Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Boshlang‘ich ta‘lim yo‘nalishi 5bt-s22 guruhi 2- bosqich talabasi Temirova Xusnoraning Ona tili nazariyasi va amaliyoti fanidan yozgan mustaqil ishi. Mavzu: Yordamchi so'zlarning grammatik



Yüklə 10,29 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix07.01.2024
ölçüsü10,29 Kb.
#202672
Yordamchi so\'zlarning grammatik xususiyatlari, turlari (4)




Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Boshlang‘ich 
ta‘lim yo‘nalishi 5BT-s22 guruhi 2- bosqich talabasi 
Temirova Xusnoraning Ona tili nazariyasi va amaliyoti 
fanidan yozgan mustaqil ishi. 
Mavzu: Yordamchi so'zlarning grammatik xususiyatlari, 
turlari 
Lug'aviy ma’no ifodalamay, mustaqil so'zlar orasidagi grammatik 
munosabatni shakllantiruvchi so'zlar yordamchi so'zlar deyiladi. Ko'makchi, 
bog'lovchi va yuklama yordamchi so'zlar tuikumini tashkil etadi. 
Ifoda semasi deganda semema tarkibidagi turli qo‟shimcha ma‟no (uslubiy 
bo‟yoq, shaxsiy munosabat, qo`llanish doirasi va davri) ni atovchi sema tushuniladi. 
Atash semasi kabi ifoda semasi ham leksema sememasini farqlash quvvatiga ega 
bo‟lgan sema bo‟lib, ular leksik paradigmada aniqlanadi. [Mengliyev B, 2020; 147]. 
Yordamchi so‟zlarda atash semasi yo‟qligi uchun ularda ifoda semasi va vazifa 
semasi kuchayib voqealanadi. Ular grammatikada bir turkumga va yordamchi 
so‟zning bir xil ma‟no turiga kiritilsa-da, ifoda semasiga ko‟ra bir-biridan 
farqlanadi. 
Masalan, -mi, -mu, -ma yuklamalarining ifoda semasi quyidagi farqlashda 
ochiladi: -mi – sof so‟roq ma‟nosini ifodalovchi yuklamaning o‟zbek adabiy tilidagi 
uslubiy betaraf yozma va og‟zaki nutqdagi ifodasi. -mu – so‟roq ma‟nosini 
ifodalovchi yuklamaning faqat badiiy uslubdagi ifodasi. -ma – so‟roq ma‟nosini 
ifodalovchi yuklamaning faqat og‟zaki so‟zlashuv uslubiga xoslangan qipchoq 
shevasidagi ifodasi. Vazifa semasi leksemaning birikuv-biriktiruv (valentlik) 
imkoniyatini, lisoniy qolipda qanday o‟rin egallashini belgilovchi semadir. Demak, 
yuqoridagi -mi, -mu, -ma yuklamasining gapda bajaradigan vazifa semasi uning 
ifoda semasidir. 



O‟zbek tilida yordamchi so‟zlardan miqdoriy statistika jihatdan eng ko‟p 
bo‟lgani ko‟makchilardir. Ko‟makchilar ob‟ekt bilan predikator orasidagi qurol-
vosita, maqsad, sabab, payt, masofa yo‟nalish, o‟xshatish kabi bir qancha 
munosabatlarni yaratishga xizmat qiladi. Ular ot, olmosh va otlashgan so‟zlardan 
keyin keluvchi va o‟zi bog‟langan so‟zni o‟zidan keyingi so‟zga tobelantirib 
bog‟lovchi bilan, uchun, kabi, sari, sayin, singari, uzra, qadar, haqida to’g’risida 
kabi so‟zlardir. Ko‟makchilar mustaqil so‟zlar orasidagi tobe munosabatni 
ifodalash, kelishik ma‟nosini aniqlashtirish va to‟ldirish vazifasini bajaradi. 
Shuning uchun ham ba‟zan kelishik shaklidan anglashilgan ma‟no ko‟makchi bilan 
ham ifodalanishi mumkin. Qiyoslang: Ukasining qaytganidan xursand edi/ 
Ukasining qaytgani uchun xursand edi 

Yüklə 10,29 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin