Davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti “Iqtisodiyot” kafedrasi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI  OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Iqtisodiyot va turizm fakulteti
“Iqtisodiyot” kafedrasi


3-6IQT IM-20 guruhi talabasi Davronov Olimbekning


Global Iqtisodiy Rivojlanish fanidan bajargan

MUSTAQIL ISHI


Mavzu: Marketing elementlari tarkibi va jarayoni. Marketing «Miks» tushunchasi.


Tekshirdi:_________________________
Buxoro - 2023

1. Marketing tushunchasi va uning mohiyati

SONY – COLGATE –
SAMSUNG – NESTLE – ZARA – REXONA – GUCCI – MERCEDES BENZ – HP – MARS– COCA-COLA –ORBIT- GENERAL MOTORS – PANASONIC – GOOGLE – APPLE- NESCAFE.
Yuqoridagi brendlardan ko‘ri- nib turibdiki, biz kundalik hayotni
«marketing»siz tasavvur qila ol- maymiz. Marketing ba’zida hayot- ning siz o‘ylamagan jihatlarida ham sizga ta’sir qiladi.
Marketing inglizchadan “market” – bozor, bozordagi harakat, faoliyat, ya’ni bozor faoliyatini o‘rganish ma’nosini anglatadi. Marketing tushunchasi bozor bilan bog‘liq bo‘lgan istalgan faoliyatni o‘z ichiga oladi. Marketing murak-
kab, ko‘p qirrali tushunchadir. Marketing- korxonaning tovarlar ishlab chiqarish va sotishni tashkil etish hamda boshqarish shaklidir.
«Marketing» ga «sotish» va
«reklama qilish»dan ham ko‘proq aloqador boshqa muhim jihatlarini o‘rganish uchun velosipedni misol qilib olamiz.

• 
  Hech kim velosiped minib tu- g‘ilmagan.
  
• 
  Hech kim o‘zi uchun velo- siped yasamagan. Balki biz uchun
  

mashhur Schwinn, Performance,

Huffy yoki Murray firmalari velosipedlarni yasaydi. Barcha velosipedlar bir xil vazifani bajaradi, ya’ni haydovchini manzilini yaqin qilish maqsadida bir joydan ikkinchi joyga eltib qo‘yish. Lekin haydovchi turli xil model va dizayndagi velosipedlardan xohlaganini tanlashi mumkin.Velosipedlar odatda turli xil o‘lchamda, ayollar, erkaklar, bola- lar, qariyalar uchun yoki ikki kishilik, savatchalik, 4 oyoqlik, arzon, qimmat va hokazo bo‘lishi mumkin. Yuqoridagi xilma – xilliklar velosiped ishlab chiqarish va sotishni chigallashtiradi. Shuning uchun velosiped ishlab chiqaruvchi kompaniya velosiped ishlab chiqarishdan oldin va keyin quyidagi ishlarni amalga oshirishi zarur.

1. 
   Iste’molchilar ehtiyojini tahlil qilish.
   
2. 
   Velosiped turini bashorat qilish.
   
3. 
   Yaqin orada qancha odam velosiped haydashini baholash.
   
4. 
   Odamlar qachon velosiped sotib olishini bashorat qilish.
   
5. 
   Velosiped haydovchilari qayerda ko‘p bo‘lishi va ularni topish.
   
6. 
   Velosiped sotib olish uchun odamlar qancha pul sarflashini taxmin qilish.
   
7. 
   Ushbu kompaniya velosipedlarini mijozlarga tanishtrish uchun qanaqa aksiyalar o‘tkazish.
   
8. 
   Yana nechta raqobatchi korxona bor, ular qancha velosiped ishlab chiqaradi, turi va narxi qanday?
   
9. 
   Agar mijozlar velosipedni sotib olgach muammolarga duch kelsa, ularga qanday qilib xizmat ko‘rsatish?
   

Yuqoridagi harakatlar ishlab chiqarishning emas, balki kengroq jarayon, ya’ni – «marketing»ning – ajralmas bosqichlaridir.Yuqoridagi haraktlarni to‘g‘ri bajarish ishlab chiqarishni to‘g‘ri yo‘nalishga boshlab, faqat kerakli mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish hamda o‘z mijozini aniq topishga yordam beradi.
«Velosiped misoli»dan ko‘rinib turibdiki, «marketing» - «sotish» va
«reklama qilish»dan ham ko‘proq muhim jihatlarni qamrab oladi.
Marketing — mijozni kerakli tovar va xizmatlar bilan ta’minlashda
«mijozni qanoatlantirish («Customer satisfaction)», ya’ni mijozning ehtiyoji, xohish va istaklarini qoniqtirish katta ahamiyatga ega.
Marketingning ishlab chiqarishga qanday aloqasi bor?
Marketing bugunda bozorga yo‘naltirilgan tadbirkorlik faoliyati va fikrlash uslubi bo‘lib, o‘zining ijodiy yo‘nalganligi va agressiv xarakteri bilan farqlanadi.
Ishlab chiqarish – muhim iqtisodiy jarayon hisoblanadi. Ko‘pchilik o‘zi istagan tovarini ishlab chiqara olmaydi, chunki unda «tajriba»,
«resurs» va «vaqt» muammolari mavjud. Marketingning ishlab chiqa- rishga ta’sirini juda ko‘pchilik haddan ziyod oshirib yuboradi. Masalan:
«Zo‘r qopqon yarating va butun dunyo sizning eshiklaringiz tomon yo‘l topib keladi». Boshqacha qilib aytganda, siz ishlab chiqargan mahsulot- lar zo‘r bo‘lsa, biznesingiz albatta muvaffaqiyatli bo‘ladi. Vaholanki,
«ishlab chiqarish» va «marketing» biznesning muhim bo‘lagi hisoblanib, mijozlarning tovar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishni maqsad qiladi. Masalan, mijozlar xohishini o‘rganish natijasida Toyota kompaniyasi butun dunyoga muvaffaqiyatli biznesini davom ettirmoqda. Bundan tashqari «ishlab chiqarish» va «marketing» mijozlarga 5 ta iqtisodiy foydalilikni beradi:
– shakl – vazifa – vaqt – makon – egalik huquqi.

1.1-rasm. Mijozni qanoatlantiradigan iqtisodiy foydaliliklar

Zamonaviy marketing bozor sharoitida murakkab ijtimoiy — iqtiso- diy jarayon bo‘lib, unda 4 muhim omil muntazam o‘zgarib turadi. Ular quyidagilardir:

• 
  Marketing-tadbirkorlik faoliyatining o‘zaro ta’sir va muvofiqlash- tirish falsafasi sifatida.
  
• 
  Marketing-boshqarish konsepsiyasi sifatida.
  
• 
  Marketing-raqobat sharoitida afzallikni ta’minlovchi vosita sifati-
  

da.

• 
  Marketing-qaror qabul qilish usuli sifatida.
  

Marketing faoliyati falsafasining tub mohiyati tadbirkorlik faoliyati
va biznesda asosiy e’tibor iste’molchiga qaratilishi kerak, degan fikrdan iborat. Haqiqatdan ham “Iste’molchi - shoh” degan shior bu falsafaning negizidir. Firma tovarlarining bozorda qabul qilinishi, iste’molchining uni tan olishi firma yutug‘ining garovidir.
Marketingda eng asosiy narsa bu ikki va bir-birini to‘ldiruvchi yondashuvdir. Bir tomondan bozorni har tomonlama o‘rganish, iste’mol- chilar ehtiyoji, talabi, xohishlarini o‘rganish, so‘ngra ishlab chiqarishni yo‘naltirish bo‘lsa, ikkinchi tomondan marketingni qo‘llab bozor talabiga ta’sir ko‘rsatishdir.
Marketing har bir mijoz uchun muhimdir. Chunki marketing kundalik hayotimizning har bir jabhasiga ta’sir qiladi. Siz boradigan do‘kon, sotib olayotgan har bir mahsulot, tinglaydigan radio yoki TV –
bularning hammasi marketing tufayli! Marketingni o‘rganishning yana bir muhim jihati – siz xaridor sifatida marketing xizmatlari uchun pul to‘laysiz.
Rivojlangan mamlakatlarda marketing sarflari har 1$ da 0.5$ni tashkil qiladi. Marketingni o‘qitishning yana bir boshqa jihati shundaki, hozirgi kunda marketing sohasida juda ham qiziqarli va daromadli mavqega ega bo‘lish mumkin.
Marketing — tadbirkorlikning falsafasi va unsuri sifatida yuzaga kelishi turli nazariy va amaliy maktablarning xulosasidir. Marketing tadbirkorlar, menejerlar, turli mamlakatlar olimlarining har xil siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlardagi faoliyati natijasida rivojlanib boradi.

2.