwszym przypadku wszystkie córki będą daltonistkami, a w drugim- będą rozróŜniały kolory, ale wszystkie będą nosicielkami recesywnego genu d.
Statystyki W większości przypadków osoby źle rozróŜniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyŜ ostrość wzroku jest zwykle u nich prawidłowa. Wadę tę wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy uŜyciu tablic barwnych pseudoizochromatycznych. W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskopem. Pacjent badany anomaloskopem ma za
porównanie dwóch barw. W niektórych odosobnionych społecznościach stosunkowo mało ludzi miewa kłopoty z rozpoznawaniem kolorów. Na FidŜi tylko co 120 mieszkaniec jest daltonistą, natomiast w Kanadzie — przeciętnie co 9. stwierdzenie daltonizmu jest bardzo waŜne przy kwalifikowaniu do niektórych zawodów, wymagających bezbłędnego rozróŜniania barw, np. pilot, kierowca.
Ś
W ksiąŜce Colour (Barwa) Hazel Rossotti przede wszystkim zaleca wczesne postawienie diagnozy. Następnie daltonistę naleŜy „uprzedzić, co moŜe go wprowadzać w błąd, i nauczyć, by w miarę moŜliwości nie polegał na mylących barwach, lecz na innych wskazówkach”. Dziecku nie rozróŜniającemu barwy moŜesz wyjaśnić znaczenie sygnałów świetlnych na skrzyŜowaniach. Nawet gdy wie, kiedy wolno przejść przez jezdnię, bo po trafi odróŜnić ś wiatło czerwone od zielonego po połoŜeniu, pomóŜ mu dostrzec róŜnicę w ich intensywności czy jaskrawości. Dzięki temu, gdy będzie zdane na siebie, zdoła nawet po ciemku właściwie odczytać sygnały. JeŜeli jesteś daltonistą - staraj się unikać decydowania jedynie na podstawie kolorów. PoniewaŜ mózg potrafi zrekompensować nieprawidłowe widzenie barw, uzupełniaj swój zasób informacji przez zwracanie większej uwagi na jaskrawość, połoŜenie i kształt danego przedmiotu. Śmiało proś o pomoc przyjaciół i krewnych poprawnie rozpoznających kolory. Podczas podejmowania waŜnych decyzji, takich jak wybór pracy, postąpisz mądrze, uwzględniając ujemne skutki ślepoty na barwy. W niektórych zawodach moŜe ona stanowić powaŜną przeszkodę. Dotyczy to na przykład wielu chemików, farmaceutów, fotografików i drukarzy. Właściwe rozpoznawanie barw jest potrzebne dentystom podczas dobierania sztucznych zębów. RównieŜ rzeźnikom i dostawcom Ŝywności ułatwia dostrzeŜenie zmian zachodzących w artykułach spoŜywczych. Pielęgniarkom i lekarzom daltonizm moŜe utrudniać rozpoznanie stanu zdrowia badanych pacjentów. Zdolność właściwego widzenia jest nie zwykle cenna. Jeśli masz kłopoty z rozróŜnianiem barw, musisz zachowywać szczególną ostroŜność. Na przykład, powinieneś być świadomy, Ŝe niepotrzebne zaŜywanie leków lub narkotyków, naduŜywanie alkoholu czy palenie papierosów moŜe jeszcze pogorszyć sytuację. A jeŜeli poprawnie rozpoznajesz barwy, wysoko sobie ceń ten niezrównany dar.
BIBLIOGRAFIA: • Podręcznik „Biologia”, tom 1 dla liceum ogólnokształcącego, zakres rozszerzony, Wydawnictwo Szkolne PWN; • www.ustronie.pl; • www.wikipedia.pl; • Encyklopedia medyczna PWN. Yüklə 33,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|