Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Boshlang‘ich ta‘lim yo‘nalishi 5bt-s22 guruhi 2- bosqich talabasi Temirova Xusnoraning Ona tili nazariyasi va amaliyoti fanidan yozgan mustaqil ishi. Mavzu: Yordamchi so'zlarning grammatik
Yüklə 10,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Boshlang‘ich ta‘lim yo‘nalishi 5BT-s22 guruhi 2- bosqich talabasi Temirova Xusnoraning Ona tili nazariyasi va amaliyoti fanidan yozgan mustaqil ishi. Mavzu: Yordamchi so'zlarning grammatik xususiyatlari, turlari Lug'aviy ma’no ifodalamay, mustaqil so'zlar orasidagi grammatik munosabatni shakllantiruvchi so'zlar yordamchi so'zlar deyiladi. Ko'makchi, bog'lovchi va yuklama yordamchi so'zlar tuikumini tashkil etadi. Ifoda semasi deganda semema tarkibidagi turli qo‟shimcha ma‟no (uslubiy bo‟yoq, shaxsiy munosabat, qo`llanish doirasi va davri) ni atovchi sema tushuniladi. Atash semasi kabi ifoda semasi ham leksema sememasini farqlash quvvatiga ega bo‟lgan sema bo‟lib, ular leksik paradigmada aniqlanadi. [Mengliyev B, 2020; 147]. Yordamchi so‟zlarda atash semasi yo‟qligi uchun ularda ifoda semasi va vazifa semasi kuchayib voqealanadi. Ular grammatikada bir turkumga va yordamchi so‟zning bir xil ma‟no turiga kiritilsa-da, ifoda semasiga ko‟ra bir-biridan farqlanadi. Masalan, -mi, -mu, -ma yuklamalarining ifoda semasi quyidagi farqlashda ochiladi: -mi – sof so‟roq ma‟nosini ifodalovchi yuklamaning o‟zbek adabiy tilidagi uslubiy betaraf yozma va og‟zaki nutqdagi ifodasi. -mu – so‟roq ma‟nosini ifodalovchi yuklamaning faqat badiiy uslubdagi ifodasi. -ma – so‟roq ma‟nosini ifodalovchi yuklamaning faqat og‟zaki so‟zlashuv uslubiga xoslangan qipchoq shevasidagi ifodasi. Vazifa semasi leksemaning birikuv-biriktiruv (valentlik) imkoniyatini, lisoniy qolipda qanday o‟rin egallashini belgilovchi semadir. Demak, yuqoridagi -mi, -mu, -ma yuklamasining gapda bajaradigan vazifa semasi uning ifoda semasidir. 2 O‟zbek tilida yordamchi so‟zlardan miqdoriy statistika jihatdan eng ko‟p bo‟lgani ko‟makchilardir. Ko‟makchilar ob‟ekt bilan predikator orasidagi qurol- vosita, maqsad, sabab, payt, masofa yo‟nalish, o‟xshatish kabi bir qancha munosabatlarni yaratishga xizmat qiladi. Ular ot, olmosh va otlashgan so‟zlardan keyin keluvchi va o‟zi bog‟langan so‟zni o‟zidan keyingi so‟zga tobelantirib bog‟lovchi bilan, uchun, kabi, sari, sayin, singari, uzra, qadar, haqida to’g’risida kabi so‟zlardir. Ko‟makchilar mustaqil so‟zlar orasidagi tobe munosabatni ifodalash, kelishik ma‟nosini aniqlashtirish va to‟ldirish vazifasini bajaradi. Shuning uchun ham ba‟zan kelishik shaklidan anglashilgan ma‟no ko‟makchi bilan ham ifodalanishi mumkin. Qiyoslang: Ukasining qaytganidan xursand edi/ Ukasining qaytgani uchun xursand edi Yüklə 10,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|