Deduksiya oldindan mavjud bo’lgan bir umumiy haqiqat, umumiy prinsipning o’ziga xos

---

Deduksiya
Deduksiya – oldindan mavjud bo’lgan bir umumiy haqiqat, umumiy prinsipning o’ziga xos
tartibli fikrlash va 
mantiq
qoidalariga asoslangan holda, maydaroq, yakka holatlarga tadbiq
qilinishiga aytiladi. Deduksiyada umumiy bir gipoteza hayotdagi mavjud yakka holatlar orqali
tekshirib chiqiladi. Bu umumiy prinsip oldindan mavjud va holatlarni faqatgina bu prinsipni
tekshirish, tatbiq qilish uchungina o’rganiladi. Bu yerda birlamchi o’rinda mantiq turadi; 
tajriba
esa ikkilamchi hisoblanadi.
Deduksiya (
lotincha
: deductio — xulosa chiqarish) — mantsh qoidalariga koʻra xulosa
chiqarish. Dastlab formal man-tikda umumiylikdan xususiylik, ayrimlik tomon muhokama
yuritish D. deb atalgan. Mas, "Barcha metallar elektr utkazuvchandir (umumiy) va "Mis —
metall" degan ikki hukm (asos)dan deduktiv yul b-n "Mis elektr utkazuvchandir" degan
xususiy yangi hukm (xulosa) chiqariladi. Induksiyanmng karama-qarshisi. Mantiqqa oid
adabiyotlarda "D." atamasini birinchi bor rimlik mantikshunos faylasuf Boetsiy (480— 524)
ishlatganligini taʼkidlaydilar. Biroq, bu taʼlimot sillogizm shaklida birinchi bor Aristotelning
"Birinchi analitika" asarida tahlil qilingan. Keyinchalik D. tushunchasini R. Dekart, G. Leybnits
kabi faylasuflar rivojlantirdilar. Oʻrta asr arab falsafasida Kindiy, Roziy, Gʻazoliy, Ibn Rushd
tomonidan D.ga alohida eʼtibor berilgan. Unga yangi bilim berish vositasi deb qaraganlar.
Forobiy, Ibn Sino Aristotelning deduktiv mantigʻiga yangilik kiritib mantiqning sillogizm
shaklinigina emas, balki shartli, ayiruvchi kabi shakllarini ishlab chikdilar. Xulosa
chiqarishning yangi (yuqoridagi) usullarini yaratdilar.
Hoz. zamon fanida "D." termini keng maʼnoda qoʻllanilib, muayyan hukmdan mantiq qonunlari
asosida xulosa chiqarish tushuniladi. Agar asos qilib olingan xukm qaqiqiy va D. qonunlariga
Shuningdek

---

Soʻnggi tahrir 7 kun avval Malikxan
 tomonidan amalga oshirildi
rioya qilingan boʻlsa, undan chiqariladigan xulosa ham haqiqiy boʻladi. D.— isbotnnnt asosiy
vositasidir. Shuning uchun fandagi nazariyalar deduktiv metod natijasida yaratiladi. Odatda,
deduktiv metod maʼlum sohada faktik materiallar toʻplangandan soʻng , ularni chuqur
oʻrganish, tizimga solish va b. maqsadlarda qoʻllaniladi. D. psixologiya va bilish nazariyasitsa
ham amal qiladi. D. psi-xologiyada shaxsning individual tafakkuri jarayonini oʻrgansa, bilish
nazariyasida ilmiy bilish metodi sifatida namoyon boʻladi. Deduktiv metod turli shakllarda,
xususan aksiomatik metod, shuningdek, gipotetik — deduktiv metod shaklida uchraydi.
Mavjud faktik materiallardan deduktiv yoʻl b-n nazariya yaratishda asos boʻladigan fikrlar
majmuasi (aksioma va b.) tanlab olinib, mantiq qo-nunlari asosida ulardan boshqa bilimlar
hosil qilinadi.
[1]
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Deduksiya&oldid=3464717
" 
dan olindi
Yana q.
Manbalar

---